INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Antoni Wilhelm (Fryderyk Wilhelm Ferdynand Antoni) Radziwiłł h. Trąby     

Antoni Wilhelm (Fryderyk Wilhelm Ferdynand Antoni) Radziwiłł h. Trąby  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Antoni Wilhelm (w rzeczywistości Fryderyk Wilhelm Ferdynand Antoni) (1833–1904), generał pruski, adiutant Wilhelma I, Fryderyka III i Wilhelma II, ordynat nieświeski, ołycki i klecki, dawidgródecki. Ur. 31 VII w Cieplicach w północnych Czechach, był synem Wilhelma (zob.) i Matyldy z domu Clary i Aldringen, bratankiem Bogusława (zob.).

R. uczęszczał do gimnazjum francuskiego w Berlinie. Służbę wojskową w armii pruskiej rozpoczął w r. 1852 w pułku artylerii gwardii, w którym jeszcze t. r. otrzymał stopień podporucznika nadliczbowego. Przez rok był odkomenderowany do szkoły artylerii i inżynierów; w tym czasie został przydzielony do swojego macierzystego pułku i w r. 1854 otrzymał stopień oficera artylerii. W l. 1857–8 odbył 8-miesięczny staż w 3 p. artylerii w Magdeburgu, w l. 1858–61 studiował w ogólnej szkole wojskowej przy Akademii Wojennej w Berlinie, od r. 1860 w stopniu porucznika. Dn. 1 I 1862 odkomenderowany do sztabu generalnego, otrzymał t. r. w tymczasowym stopniu kapitana przydział do tegoż sztabu, a w r. n. patent na kapitana z przeniesieniem do sztabu korpusu gwardii. W wojnie prusko-austriackiej 1866 r. R. służąc w sztabie korpusu gwardii, znajdował się 28 VI w starciu pod Soor (Ždár) i 3 VII w bitwie pod Königgrätz (Hradec Králové). Po skończonej kampanii mianowany został adiutantem przybocznym króla i awansował na majora. Już w stopniu podpułkownika (od r. 1869) uczestniczył w wojnie francusko-pruskiej 1870/1 r., pełniąc służbę w sztabie generalnym, był w bitwach pod Gravelotte (18 VIII 1870) i Sedanem (1 IX 1870) oraz w oblężeniu Paryża (19 IX 1870 – 28 I 1871). W r. 1871 otrzymał stopień pułkownika, w r. n. rangę i płacę dowódcy brygady, w r. 1876 stopień generała nadliczbowego przy boku cesarza z potwierdzeniem rangi generała majora. W ostatnich latach życia Wilhelma uzyskał stopień generała lejtnanta (1882), tytuł generała adiutanta cesarza i króla (1885), a już po śmierci cesarza (1888) tytuł generała adiutanta cesarza Fryderyka III i tytuł generała piechoty. Objęcie rządów przez Wilhelma II przyniosło 27 VI 1888 spensjonowanie R-a na jego prośbę z pozostawieniem w dyspozycji cesarza i umieszczeniem między generałami adiutantami niewykonującymi przy nim czynnej służby; od 3 XII t. r. figurował R. na honorowej liście generałów adiutantów byłego cesarza Wilhelma I. Mimo pozostawania poza czynną służbą R. wyróżniony został tytułem generała artylerii (1889), a w r. 1894 przykomenderowany do 1 p. artylerii polowej gwardii. Do śmierci R. umieszczony był na liście starszeństwa korpusu generalskiego armii pruskiej. W r. 1902 obchodził uroczyście 50-lecie swojej służby wojskowej.

Łączność R-a z polskością była słaba, choć podobno miał się czuć Polakiem, a dla dzieci przyjął polskiego nauczyciela. Ważne były jego związki z katolicyzmem (świadczył o nich m. in. pobyt w Rzymie w r. 1869 w czasie I Soboru Watykańskiego). Oba zjawiska charakteryzowały jego pozycję na dworze, nieraz stanowiąc zresztą powody ataków. Rolę w pewnej mierze polityczną odgrywał już w młodości, gdy np. wraz z ojcem towarzyszył ks. Fryderykowi Wilhelmowi na koronacji Aleksandra II w Moskwie (1856), a królowi Wilhelmowi I na wystawie światowej w Paryżu (1867). W lipcu 1870 wręczył w Ems posłowi francuskiemu W. Benedettiemu wiadomość o rezygnacji ks. Leopolda Hohenzollerna-Sigmaringen z tronu hiszpańskiego. Należąc do królewskiej «la maison militaire» odgrywał pewną rolę polityczną, zwłaszcza w niektórych sprawach dworskich, brał udział w przyjęciach obcych monarchów i wysyłano go niekiedy w różnych misjach dyplomatycznych i reprezentacyjnych. I tak w r. 1882 wysłany został do Stambułu w celu wręczenia sułtanowi Orderu Orła Czarnego, a w r. 1888 z misją powiadomienia dworów w Madrycie i Lizbonie o śmierci Wilhelma I. W r. 1896 przebywał w Egipcie u gen. angielskiego H. Kitchenera, naczelnego dowódcy armii egipskiej, przygotowującego się do tłumienia powstania mahdystów w Sudanie, w r. 1897 reprezentował cesarza w Paryżu na uroczystościach żałobnych i na arystokratycznej imprezie dobroczynnej po tragicznym pożarze (4 V 1897), a dwa lata później na pogrzebie prezydenta Francji F. Faure. Miał rozgałęzione stosunki w kołach rządowych i politycznych (z posłami katolickiego Centrum), a salon Radziwiłłów był jednym z najważniejszych salonów Berlina. Po objęciu rządów przez Wilhelma II kontakty R-a z dworem pozostały nadal bardzo bliskie i często występował publicznie.

