Szahin (Szahyn) Antoni Onufry Michał (1799–1842), geodeta, astronom, adiunkt Uniwersytetu Wileńskiego, profesor Uniwersytetu Charkowskiego.
Ur. 1 X w Wilnie w rodzinie szlacheckiej prawdopodobnie pochodzenia tatarskiego, był synem Franciszka Stanisława Bonifacego (zob.) i Teresy z Kostrzewskich.
W r. 1814 zakończył S. naukę w Gimnazjum Wileńskim i po zdaniu egzaminów 30 IX t.r. przyjęty został na międzywydziałowe seminarium nauczycielskie Uniw. Wil., zostając jednym z najmłodszych studentów. Nauka w seminarium finansowana była poprzez rządowe stypendia, z obowiązkiem sześcioletniego okresu pracy w oświacie po zakończeniu studiów (rok później w tym samym seminarium podjął naukę Adam Mickiewicz). S. uzyskał 10 VII 1815 stopień kandydata filozofii. W ramach zajęć uniwersyteckich uczęszczał m.in. na kursy matematyki wyższej, botaniki i mineralogii. Był uczniem Jana Śniadeckiego, dyrektora Obserwatorium Astronomicznego przy Uniw. Wil., ale uczestniczył także w zajęciach z literatury rosyjskiej, greckiej i rzymskiej u Godfryda Ernesta Groddecka. Za wybitne postępy w nauce otrzymał od władz uniwersyteckich na publicznej uroczystości 12 VII 1816 nagrodę pieniężną w wysokości 100 rbs. Należał do tajnego Tow. Antypromienistych, ugrupowania studenckiego konkurencyjnego wobec Tow. Promienistych Tomasza Zana. Jeszcze jako student został przez Śniadeckiego zatrudniony 13 IX 1817 na stanowisku pomocnika przy Obserwatorium Astronomicznym, bez prawa prowadzenia zajęć. Studia ukończył 8 I 1818, uzyskując tytuł magistra filozofii.
We wrześniu 1818 objął S. stanowisko asystenta przy Obserwatorium Astronomicznym, a z czasem awansował na adiunkta. Początkowo prowadził zajęcia głównie z geodezji i astronomii w ramach tzw. kursów dodatkowych. W r. akad. 1821/2 wykładał astronomię teoretyczną w zastępstwie nieobecnego Piotra Sławińskiego, który wyjechał w podróż naukową po Europie. W kwietniu 1822 był przesłuchiwany przez pełnomocnika rektora Ignacego Reszkę w sprawie ulicznego zajścia między studentami a rosyjskim chorążym Pełskim. Po ponownym objęciu przez Sławińskiego w r. 1822 Katedry Astronomii wrócił do prowadzenia zajęć nieobowiązkowych.
Na początku l. dwudziestych ogłosił S. w „Dzienniku Wileńskim” kilka prac z zakresu astronomii i geodezji: Uwagi nad wnioskami z dostrzeżeń meteorologicznych o zimie następującej w r. 1822 ogłoszonymi w N. 175 „Gazety Warszawskiej” przez p. Magiera (T. 3: 1821), O czasie i zegarach (T. 3: 1822), Sposób dochodzenia figury ziemi za pomocą okultacji gwiazd stałych, podany przez Cagnolego (tamże), Wypadki z najnowszych doświadczeń robionych z rozkazu Bióra [!] Długości paryskiego (bureau des longitudes), w celu oznaczenia prędkości głosu w atmosferze (T. 1: 1823). Od 13 XI 1823 do 12 VII 1824 wykładał dodatkowo fizykę i historię naturalną w Wileńskim Gimnazjum Gubernialnym. Dn. 13 IX 1824 został zwolniony z Obserwatorium Astronomicznego i przyjęty na Wydz. Matematyczno-Fizyczny Uniw. Wil., gdzie objął wykłady z geodezji, topografii i niwelacji w ramach tzw. kursu podstawowego. W miesięczniku „Dziennik Wileński” opublikował w tym czasie Wiadomość o zaćmieniach przypadających w roku 1824 (T. 5: 1824; jego autorstwo nie jest jednak pewne) oraz Krótki rys ważniejszych rozmiarów jeodezycznych odbywanych na ziemi z dołączeniem uwag o jej figurze (seria „Umiejętności i Sztuki” T. 1: 1826). Po utworzeniu we wrześniu 1826 na Wydz. Matematyczno-Fizycznym Uniw. Wil. Katedry Geodezji i Topografii został mianowany jej kierownikiem (funkcję tę pełnił do rozwiązania uczelni w r. 1832). Jeden ze studentów, Zygmunt Rewkowski, z uznaniem pisał o wykładach S-a, który «znał dobrze swój przedmiot».
