Bolesław († 1329), książę na Tożku, później arcybiskup ostrzyhomski i prymas węgierski. B. wywodził się z bytomsko-kozielskiej linji Piastów opolskich, która, dzierżąc takie kluczowe grody, jak Koźle (Cosel) w ważnym punkcie przeprawy przez Odrę, Tożek i Bytom, panowała nad doniosłą z punktu widzenia handlowego i strategicznego drogą do Krakowa. Był najstarszym synem Kazimierza II bytomsko-kozielskiego (um. 10 III 1312), pierwszego z Piastów śląskich wasala korony św. Wacława, a siostrzeńcem Władysława Łokietka. Matką B-a była nieznana bliżej Helena. Jako najstarszy z sześciorga rodzeństwa otrzymał B. troskliwsze wychowanie jako przeznaczony do stanu duchownego. Z początkiem stycznia r. 1305 zastał już Łokietek, obejmując Kraków, swojego siostrzeńca na stanowisku scholastyka krakowskiego. B. dał się wówczas poznać jako zdeklarowany zwolennik Łokietka. Ze zmierzchem potęgi Przemyślidów w Polsce i na Węgrzech i z utwierdzeniem się Łokietka w Krakowie przerzucił się także ojciec B-a, Kazimierz II, do przeciwnego we współczesnej walce o koronę węgierską i polską obozu, tj. Karola Roberta i Łokietka, i wyposażył bez zgody Wacława czeskiego jeszcze za życia swoich synów Władysława i B-a w punktach szczególnie ważnych dla obrony i ewentualnego zamknięcia wzmiankowanej wyżej drogi, prowadzącej z Czech poprzez księstwo kozielsko-bytomskie wprost na Kraków. Sam Kazimierz zatrzymał nadal bezpośrednio dla siebie Bytom, Władysławowi już od r. 1303/4 przypadło Koźle, a naszemu B. stojący na straży środkowego odcinka tej drogi Tożek. W tym charakterze księcia Tożku (dux de Tost) występuje B. w dokumencie wrocławskim z dnia 5 IV 1306. Należy podkreślić, że to silne obsadzenie wspomnianej wyżej drogi nie było specjalnie w tym czasie przypadkowe. Chodziło bowiem tutaj o to, aby w interesie Karola Roberta nie przepuścić na Węgry Ottona Bawarczyka z odstąpioną mu przez Wacława III i wywiezioną z Węgier koroną św. Stefana, a Wacława III z odwetową wyprawą przeciwko Łokietkowi do Krakowa. Korzystając ze swego położenia geograficznego, linja kozielsko-bytomska za cenę małżeństwa Karola Roberta z Marją, siostrzenicą Łokietka, a rodzoną siostrą B-a, zamknęła swe drogi przejazdowe zarówno przed Ottonem, jak i Wacławem III w jego planowanym pochodzie na Kraków. Po niewczasie Wacław III otwarł sobie poprzez dziedziny cieszyńsko-oświęcimskie o wiele bardziej uciążliwą drogę do Polski i przypuszczalnie jeszcze do Węgier dla Ottona – który mimo wszystko się przedarł – przez Cieszyn, a stamtąd podmokłą doliną Wisły przez Oświęcim i Zator po prawym brzegu Wisły, a niezależnie od tego poprzez korytarz przełęczy Jabłonkowskiej do Węgier. W wypadkach tych przełomowego znaczenia dla Węgier, Polski i Czech, a przedewszystkiem dla samych bytomczyków, odegrał B. niepoślednią rolę. Jeszcze za życia siostry Marji, pierwszej żony Karola Roberta, a więc przed 15 XII 1315 r., przeniósł się B. z Polski na dwór węgierski do Temeszwaru i pociągnął niebawem za sobą młodszego brata Mieszka. Tutaj w atmosferze dworu andegaweńskiego stanęła otworem przed obydwoma braćmi bytomczykami droga do najwyższych godności i dostojeństw duchownych. Podczas gdy młodszy Mieszko został biskupem nitrzańskim, a potem weszpremskim oraz kanclerzem królowej węgierskiej, B. został arcybiskupem ostrzyhomskim i prymasem Węgier. W r. 1322 powierzył mu szwagier Karol Robert specjalną misję w sprawie miast dalmatyńskich do Wenecji. Uwagi godną jest rzeczą, że te wszystkie promocje i fawory łaski królewskiej spływają na głowy bytomczyków już po śmierci ich siostry Marji, a za trzeciej skolei – po śmierci Beatryczy Luksemburżanki – żony Karola Roberta, Elżbiety Łokietkówny, coby pozwalało się domyślać, że i to trzecie małżeństwo Karola Roberta z królewną polską, a ich cioteczną siostrą, było ich dziełem niemniej, niż tamto pierwsze, w skutkach dla Polski i Węgier ważkiem. B. umarł w Ostrzyhomiu 17 I 1329, gdzie spoczął w katakumbach tamtejszej katedry.

Regesten; Ptaśnik, Analec. Vatic. 78, nr 121; Wutke, Stammtafeln; Dąbrowski J., Elżbieta Łokietkówna i Z czasów Łokietka, Rozpr. Wydz. fil. hist. P. A. U., t. 57 i 59; Kłodziński A., Łokietek a Habsburgowie, j. w. t. 59, oraz Darowizna Łokietka na rzecz Władysława kozielsko-bytomskiego z r. 1316, Spr. P. A. U. z r. 1919; Włodarski B., Polska i Czechy, Lw. 1930; Susta, Vaclav a koruna polska, es. čas. Hist. t. 21 i Dve knihy česk. děj.; Wideman J., König Otto v. Ungarn aus dem Hause Wittelsbach (1305–1308), Forsch. z. Gesch. Bayerns, Bd. 13, München 1903; Hevedissen H., König Albrechts Verhältniss z. Böhmen, Inaugural-Dissertation, Erlangen 1891.

Adam Kłodziński