Sabat Bronisław Jerzy (1871–1953), lekarz rentgenolog, profesor honorowy Akad. Med. w Łodzi. Ur. 5 V w Tyśmienicy w pow. tłumackim, był synem Eugeniusza i Emilii z Boskich; jego dziad Antoni był Polakiem pochodzenia węgierskiego.

S. ukończył gimnazjum w Stanisławowie w r. 1890. Studia uniwersyteckie na dwóch wydziałach (filozoficznym – grupy: matematyczno-fizyczna i filozofia ścisła oraz lekarskim) odbywał na uniwersytetach we Lwowie, Krakowie i Wiedniu, gdzie otrzymał absolutorium obu wydziałów. Również na uniwersytecie w Wiedniu otrzymał w r. 1901 doktorat filozofii na podstawie rozprawy z fizyki doświadczalnej pt. Über das Leitvermögen der Gemische von Elektrolyten („Zeitschr. für physikalische Chemie” 1902). W l. 1901–7 z roczną przerwą był nauczycielem matematyki i fizyki w szkołach średnich we Lwowie. W końcu r. 1904 otrzymawszy z Wydz. Krajowego we Lwowie stypendium im. Leona Sapiehy, wyjechał do Paryża. Przez dwa semestry pracował w zakładach naukowych P. Curie i H. Becquerela. Rezultatem tych badań były artykuły: Action du bromure de radium sur la résistance électrique des métaux („Comptes rendus des séances de l’Académie des Sciences” 1905) i Wpływ promieni radu na przewodnictwo elektrolitów (Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr. 1906). Po powrocie nadal uczył w szkołach lwowskich. W l. 1908–10 specjalizował się w Wiedniu pod kierunkiem G. Holzknechta w radiologii lekarskiej. Dn. 24 XI 1909 uzyskał tam dyplom doktora wszechnauk lekarskich. W okresie od 1 IV 1910 do 17 IV 1914 był organizatorem i kierownikiem oddziału rentgenologicznego w Krajowym Szpitalu Powszechnym we Lwowie. Jednocześnie od r. 1910 do r. 1921 prowadził własny zakład rentgenologiczny we Lwowie. W r. 1912 należał do grona założycieli „Lwowskiego Tygodnika Lekarskiego”.

Powołany do służby wojskowej w r. 1914, był S. kierownikiem pracowni rentgenologicznych najpierw w armii austriackiej jako porucznik-lekarz, a od listopada 1918 w WP. Miał stopień podpułkownika ze starszeństwem od 1 VI 1919. W r. 1921 został mianowany członkiem Wojskowej Rady Sanitarnej i kierownikiem Zakładu Rentgenologicznego Oficerskiej Szkoły Sanitarnej i Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, na stanowisku tym był do września 1926, kiedy to przeszedł w stan spoczynku w stopniu pułkownika-lekarza. Był też od r. 1922 kierownikiem Zakładu Rentgenologicznego Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie i pozostał na tym stanowisku do r. 1946. Zarazem prowadził swój zakład rentgenologiczny w Warszawie.

S. reprezentował Polskę na międzynarodowych zjazdach i kongresach radiologów i fizjoterapeutów w: Sztokholmie (1928), Paryżu i Liège (1929), Zurychu (1934), Londynie i Wiesbaden (1935), Chicago (1937). W r. 1921 został członkiem komitetu redakcyjnego „Lekarza Wojskowego”. Od początku założenia „Polskiego Przeglądu Radiologicznego” (1926) wchodził też w skład komitetu redakcyjnego. Był członkiem zwycz. Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika we Lwowie (1903), Lwowskiego Tow. Lekarskiego (1911–21), Tow. Niemieckiego Rentgenologów w Berlinie (1911), Tow. Lekarskiego Warszawskiego (1924), Polskiego Lekarskiego Tow. Radiologicznego i Fizjoterapeutycznego, gdzie w l. 1926–7 przewodniczył Warszawskiemu Kołu Radiologów, Międzynarodowego Tow. Fizjoterapii i Medycyny Fizykalnej w Brukseli (1929, był tam wiceprezesem), Międzynarodowego Komitetu Radiologów (1931) i członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW) (1933).