Pod koniec l. dwudziestych ogłosił S. pracę O oznaczaniu długości jeograficznych za pomocą błyśnięć znaków ogniowych (seria „Umiejętności i Sztuki” T. 3: 1828). W r. 1829 opublikował (nakładem i drukiem T. Glücksberga) dwa podręczniki akademickie: Jeodezję wyższą (Wil.), skompilowaną z prac autorów francuskich (J. B. Delambre’a, P. F. A. Méchaina i L. Puissanta), która była pierwszym polskim podręcznikiem z tej dziedziny wiedzy, używanym przez studentów aż do końca XIX w., oraz Miernictwo i równoważenie (Wil.), zawierające opis przyrządów geodezyjnych; z powodów oszczędnościowych nie wydrukowano trzeciej części tej pracy pt. Teoria zdejmowania i rysunku gór i dołów (pozostała w rękopisie), nie ukazał się także zapowiedziany w posłowiu tom drugi. Oba te opracowania były prezentowane 17 XI 1829 na posiedzeniu Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk, którego S. został wówczas członkiem. Dn. 28 VIII 1830 otrzymał rangę kolegialnego asesora, a 9 I 1831 nadwornego radcy. S. zapewne nie uczestniczył w powstaniu listopadowym, choć w piśmie rektora Uniw. Wil. Wacława Pelikana z 13 XII 1831 wymieniony został wśród 61 pracowników uniwersyteckich podejrzanych o nieprawomyślność wobec władz rosyjskich.
W r. 1832, w związku z parcelacją mienia likwidowanego Uniw. Wil., S. organizował na polecenie władz wywóz technicznych przyrządów naukowych byłej Katedry Geodezji i Topografii do Witebska. Po rozwiązaniu Uniw. Wil. pozostawał prawdopodobnie przez krótki czas bez zajęcia, ale w dyspozycji władz oświatowych. Wkrótce przeniesiony został do Witebska, gdzie w r. szk. 1833/4 uczył matematyki w starszych klasach tamtejszego Gimnazjum Gubernialnego. W czerwcu i lipcu 1834, na ponowne zlecenie władz, zajmował się transportem instrumentów geodezyjnych, niwelacyjnych i topograficznych swej dawnej katedry, tym razem z Witebska do tworzonego w Kijowie Uniw. św. Włodzimierza.