W rękach R-a znalazły się ogromne posiadłości w państwie pruskim (m. in. na Śląsku), a zwłaszcza w zaborze rosyjskim (ordynacje nieświeska, ołycka, klecka i dawidgródecka). W l. 1866–88 zajmował dziedziczne miejsce w pruskiej Izbie Panów, ale nie odgrywał w niej żadnej roli (choć głosował przeciw projektom antypolskich ustaw, chyba bardziej jako katolik niż jako Polak). R. był ostatnim z Radziwiłłów tak silnie związanych z Hohenzollernami, toteż po jego śmierci stwierdzono, że «zamykał berlińską erę Radziwiłłów». Zmarł 16 XII 1904 w Berlinie, uroczystości pogrzebowe odbyły się 20 XII przy udziale cesarza, który w wygłoszonym przemówieniu posunął się do nazwania R-a «najbardziej pruskim Prusakiem ze wszystkich Prusaków». Ciało R-a zostało przewiezione do Antonina, a w r. n. (18 VII 1905) przeniesione do Nieświeża. Był odznaczony wysokimi orderami pruskimi, najczęściej towarzyszącymi awansom i nowym godnościom wojskowym, bądź udziałowi R-a w kampaniach wojennych, m. in. Orderem Korony 3, 2 i 1 kl. z Mieczami, Krzyżem Rycerskim Orderu Hohenzollernów i Mieczami do tegoż Krzyża, Krzyżem Żelaznym 2 kl., Orderem Orła Czerwonego 2 i 1 kl., Krzyżem Wielkim tego Orderu i tytułem rycerza tegoż Orderu; miał także francuską Legię Honorową i rosyjski Order Św. Anny 2 kl. z brylantami.

R. ożeniony był (3 X 1857) w Żaganiu z Marią Castellane (zob. Radziwiłłowa Maria). Obaj ich synowie przyjęli obywatelstwo rosyjskie dla utrzymania majątków: Jerzy (1860–1914), ożeniony z Marią z Branickich (zob.) i Stanisław Wilhelm (zob.). Córka Elżbieta (1861–1950) wyszła w r. 1885 za Romana Potockiego, a Helena (1874–1958) w r. 1892 za jego brata Józefa Mikołaja Potockiego (zob.).

 

Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; Biographisches Jahrbuch und deutscher Nekrolog, t. X 1905, Berlin 1907 s. 88*; Polacy w historii i kulturze krajów Europy Zachodniej. Słownik biograficzny, P. 1981; Priesdorff K., Soldatisches Führertum, Hamburg [b. r. w.] IX 456–8; Borkowski, Almanach; Żychliński, XI 180; Katalog korespondencji Działyńskich, Zamoyskich i rodzin spokrewnionych ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej XVII–XX w., Wr. 1972; – Nowakowski T., Die Radziwills. Die Geschichte einer grossen europäischen Familie, München 1967 (poza indeksem s. 416); Zielińska T., Archiwa Radziwiłłów i ich twórcy, „Archeion” T. 66: 1978 s. 116 oraz tabl. geneal.; – Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1938 I–II; Potocka M. M., Z moich wspomnień, London 1983; Prus B., Kroniki, W. 1968 XV; [Radziwiłłowa M.], Lettres de la princesse Radziwill au général de Robilant 1889–1914, Bologne 1933–4 I–IV (podob. t. II); taż, Souvenirs de la princesse Radziwill (née Castellane) 1840–1873 Paris 1931; – „Czas” 1904 nr 292.

Adam Galos

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Józef Mikołaj Potocki

1862-09-09 - 1922-08-25 ziemianin
 

Wilhelm Radziwiłł

1797-03-19 - 1870-08-05 generał pruski
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stefan Żeromski

1864-10-14 - 1925-11-20
powieściopisarz
 

Karol Gilewski

1832 - 1871
lekarz
 

Jan Bohdan Dembowski

1889-12-26 - 1963-09-22
biolog
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jan Potoczek

1857-04-16 - 1941-12-03
działacz chłopski
 
 

Bożena Stelmachowska

1889-12-05 - 1956-11-21
etnograf
 

Józef Lex

1791-03-21 - 1866-10-19
inżynier wojskowy
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.