S. ogłosił ok. 70 prac naukowych i popularyzatorskich w języku polskim i obcych, ponadto kilkadziesiąt mniejszych artykułów, ocen i autoreferatów. S. był nie tylko pionierem radiologii w Polsce, ale również twórcą oryginalnych metod: rentgenokimografii – metody utrwalającej rentgenograficznie ruch narządów wewnętrznych, oraz radiografii śródprostniczej (endoradiografia intrarectale) – metody radiografii na filmach wprowadzonych do jam wewnętrznych ciała. Prototyp rentgenokimografu przedstawił 7 VII 1911 na zebraniu Tow. Lekarskiego Lwowskiego, a następnie w artykule pt. Metoda rentgenograficznego registrowania ruchów przepony, serca i tętnicy głównej („Lwow. Tyg. Lek.” 1911, toż po niemiecku w „Fortschritte auf dem Gebiete der Röntgenstrahlen” 1913). Model udoskonalony opatentował (Nr 27891 Kl. 57a 56) 17 VI 1939. Jednak jego priorytet nie został nigdy odpowiednio doceniony w zachodniej medycynie. Na uwagę zasługuje własny pomysł techniczny S-a przedstawiony w pracy pt. O rentgenografii międzypośladkowej (Rentgenographia interclunalis) kości ogonowej („Pol. Przegl. Radiologiczny” 1929). O endoradiografii pisał m. in. w pracach pt. O radiografii śródnarządowej, w szczególności śródprostniczej i śródżołądkowej (tamże 1929), Radiografia intrarektalna (metoda, przyrząd, technika, wskazania i wyniki) („Medycyna” 1934, toż po niemiecku w: „IV Internationaler Radiologen-Kongress”, Zürich 1934 II), Endoradiografia, w szczególności radiografia śródprostnicza (metoda, przyrząd, technika, wskazania i wyniki) („Spraw. z posiedzeń TNW Wydz. IV” 1934, toż po niemiecku w „Fortschritte auf dem Gebiete der Röntgenstrahlen” 1936), Intrarektale Röntgenaufnahmen („Agfa-Blätter” 1937). Opisy wynalazków zamieszczał w pismach patentowych m. in. w „Deutsche Patentenschriften” (nr 549697, 596555, 599355). W in. swych pracach opisywał metody radiologiczne: O naświetlaniach rentgenowskich sekundowych względnie chwilowych („Gaz. Lek.” 1919), gdzie podał własne spostrzeżenia, i Cholecystografia, jej metody, wyniki i wskazania („Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1926). Opisywał też zastosowanie promieni rentgenowskich do diagnostyki i terapii w chorobach narządu moczowego, układu kostnego, przewodu pokarmowego, w ginekologii, położnictwie i okulistyce. Stosował rentgenoterapię jednostek chorobowych: twardzieli, strupnia woszczynowatego, choroby Basedowa i gruźlicy. Za pomocą promieni rentgenowskich badał unerwienie przewodu pokarmowego, głowę przy padaczce, wpływ odmy opłucnowej sztucznej na serce. Zajmował się semiologią i patogenezą chorób kości (marmurkowatość kości czyli choroba Albersa-Schoenberga). Ogłosił m. in. O zadaniach i potrzebie urządzenia centralnych zakładów radiologicznych na wydziałach lekarskich uniwersytetów polskich („Gaz. Lek.” 1919), Promienie stosowane w lecznictwie i ich miejsce w skali fal elektromagnetycznych („Pol. Przegl. Radiologiczny” 1926), Zur Geschichte der Röntgenkymographie und Ausarbeitung der Modifikationen der Methode („Fortschritte auf dem Gebiete der Röntgenstrahlen” 1935).