Dn. 12 VI 1834 został S. zatwierdzony na wakującym stanowisku kierownika Katedry Astronomii Uniw. Charkowskiego w stopniu adiunkta, w miejsce chorego Pawła A. Zateplińskiego, który przeszedł na emeryturę. W sierpniu przybył do Charkowa i pod koniec t.r. zajął się reorganizacją gabinetu matematycznego, łącząc go później z pracownią astronomiczną. Już 4 III 1835 otrzymał nominację na profesora zwycz. Od wiosny t.r., na polecenie zastępcy kuratora Charkowskiego Okręgu Naukowego Aleksandra N. Panina, nadzorował przygotowania mające na celu utworzenie obserwatorium astronomicznego przy Uniw. Charkowskim; przygotowania te zastępca prokuratora zawiesił we wrześniu. W maju 1837 przyznany został S-owi tytuł astronoma-obserwatora. W tym okresie S. publikował już wyłącznie w języku rosyjskim. Zajmując się problematyką astronomiczno-geodezyjnych metod wyznaczania figury Ziemi, ogłosił pracę Obozrenie važnejšich astronomičeskich i geodezičeskich sposobov, služaščich k opredeleniju figury zemli (Pet. 1837). W petersburskim kwartalniku „Žurnal Ministerstva narodnogo prosveščenija” (1838 č. 18) opublikował rozprawę O sobstvennom dviženii zvezd, poświęconą ruchowi gwiazd. Od maja 1839 sprawował funkcję dziekana kierunku fizyczno-matematycznego (II oddziału) Wydz. Filozoficznego. Z ramienia uniwersytetu uczestniczył 19 VIII t.r. w otwarciu Pułkowskiego Obserwatorium Astronomicznego pod Petersburgiem. W r. 1840 wydał w Charkowie dwie prace: Katalog astronomičeskich, geodezičeskich, geometričeskich i mechaničeskich instrumentov i raznych veščej, nachodjaščichsia v astronomičeskom kabinetie Imp. Char’kovskogo universiteta oraz O aberracii, godičnom paralaksie i sobstvennom dviženii zvezd. Przez wiele lat był przewodniczącym wydziałowej komisji programowej, rozpatrującej propozycje wprowadzenia nowych przedmiotów do nauczania uniwersyteckiego.
W grudniu 1841, na skutek konfliktu z byłym rektorem Uniw. Charkowskiego Aleksiejem W. Kunicynem, którego znieważył słownie i czynnie, S. został odwołany w trybie natychmiastowym z funkcji dziekana. Decyzją ministra oświecenia publicznego otrzymał wymówienie z pracy ze zwłoką do 14 IX 1842, tj. do chwili nabycia praw do emerytury. T.r. ukazał się ostatni artykuł S-a Kratkoje istoričeskoje obozrenije astronomii („Žurnal Ministerstva narodnogo prosveščenija” č. 34). S. był z natury introwertykiem, nieuczestniczącym w życiu towarzyskim. Wg Matwieja A. Tichomandrickiego po usunięciu z uniwersytetu popadł w depresję; wg Józefa Bielińskiego nie dotrzymał zobowiązań finansowych wobec Aleksandra Skirmunta, właściciela fabryki sukna, którego interesy w tej części Rosji reprezentował. Zapewne nawarstwienie obu tych okoliczności doprowadziło S-a do decyzji popełnienia samobójstwa przez podcięcie żył; w wyniku tego zmarł 30 XI 1842 w Charkowie, tam też został pochowany.
S. prawdopodobnie nie założył rodziny.
W pięćdziesiątą rocznicę śmierci S-a opublikowany został jego elaborat pt. Mnenije ordinarnogo profesora [...] kasatelno chimičeskoj laboratorii i fizičeskogo kabineta („Zapiski Imperatorskogo Char’kovskogo universiteta” T. 3: 1893). Wśród materiałów niedrukowanych pozostawił m.in. Kurs astronomii teoretičeskoj i praktičeskoj. Rękopisy S-a prawdopodobnie uległy zniszczeniu wraz z archiwum uniwersyteckim w październiku 1941.
