INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Andrzej Prusinowski h. Topór      Oznaymienie króla nowo obranego na sejmie walnym elekciey między Warszawą a Wolą, dnia 27ma Iunij, Anno 1697 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - sygn.: SD XVII.4.15565 - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - rubrykacja: iPSB.
Biogram został opublikowany w latach 1984-1985 w XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Prusinowski Andrzej h. Topór (zm. 1701), chorąży chorągwi husarskiej Jana Sobieskiego, a następnie królewskiej, star. horodelski, kaszt. połaniecki. Był wnukiem Adama (zob.), synem Janusza, podkomorzego bełskiego, i Marianny Kalinowskiej (wdowy po rotmistrzu Mikołaju Potockim).

O początkach służby wojskowej P-ego posiadamy niewiele informacji. Zapewne jako towarzysz jednej z chorągwi pancernych lub husarskich służył przed r. 1656 w kompucie kor. W regestrach chorągwi husarskiej Jerzego Lubomirskiego występuje dopiero od IV kwartału 1657 r. W t. r. chorągiew ta wchodziła w skład pułku Lubomirskiego i pod koniec t. r. przebywała na leżach zimowych w Małopolsce. W r. 1658 P. wraz z chorągwią uczestniczył w blokowaniu Torunia, a po jego zdobyciu pułk Lubomirskiego otrzymał leże w woj. krakowskim. W r. 1659 P. wziął udział w kampanii pruskiej Lubomirskiego, a następnie wraz z chorągwią ruszył na Ukrainę. Wziął udział w kampanii cudnowskiej 1660 r. Walczył pod Lubarem (16 IX) i zapewne pod Słobodyszczami (7 X). Wespazjan Kochowski wspomina, że właśnie pod Lubarem P. został ranny. Jego udział w tej bitwie potwierdzają liczne relacje, wiążąc jego osobę z nadzwyczajnym wypadkiem: w wigorze walki P. «został uderzony kulą działową w piersi z taką siłą, że pancerz pękł i koń się kilkakrotnie okręcił, jeździec jednak nie wypadł z siodła i nie odniósł żadnego poważniejszego szwanku».

Wiosną 1661 P. wraz z chorągwią husarską Lubomirskiego przystąpił do związku święconego, przeciwstawiając się polityce dworu, m. in. planom elekcji vivente rege. W komputach z okresu związkowego w l. 1661–3 jego chorągiew znajdujemy w pułku marszałka związku Samuela Świderskiego, a po rozwiązaniu konfederacji chorągiew ta ponownie weszła w skład pułku Lubomirskiego pod nowym porucznikiem tej chorągwi Aleksandrem Polanowskim. Pod komendą Polanowskiego P. wziął udział w wyprawie zadnieprzańskiej Jana Kazimierza 1663/4, walcząc m. in. pod Głuchowem (styczeń-luty 1664). Następnie uczestniczył w kampanii wiosenno-letniej Stefana Czarnieckiego na Ukrainie. W lipcu 1665 P. wraz z chorągwią husarską Lubomirskiego przystąpił do nowej konfederacji wojska pod laską Adama Ostrzyckiego, opowiadającą się za eksmarszałkiem. Zapewne jak i porucznik tej chorągwi A. Polanowski wziął P. udział w bratobójczych bitwach pod Częstochową (4 IX 1665) i Mątwami (13 VII 1666). Po zakończeniu rokoszu chorągiew husarską Lubomirskiego przejął Jan Sobieski, a po porozumieniu nowego dowódcy z Polanowskim (wrzesień 1666), P. wkrótce został chorążym tej jednostki. Wobec faktu, że płk Polanowski niejednokrotnie w l. 1667–83 stał na czele pułków i większych zgrupowań jazdy, zapewne chorągwią husarską Sobieskiego a następnie królewską dowodził chorąży P. Jesienią 1667 uczestniczył P. w kampanii podhajeckiej. Dn. 22 IV 1670 otrzymał po Moszyńskim, promowanym na chorąstwo buskie, wojstwo horodelskie (nominacja bez imienia). Następnie wziął udział w kampanii ukraińskiej 1671 r., w tym także w bitwie bracławskiej (26 VIII), gdzie chorągiew husarska znajdowała się w składzie sił odwodowych.