S. pisał też poezje. Ogłosił tomik pt. Wiersze (W. 1938) oraz w t. r. tłumaczenia: M. Maeterlincka „Utwory liryczne wybrane”, „Z liryki francuskiej przekłady”; o twórczości tej K. W. Zawodziński pisał: «w swych Wierszach i przekładach liryki francuskiej ukazuje [Sabat] sympatyczne oblicze miłośnika poezji».

W r. 1946 S. zrezygnował z pracy w Ubezpicczalni Społecznej, gdy otrzymał propozycję objęcia jako profesor zwycz. mającej powstać na UJ w Krakowie pierwszej w Polsce katedry radiologii. W r. 1947 Rada Wydz. Lekarskiego UJ przedstawiła go jako jedynego kandydata na to stanowisko. Ze względu na ciężką chorobę serca S. nie mógł go jednak przyjąć. Dopiero u schyłku r. 1948 jego zdrowie uległo poprawie. W sierpniu 1951 został – w uznaniu swych zasług – mianowany honorowym profesorem Akad. Med. w Łodzi. W tych latach opublikował przekład z niemieckiego „Listów Teodora Billrotha do Jana Mikulicza” („Pol. Tyg. Lek.” 1951 nr 11, 12) i z rosyjskiego I. P. Pawłowa „Wykłady o czynności głównych gruczołów trawiennych” (W. 1952). Zmarł nagle 20 XII 1953 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach (d. Wojskowym), kwatera A-12-1-22. Był odznaczony m. in. «Orlętami», Medalem za udział w obronie Państwa Polskiego, francuskimi Palmami Akademickimi w stopniu «Officier de l’Instruction Publique».

Z małżeństwa z Zofią z Nowina-Sroczyńskich (1883–1961) miał S. córki: Stefanię (ur. 1910), żonę Aleksandra Rummla, inżyniera konstruktora, profesora Politechn. Szczecińskiej i Marię (1912–1928).

Almanach lekarski na r. 1932; Biogramy uczonych pol., VI z. 2; Dzierżanowski R., Słownik chronologiczny dziejów medycyny i farmacji, W. 1983; Rocznik lekarski RP, W. 1933, 1936, 1938, 1949; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; Urzędowy spis lekarzy, W. 1924/5, 1939; Verzeichnis der Mitglieder der Heilberufe im Generalgouvernement, Kr. 1944; – Brzozowski S., Polskie doktoraty na austriackich wydziałach filozoficznych w XIX i XX wieku, Studia z Dziej. Nauki Pol. W. 1989, S. I, z. 3 s. 14, 24; Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1906 nr 4 s. 458; Dr med. i fil. Bronisław Sabat, profesor honorowy Łódzkiej Akademii Medycznej 1871–1953. Wspomnienie pośmiertne, „Pol. Przegl. Radiologiczny” T. 18: 1954 nr 2 s. 85–90 (fot., spis prac); Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, W. 1956 s. 608; Meissner R. K., Hasik J. M., Polski wkład w medycynę światową, P. 1989 s. 139–40 (bibliogr.); Seyda B., Dzieje medycyny w Polsce, W. 1973; – „Roczn. Liter.” 1938 s. 221 (K. W. Zawodziński); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 27: 1934 s. 88–92 (życiorys, spis prac); „Służba Zdrowia” R. 4: 1952 nr 1–2 s. 1 (fot.); – Wzmianki pośmiertne i nekrologi: „Służba Zdrowia” R. 6: 1954 nr 4 s. 2, „Życie Warszawy” 1953 nr 304 s. 5; – Gł. B. Lek. Dział Zbiorów Specjalnych: Kartoteka Ziembickiego, Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej nr 235–18, Ziembicki W., Zarys rozwoju nauk lekarskich w Polsce, W. 1958 s. 99 (mszp. powiel.).

Teresa Ostrowska