INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Anna Szaniawska (z domu Scipio del Campo)     

Anna Szaniawska (z domu Scipio del Campo)  

 
 
ok. 1730 - III lub IV 1795?
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szaniawska ze Scipionów Anna (ok. 1730 – 1795), starościna małogoska.

Była córką Józefa Scipiona (zob.) i Wereny (Weroniki, zm. 1739), ostatniej z rodu Firlejów, córki kaszt. kamieńskiego Andrzeja Firleja i Anny z Lanckorońskich. Miała brata Ignacego Scipiona (zob.), oraz siostry: Magdalenę (zm. 1753), żonę od r. 1747 Rocha Jabłonowskiego (zob.) i Teresę. Macochą wcześnie osieroconej Anny była Teresa Barbara z Radziwiłłów, później żona Antoniego Michała Paca (zob.).

Ok. r. 1747 poślubiła Anna Konstantego Felicjana (Felicjana Konstantego) Szaniawskiego (zm. 1787), syna Jozafata (zob.), star. małogoskiego od r. 1742, szambelana od 19 V 1758. Mąż uzyskał dla niej 11 XII 1752 ius communicativum na star. małogoskie. Miała też udział (poświadczony w r. 1755) we własności pałacu Szaniawskich w Warszawie przy ul. Miodowej 8. Już w r. 1760 trwało postępowanie w Rzymie, zmierzające, na wniosek S-iej, do separacji małżonków; zapewne z tego powodu w satyrze bibliograficznej z r. 1762 występowała jako autorka pracy „Delicje klasztorne”. Małżeństwo separowano 7 VII 1766 wyrokiem trybunału rzymskiego, a chory umysłowo mąż, trwoniący majątek w ekscesach seksualnych, został w r. 1781 staraniem rodziny ubezwłasnowolniony; pozostawał pod opieką siostry Anny, żony Michała Ossolińskiego, w jej dobrach w Galicji. W wyniku zabiegów Ossolińskich przywrócono mu prawa obywatelskie w r. 1786; zmarł 2 VIII 1787 w Woli Mieleckiej.

S. prowadziła w Warszawie samodzielne życie, była faktyczną posesorką star. małogoskiego. Jako spadkobierczyni Firlejów procesowała się od r. 1765 z miejscowymi Żydami, a od r. 1767 ze star. lubelskim o należącą do niej jurydykę Słomiany Rynek (zwaną też Firlejówką) w Lublinie; sejm rozbiorowy l. 1773–5 powołał w tej sprawie komisję do rozsądzenia jej sporu ze star. Wincentym Potockim. S. proces ten przegrała, jednak nadal (m.in. w r. 1784) występowała jako właścicielka jurydyki. Tenże sejm nadał star. małogoskie prawem emfiteutycznym jej synowi, Stanisławowi oraz jego żonie (sejm 1776 r. sprecyzował tę uchwałę), zachowując jednak prawa dotychczasowych posesorów; syn zobowiązał się płacić jej 16 tys. złp. rocznie.

W swym warszawskim pałacu, przebudowanym w l. osiemdziesiątych być może przez Stanisława Zawadzkiego, S. prowadziła salon, skupiający miejscową elitę. Przyjaźniła się z siostrą króla Izabelą z Poniatowskich Branicką, kaszt. krakowską. Gościł ją często Stanisław August na Zamku i w Łazienkach; znano jej upodobanie do kart i odważne żarty w obecności władcy. Słynęła zwłaszcza z zamiłowania do małych piesków, opiewanych m.in. przez eks-dominikanina, ks. Antoniego Malinowskiego, który, wg przekazanych przez Antoniego Magiera pogłosek, za „Pieśń o Bufciu” (jej bonończyku) uzyskał pomoc w zdobyciu w r. 1782 biskupstwa cynneńskiego (nowej sufraganii biskupstwa żmudzkiego); już w czasie Sejmu Wielkiego Julian Ursyn Niemcewicz napisał „Odę do Kaszperka, pieska starościny małogoskiej” („Dzieła poetyczne wierszem i prozą”, Lipsk 1838 II). S. od początku należała do założonej w r. 1782 w Warszawie wolnomularskiej loży adopcyjnej (damskiej) Dobroczynności (de la Bienfaisance); była w niej także w r. 1784. Latem 1786 po raz kolejny bawiła w Łazienkach, gdzie zapewne na jej cześć w dzień św. Anny urządzono festyn, podczas którego wystawiono dwie parady; dalsze uroczystości odbyły się parę dni później w Rozkoszy (obecnie Ursynów), posiadłości Stanisława Kostki Potockiego. Dobre stosunki utrzymywała S. również z opozycyjnym wobec króla środowiskiem Puław, skupionym wokół Adama Kazimierza Czartoryskiego i jego żony Izabelli, która uważała S-ą za osobę «grzeczną, wesołą i dowcipną» (B. Czart., rkp. 1961 nr 7). Wraz z bliskim otoczeniem króla miała S. prawo korzystania z loży «błękitnej» teatru warszawskiego (spis z r. 1790). Poseł Szwecji Lars Engeström, przebywający w Polsce od r. 1788, zanotował, że «towarzystwo w jej domu zbierało się bardzo przyjemne»; do bywalców należeli Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa, księżna de Ligne [Helena z Massalskich], Ignacy Potocki, S. K. Potocki i jego żona Aleksandra z Lubomirskich. W styczniu 1791 w salonie S-iej Niemcewicz czytał w obecności króla „Powrót posła”. S. była entuzjastką „Ustawy Rządowej” z 3 V 1791; zaraz po jej uchwaleniu liczne grono gości fetowało z nią to wydarzenie w jej bogato iluminowanym pałacu. Podczas insurekcji 17 IV 1794 pałac ten, sąsiadujący z rezydencją ambasadora Rosji, O. Igelströma, został splądrowany.

