INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Daniel Kałaj  

 
 
brak danych - 1691-06-25
Biogram został opublikowany w latach 1964-1965 w XI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Kałaj Daniel (zm. 1691), teolog kalwiński, konsenior krakowski, pastor w Gdańsku. Syn Michała, złotnika i dzierżawcy wsi Chorowice i Kozy, działacza zborowego, oraz Katarzyny. Pochodził z osiadłej w Krakowie, spolszczonej rodziny węgierskiej, zasłużonej dla ruchu reformacyjnego. K. miał braci: Andrzeja, Michała i Rafała. Już w r. 1643 ojciec go «cale kościołowi oddał»; K. został więc najpierw lektorem-katechistą dystryktu krakowskiego i odbywał praktykę u Daniela Lewińskiego w Kozach. Spędził tam dwa łata, a przy okazji nauczył się u Lewińskiego języka niemieckiego. W czerwcu 1645 r. zbór krakowski – na zlecenie synodu dystryktowego w Jodłówce – wysłał go na studia za granicę. K. wyruszył wraz ze Stanisławem Hermanem. Dn. 29 IX 1645 r. zapisał się na studia w Bremie, ale już po roku, na jesieni 1646 r., spotykamy go na uniwersytecie we Franeker. Pracując tam pod kierunkiem liberalnego teologa kalwińskiego Jana Coccejusa, nabył dobrej znajomości łaciny, w mniejszym stopniu greki, powierzchownie tylko hebrajskiego; przede wszystkim jednak przygotowywał się do przyszłej działalności polemicznej; zimą 1648 r. odbył – pod kierunkiem Coccejusa – siedem antysocyniańskich dysput publicznych, które następnie wydał drukiem pod wspólnym tytułem Apologia pro divinitate Salvatoris nostri contra antiquos et modernos Phariseos (Franeker 1648). K. opublikował również egzaminacyjną tezę z prawa kanonicznego, a mianowicie Disputatio historico-theologica de episcoporum et presbiterum discrimen (Franeker 1648).

Na wiosnę 1648 r. K. powrócił do kraju. W l. 1648–53 był diakonem zboru kalwińskiego w Wielkiejnocy koło Krakowa. W sierpniu 1653 r. synod w Górach przeniósł go do Szczepanowie, pozostających w posiadaniu Chrząstowskich. Nader czynny jako kaznodzieja i działacz zborowy przetrwał K. w Szczepanowicach najazd szwedzki. W r. 1659 objął stanowisko konseniora krakowskiego (z siedzibą w Szczepanowicach), na którym wykazał dużą troskę o rozwój szkolnictwa kalwińskiego, będącego pod jego nadzorem. Nadal też słynął jako kaznodzieja; publikował swoje mowy pogrzebowe, pełne zresztą barokowej przesady, wyszukanych porównań i makaronicznych wtrętów. Z Chrząstowskimi utrzymywał dobre stosunki. Kiedy w l. 1668–9 powstał zatarg o odebranie przez nich katoliczce Annie Helenie Chrząstowskiej (wdowie po Aleksandrze, bracie Piotra Chrząstowskiego) córeczki Barbary, którą chcieli wychować w kalwinizmie, jako głównego inspiratora i winowajcę wymieniono w pozwie K-a «kalwino-ariańskiej wiary ministra». Plenipotent i współwyznawca Anny Heleny, Franciszek Czarnecki, uczynił z tego zatargu sprawę ex regestro arianismi. W lipcu 1669 r. sąd kapturowy w Sandomierzu za uprowadzenie Barbary skazał Chrząstowskich na infamię, a K-a na utratę majątku i życia; był to pierwszy w Rzeczypospolitej wyrok śmierci na ministra. Uległ on kasacie w r. n., mimo to Czarnecki w specjalnie wydanym pisemku podtrzymywał oskarżenie K-a o kalwino-arianizm. Za ów rzekomy arianizm Trybunał Lubelski skazał go w sierpniu 1670 r. ponownie na konfiskatę dóbr i ścięcie, a dzieła K-a na spalenie.