Baranowski H., Uniwersytet Wileński 1579–1939: bibliografia za lata 1945–1982, Wr. 1983 s. 104; Dykcjonarz biograficzny powszechny czyli krótkie wspomnienia żywotów ludzi wsławionych cnotą, mądrością, przemysłem, męstwem, wynalazkami, błędami od początku świata do najnowszych czasów, W. 1851 s. 345; Enc. Org., XXIV; Enc. Org. (1898–1904), XIV; Estreicher w. XIX, IV; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1 s. 122; Szeliga J. i in., Materiały do słownika kartografów i geodetów polskich, W. 1999 I; Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; – Bagalej D. I., Opyt’ istorii Char’kovskogo universiteta (po nieizdannym materialam), Char’kov 1904 II; Bartnicka K., Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Wr. 1980 s. 346–7; Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, Rzym–L. 1991 I; Bieliński, Stan nauk lek.; Bieliński, Stan nauk mat.-fiz., II 219; Bieliński, Uniw. Wil., I, II, III 348–9; Chmielowski P., Adam Mickiewicz. Zarys biograficzno-literacki, W. 1898 I 419; Dernałowicz M. i in., Kronika życia i twórczości Mickiewicza, W. 1957 I; Fiziko-matematičeskij fakultet Char’kovskogo universiteta za pervyje 100 let jego suščestvovanija (1805–1905), Red. I. P. Osipov, D. I. Bagalej, Char’kov 1908; Hist. Nauki Pol., III; Kijas A., Polacy na Uniwersytecie Charkowskim 1805–1917, P. 2008; Krausha r, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, VIII; Kraushar A., Skorowidz osobowy i rzeczowy, W.–Kr. 1911; Kucharzewski F., Kiedy pojawili się technicy w Polsce i którymi z poprzedników naszych pochlubić się możemy, W. 1913; tenże, Piśmiennictwo miernicze polskie, W. 1927 s. 32–5; Levickij G. V., Astronomy i astronomičeskaja observatoria Char’kovskogo universiteta ot 1808 po 1842 god, „Zapiski Imperatorskogo Char’kovskogo universiteta” T. 3: 1893 s. 33–75; Matulaitytë S., Astronomai: bibliografie rodyklé, Vilnius 1965; Nowak T., Cztery wieki polskiej książki technicznej 1450–1850, W. 1961; Oko J., Seminarium filologiczne Godfryda Ernesta Grodka, Wil. 1933 s. 77–8; Olszewicz B., Wykaz polskich pracowników na polu kartografii, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. C, 1961 z. 4 s. 52; Ražinskas A., Lietuviř geodezininkas Antanas Šakinis, „Geodezijos Darbai” T. 5: 1971; Róziewicz J., Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984; Rybka E., Rybka P., Historia astronomii w Polsce, Wr. 1983 II; Sawicki K., O geodezji w dawnym Uniwersytecie Wileńskim, „Geodezja i Kartogr. Kwart. Nauk.” T. 21: 1972 s. 132–4; tenże, Pięć wieków geodezji polskiej, W. 1968 s. 378–417; Slastienov A. I., Astronomia v Char’kovskom universitete za 150 let (1805–1955), Char’kov 1955; Tichomandrickij M. A., Opyt istorii fiziko-matematičeskogo fakulteta Char’kovskogo universiteta za pervyje 100 let jego suščestvovanija (1805–1905), „Zapiski Imperatorskogo Char’kovskogo universiteta” T. 4: 1904; Waniakowa J., Polska naukowa terminologia astronomiczna, Kr. 2003 s. 47, 71, 128, 177; Ziemba T., Mickiewicz pod wpływem profesorów wileńskich, „Bibl. Warsz.” 1883 t. 1 s. 333; – Bujakowski Z., Sprawa Zana i Domeyków z chorążym Pełskim. Kartka z dziejów Uniwersytetu Wileńskiego, Lw. 1913 s. 18; Korespondencja Filomatów, Wyd. J. Czubek, Kr. 1913 II–III; Malinowski M., Księga wspomnień, Kr. 1907; Opis dzienny szkół wileńskich, Akademii i Uniwersytetu oraz diariusz znaczniejszych wypadków w Wilnie od roku 1781, po rok 1824 nastałych, Wyd. W. Tekieliński, Wil. 1876 s. 147; Z filareckiego świata. Zbiór wspomnień z lat 1816–1824, Wyd. H. Mościcki, W. 1924; – B. Narod.: rkp. II.7861 t. 11 (Janowski L., Notatki bio-bibliograficzne); Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: USC Wil. św. Jana, F. 604 op. 10 t. 19 nr 93/1805 (metryka chrztu S-a); Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F2–KC128 k. 530–1, F2–KC131 k. 146–7, F2– KC133 k. 142–3, 308–9, 492–3, F2–KC136 k. 126–7, F2–KC138 k. 184–5, 418–19, 698–701, F2–KC143 k. 364–5, F2–KC146 k. 1219–25 (opisy służbowe).
Dariusz Kukuć