S. ulokowała w r. 1778 kwotę 200 tys. złp. (być może wiązało się to z jej posagiem) u Czartoryskiego, zabezpieczoną hipotecznie na czterech kluczach (m.in. sieniawskim). W trakcie sporów majątkowych z kuratorami męża, a po jego śmierci z synem i synową, zabiegała zarówno u króla, jak i u ambasadora Rosji O. Stackelberga i posła austriackiego B. de Cachégo o pomoc w wynegocjowaniu korzystnych dla niej rozstrzygnięć. W zamian za rezygnację z części dóbr otrzymała w r. 1785 od brata, Ignacego, zapisy, zabezpieczające na jego dobrach należne jej 200 tys. złp. sumy posagowej. W r. 1789 sporządziła testament, a w styczniu 1795 dodała kodycyl, zapisując wszystkie dobra synowi, z dopuszczeniem jednak możliwości, że w razie jego bezpotomnej śmierci sumy zdeponowane u Czartoryskiego wrócą do rodziny Scipionów.

Wg Zofii Sinko do S-iej należała spora biblioteka (blisko 1300 tytułów), zawierająca przede wszystkim książki francuskie oraz nieco angielskich i niemieckich; 60 % zbioru stanowiły powieści, w tym „Cierpienia młodego Wertera” J. W. Goethego we francuskim przekładzie. Kolekcjonowała dzieła sztuki; kilka z nich zapisała w testamencie Stanisławowi Augustowi. Była prenumeratorką przekładu książki J. L. Hogrewe’a z zakresu miernictwa „Teoretyczna i praktyczna nauka żołnierskich rozmiarów” (W. 1790). Zmarła prawdopodobnie w marcu lub kwietniu 1795.

W małżeństwie z Konstantym Felicjanem Szaniawskim miała S. syna Stanisława (zob.).

Zbieżność tytułów i nazwisk trzech kolejnych starościn małogoskich o imieniu Anna: S-iej, jej teściowej, Anny z Ossolińskich i synowej, Anny z Kluszewskich, powoduje pomyłki w literaturze.

Postać S-iej występuje epizodycznie w powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego „Macocha” (W. 1873) oraz dramacie Romana Brandstaettera „Król i aktor” (W. 1952).

 

Portret przez Marcelego Bacciarellego z l. siedemdziesiątych XVIII w., replika w Muz. Narod. w W.; Rys. tuszem i sylwetkowa karykatura z pieskiem przez I. I. Haacke w BUW (Gabinet Rycin); – Estreicher, III 7 (Caffarelli); Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; PSB (Malinowski Antonin, Ossoliński Józef Maksymilian, Pac Antoni Michał, Scipio Ignacy, Scipio Józef); Słown. Pracowników Książki Pol. (Speiser Anzelm); – Chyczewska A., Marcello Bacciarelli 1731–1818, Wr. 1973; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, Kr. 1980; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Kosik E., Starostwo niegrodowe małogoskie od XV do końca XVIII w., „Studia Hist.” R. 19: 1976 z. 4 s. 517–24; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, Kr. 1897 II 258; Kwiatkowski M., Architektura czasów saskich, w: Sztuka Warszawy, Red. M. Karpowicz, W. 1986; tenże, Architektura pałacowa i willowa w Warszawie w XVIII w., „Studia Warsz.” R. 22: 1975 z. 3; tenże, Architektura w latach 1765–1830, w: Sztuka Warszawy, Red. M. Karpowicz, W. 1986 s. 207, 215; Marcello Bacciarelli 1731–1818. Życie – twórczość – dzieła, Oprac. A. Chyczewska, P. 1970 II; Mazek D., Kuratela nad osobami chorymi psychicznie w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII w., „Przegl. Hist.” T. 90: 1999 z. 2 s. 139–50; Sinko Z., Powieść europejska w kulturze literackiej polskiego Oświecenia, Wr. 1968; taż, Powieść zachodnioeuropejska w Polsce stanisławowskiej na podstawie inwentarzy bibliotecznych i katalogów, „Pam. Liter.” R. 57: 1966 z. 3 s. 595–6, 612; Teatr Narodowy 1765–1794, Red. J. Kott, W. 1967; Wichrowska E. Z., Oświeceniowy dwór Ostrowskich, w: Dwory magnackie w XVIII wieku, Red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, W. 2005; Zielińska T., Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W. 1987; Żbikowska-Migoń A., Książka naukowa w kulturze polskiego Oświecenia, Wr. 1977 s. 126; – Engeström L., Pamiętniki, w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1963 II; Ostrowski T., Poufne wieści z Oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Magier, Estetyka Warszawy; Vol. leg., VIII 445, 910; – AGAD: Teki Glinki, teka 320 s. 112; B. Czart.: rkp. 698 s. 1057–77, rkp. 700 s. 917, 921, 925, rkp. 736, 928 s. 527, 529, rkp. 930 s. 963, 985, rkp. 1951 s. 225–9, rkp. 1961 dok. 7; B. Jag.: rkp. 20 (katalog biblioteki S-iej); B. Nauk PAU i PAN w Kr.: rkp. 613 k. 154v–9 (anonimowy poemat o Bufciu), rkp. 2752 (papiery majątkowe S-iej i jej syna); B. Ossol.: rkp. 2242; – Informacje Andrzeja Haratyma z W. na podstawie „Gaz. Warsz.” 1787 nr 68 i kwerendy w AGAD (Arch. Roskie, Koresp., pudło XXI nr 59 s. 7–8).

Maria Czeppe

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.