Uciekając przed wyrokiem, wyjechał on jesienią t. r. na Litwę, gdzie w obronie swej wydał Rozmowę przyjacielską ministra ewangelickiego z księdzem katolickim wymierzoną przeciwko paszkwilowi Czarneckiego (b. m. 1671). Dzieło to zawiera pochwałę tolerancji wyznaniowej i nawołuje do zgody religijnej katolików, kalwinów i luteranów, opartej na zbieżności zasadniczych dogmatów oraz na prymacie wartości etycznych nad metafizycznymi. Poglądy K-a były odosobnione w zborze. W r. 1672 pośpieszył on do Prus, gdzie pozostawał pod opieką elektora, a następnie udał się do Gdańska. Tam objął stanowisko kaznodziei polskiego przy kościele Św. Piotra i Pawła, wysuwając się na czoło tutejszej gminy polskiej. W r. 1673 K. opublikował panegiryk na cześć zwycięstwa chocimskiego (Klimakteryk heroiczny) nie tylko zawierający pochwałę Jana Sobieskiego, ale i sławiący również Gdańsk, jego znaczenie dla Polski i przywiązanie do Rzeczypospolitej. Elekcję Sobieskiego powitał K. drukowanym utworem Idea Regis, to jest na szczęśliwą elekcją… monarchy Jana III… kazanie (Gd. 1674), stanowiącym wyraz dumy narodowej autora. Osobne drukowane kazanie poświęcił też K. koronacji Jana III i Marii Kazimiery (Vox populi…, Gd. 1676). Zarówno jednak te pisemka, mające na celu przypomnienie wygnańca monarsze, jak i zabiegi zborowe o anulowanie dekretu Trybunału Lubelskiego pozostały bez rezultatu. Nie pomogły również starania samego K-a, podejmowane za pośrednictwem Jana Andrzeja Morsztyna oraz Stefana Bidzińskiego, do których apelował w dedykacji Idea regis. Mimo bowiem, że udało się uzyskać w r. 1677 uchylenie infamii na Chrząstowskich, wyroku na K-a nie cofnięto. W tej sytuacji K. przeniósł się na Litwę, gdzie 24 VI 1676 kalwiński synod prowincjonalny w Wilnie powołał go na konseniora żmudzkiego. K-owi powierzono także stanowisko kaznodziei oraz moderatora gimnazjum w Kiejdanach. Ze względu na własne bezpieczeństwo występował pod nazwiskiem Daniela z Kałowy Mikołajewskiego. Od r. 1679 aż do śmierci K. był superintendentem kościołów reformowanych na Żmudzi. Na Litwie ogłosił (zaginione później) kazanie, w r. 1679 wydał krótką autobiografię (wyd. S. Tworek w „Odr. i Reform. w Pol.” T. 12: 1969 s. 212–13). K. zmarł 25 VI 1691 w Kiejdanach. Pozostawił dwie córki oraz syna Daniela Erazma, który również został pastorem na Litwie.

 

Estreicher; Enc. Org.; – Chojnacki W., Drukarnia polska w Królewcu w latach 1709–1711, „Komun. Warm.-Maz.” Nr 2 (80): 1963 s. 262, 279; Miśkowiak J., Nieznane polonica Biblioteki Miejskiej w Gdańsku. II. Daniel Kałaj, Klimakteryk heroiczny, w którym opisana jest przesławna wiktoryja chocimska, „Roczn. Gdań.” T. 11: 1937 s. 292–336; Rhode G., Brandenburg-Preussen und die Protestanten in Polen, 1640–1740, Leipzig 1941 s. 478; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 346–7; Wajsblum M., Ex regestro arianismi, „Reform. w Pol.” R. 7/8: 1935–6, R. 9/10: 1937–9 (zwłaszcza część druga, II rozdz. 2. Sprawa księdza Kałaja i 3. Colloquium charitativum księdza Kałaja).

Janusz Tazbir

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.