W początkach lutego 1672 został P. wysłany przez Sobieskiego do nieopłaconych chorągwi pozostałych na Ukrainie pod komendą Jana Wyżyckiego, aby na «praesidia i statia swoje powróciły», a także w celu odciągnięcia ich od związku. Zgodnie z zaleceniem hetmana komendę nad tymi siłami przejąć miał kaszt. podlaski Karol Łużecki. Z nałożonych zadań P. wywiązał się, a jego chorągiew husarska otrzymała wówczas na konsystencje «Śniatyń, Garnawice z asystencjami». Po rozbiciu sił Łużeckiego (lipiec 1672) P. dowodził grupą jazdy (11 chorągwi) przebywając w obozie pod Husiatyniem. Był wówczas jednym z głównych informatorów Sobieskiego o sytuacji na Ukrainie i postępach oddziałów tureckich. O posiłki dla Kamieńca Podolskiego pisał m. in. do niego bp kamieniecki Wespazjan Lanckoroński, lecz wobec braku dragonii, piechoty oraz postępów sił tureckich P. wycofał się na Trembowlę, kierując się w kierunku Lwowa, donosząc jednocześnie hetmanowi, że «my sami ani prochu, ani armaty nie mamy». Zgodnie z rozkazem hetmana skierował do Kamieńca regiment pieszy bpa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego. W początkach sierpnia wobec coraz trudniejszej sytuacji wokół Kamieńca, odesłał tabory do Lwowa, a spod Podhajec, wysyłając liczne podjazdy «dla języka», informował Sobieskiego o zaistniałej sytuacji. Uczestniczył w jesiennej wyprawie Sobieskiego na czambuły tatarskie, m. in. w walkach pod Niemirowem (7 X 1672). Wziął także udział w obradach koła szczebrzeszyńskiego i jako wybrany deputat chorągwi husarskiej Sobieskiego złożył przysięgę na rotę związkową (24 XI 1672). Zapewne był obecny na sejmie pacyfikacyjnym 1673 r., gdyż wziął udział w pracach sądu marszałkowskiego pod przewodnictwem Sobieskiego w sprawie Marcina Łozińskiego, oskarżającego m. in. Mikołaja Potockiego o zdradę i wydanie Kamieńca w ręce Turków. Jednym z oskarżycieli Łozińskiego był właśnie P. Dn. 11 XI 1673 wziął udział w bitwie chocimskiej. Dowodem zaufania Sobieskiego i znacznego prestiżu w kole towarzyskim był wybór P-ego na członka poselstwa wojskowego na konwokację warszawską po śmierci Michała Korybuta.

W czerwcu 1674 P. podpisał elekcję Jana Sobieskiego z woj. ruskim. Przy boku Polanowskiego uczestniczył w kampaniach 1675 i 1676 r., m. in. w bitwie pod Żórawnem (29 IX 1676). Przed r. 1683 otrzymał za zasługi wojenne star. horodelskie. P. wziął udział w kampanii wiedeńskiej 1683 r. Wobec choroby płka Polanowskiego i jego powrotu do kraju dowodził królewską chorągwią husarską podczas szarży ze stoków Kahlenbergu na obóz turecki (13 IX). W czasie kampanii wiedeńskiej ciężko zachorował i pozostawiono go w Preszburgu. Wkrótce wyzdrowiał i powrócił do Rzpltej. Podczas sejmu 1695 r., otrzymał kasztelanię po Mikołaju Pękosławskim, uczestniczył następnie w sejmie elekcyjnym po śmierci Jana III, podpisując sufragia na Augusta II z woj. sandomierskim i bełskim. Wziął również udział w sejmie koronacyjnym Augusta II. Jego podpis widnieje także pod przedrukiem paktów konwentów dla Augusta II, przed konstytucjami sejmu pacyfikacyjnego w Warszawie, który rozpoczął obrady 16 VI 1699. Było to zapewne ostatnie publiczne wystąpienie P-ego. Zdrowie mu już wówczas nie dopisywało i możliwe, że w r. 1700, bądź zrezygnował z kasztelanii, bądź też rozeszła się pogłoska o jego śmierci, ponieważ 27 V t. r. nadano ją Feliksowi Czermińskiemu. Powtórne nadanie, już po śmierci P-ego, nastąpiło 15 II 1701.

W wojsku kor. służyli dwaj bracia P-ego: Kazimierz i Łukasz (zm. krótko przed 26 II 1694), elektor z woj. bełskiego Michała Korybuta w r. 1669, od r. 1684 chorąży bełski, od r. 1685 (?) kaszt. lubaczowski, posesor star. czerkaskiego. Prusinowscy byli posesorami kilku wiosek i folwarków w woj. bełskim, m. in. Perespy, Żubkowa, Pukaczowa i Korczyna, jednak w rejestrach poborowych i podymnego tegoż województwa występują bezimiennie. Andrzej był zapewne posesorem Perespy i Żubkowa.

P. był żonaty z Eufrozyną z Tęczyna, wdową po Zygmuncie Hinku, kaszt. czechowskim. O potomstwie brak informacji.

 

PSB, (Janas E., Polanowski A.); Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1860 III 36; Niesiecki, I 310, VII 527; Uruski, XIV 369; Elektorów poczet, s. 287; – Górski K., Wojna Rzeczypospolitej Polskiej z Turcja w latach 1672 i 1673, „Bibl. Warsz.” 1890 s. 11; Hniłko A., Wyprawa cudnowska, W. 1931 s. 81; Jaworski M., Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 1 s. 89, 102; Korzon T. Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898, III 24, 97, 113, 211, 213–14, 343, 344, 409; Łoski S., Jan Sobieski i jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki, W. 1883 s. 64; Majewski W., Podhajce – letnia i jesienna kampania 1667 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W, 1960 VI cz. 1 s. 54, 69, 91; Podhorodecki L., Kampania 1659 r. w Prusach Królewskich, Wojna polsko-szwedzka, W. 1973 s. 346; [Rolle J.], Dr Antoni J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, W. 1880 I 111; tenże, Zdrada Kamieniecka. Rok 1672, w: Opowiadania historyczne, Lw. 1891 s. 81, 88; Woliński J., Oblężenie Kamieńca w 1762 (1672), Zesz. Nauk. WAP, S. hist., W. 1966 nr 14 s. 186; tenże, Z dziejów wojny i polityki w dobie J. Sobieskiego, W. 1960 s. 192; tenże, Żórawno „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 2: 1930 s. 57; – Akta do dziej. Jana III, s. 345 (występuje jako Łukasz); Akta grodz. i ziem., X 298; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1840 II s. 93; Listy do Marysieńki, Wyd. L. Kukulski, W. 1970 s. 167, 511, 544; Listy Jana Sobieskiego do Aleksandra Polanowskiego, Wyd. Z.L.R.[adzimiński], Kr. 1884 s. 9, 12, 21; Listy Jana Sobieskiego do żony Marii Kazimiry. Wyd. A. Helcel, Kr. 1860 nr 147, 154 (występuje jako Łukasz); Listy króla Jana III pisane do królowej Marii Kazimiery w ciągu wyprawy pod Wiedeń w r. 1683, Wyd. E. Raczyński, W. 1824 s. 91; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1964 X cz. 1 s. 232 (występuje jako Łukasz); Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 s. 163–7; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, II 847, 865, 866, 1038, 1039, 1040, 1041, 1045, 1128, 1249; Relacja o upadku Kamieńca r. 1672, „Przegl. Powsz.”, t. 9: 1886 s. 397; Relacja wszystkich transakciej…, W. 1930 II 296, 300–1; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Diariusz i relacje z lat 1691–1696, Wyd. J. Woliński, Wr. 1958 s. 34, 104, 180, 181; Vol. leg., V 154 (300), 461 (984), 463 (989), 439 (922), VI 24 (38); Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem, Wyd. A. Hniłko, W. 1922 s. 55–6; Zbiór pamiętników o dawnej Polsce, Wyd. W. Broel-Plater, W. 1859 III 146–8, 170–1; – AGAD: Metryka Kor. nr 220 k. 103–v., nr 242 k. 22, Sigilata nr 3 s. 240, nr 11 s. 102, nr 15 s. 73, 79, Arch. Skarbowo-Wojsk. dz. 85 ks. 79 k. 109–112, ks. 87 k. 3–5, ks. 99 k. 85v.–98v., Arch. Publ. Potockich nr 317 s. 230, 225–226, B. Ord. Zamoyskich rkp. 3112 s. 249–257, Arch. Roskie dz. II teka 11 nr 1447, Arch. Skarbu Kor. I (Pob.), t. 65 k. 729, 736, 871, 874v., 875, 879v.; Arch. Państw. w Kr.: Ks. Rel. kr. 86 k. 197–202, Arch. Sanguszków rkp. 170 s. 281–283; B. Akad. Nauk USSR w Lw.: rkp. 139 s. 38; B. Czart.: rkp. 1099, k. 437v., 438v., rkp. 2446 s. 99–100; B. Ossol.: rkp. 12806/I s. 50–55; B. PAN w Gd.: Nl. 7, nr 28; B. PAN w Kr.: rkp. 1046 s. 203–205; – Życiorys Łukasza Prusinowskiego, oprac. przez Stefana Ciarę w Materiałach Red. PSB.

Mirosław Nagielski

 

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.