Krusius (Krause, Kraus) Daniel h. własnego, pseud. Elias de Nukrois (1580–1652), publicysta. Ur. w Gdańsku, pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej, spowinowaconej z gdańskimi rodami patrycjuszowskimi Czirenbergów i Kerschensteinów. Rodzina K-a pieczętowała się własnym herbem. K. pobierał nauki początkowe w Gdańsku, w r. 1609 wraz z bratem Ernestem zapisał się do miejscowego Gimnazjum Akademickiego. Po ukończeniu nauki w gimnazjum udał się na studia wyższe w zakresie filozofii do Akad. Wil. W l. 1622–24 prowadził K. ostrą polemikę z gdańskim matematykiem i kalendariografem Piotrem Krügerem na temat chronologii oraz takich zagadnień historyczno-etycznych, jak ocena słuszności spalenia na stosie Jana Husa w Konstancji czy problem prawowierności katolickiej króla francuskiego Henryka IV. Poglądy swe na te problemy, wyrażające stanowisko ortodoksyjnego katolicyzmu, zawarł K. w dwóch publikacjach: Examen Kalendarii Krügeriani (Braniewo 1622) oraz Novi cycli paschalis elucidator (b. m., 1624).
W r. 1625 otrzymał K. w Akad. Wil. stopień doktora w zakresie nauk wyzwolonych oraz filozofii i niebawem rozpoczął pracę w kancelarii królewskiej Zygmunta III, a następnie Władysława IV, angażując się czynnie w ówczesne rozgrywki polityczne dotyczące wojny polsko-szwedzkiej, Pomorza i rodzinnego Gdańska. W l. 1628–38 K. ogłosił drukiem kilka pism publicystycznych o aktualnej tematyce politycznej i ekonomicznej, jednakże autorstwo jego w wielu wypadkach jest problematyczne, gdyż zgodnie z ówczesnym zwyczajem występował anonimowo lub pod różnymi pseudonimami, a w dodatku na swych drukach umieszczał fałszywe adresy wydawnicze. Pod pseud. Elias de Nukrois (wg ustalenia W. Schlieffa) ogłosił w okresie wojny polsko-szwedzkiej o Prusy Królewskie i ujście Wisły w r. 1628 i 1629 krótkie utwory sławiące króla szwedzkiego Gustawa Adolfa. Ukazały się one w kilku różnych edycjach pt. Panegyricus in laudem serenissimi principis Gustavi Adolphi. Publikacje te, dedykowane kanclerzowi szwedzkiemu Axelowi Oxenstiernie, jako miejsce wydania wskazywały: Augustae Trinobantum (Londyn), lecz faktycznie były drukowane w Polsce, może w Gdańsku. Spotkały się one z ostrą polemiką, pod wpływem której K. odwołał swoje pochwały dla Gustawa Adolfa w utworze pt. Palinodia ad panegyricum in laudem serenissimi principis Gustavi Adolphi (Augustae Trinobantum, 1629), dedykując go bpowi chełmińskiemu a zarazem kanclerzowi Jakubowi Zadzikowi.
Dalsze wystąpienia publicystyczne K-a wiążą się z głośnym sporem o cła morskie pomiędzy Władysławem IV a Gdańskiem w l. 1637–8. K, mimo iż był gdańszczaninem, stanął zdecydowanie po stronie króla. Prawdopodobnie spod jego pióra wyszło w tym czasie kilka anonimowych utworów. Do pism przypisywanych K-owi należy znakomita anonimowa broszura publicystyczna pt. Dyskurs potrzebny (B. m. i r., wydania w języku polskim, łacińskim i niemieckim). Autor w ciętej, publicystycznej formie broni tu praw Polski w Gdańsku, popiera stanowisko króla w sporze celnym i wykazuje korzyści ekonomiczne i polityczne płynące dla Polski z pobierania ceł morskich i panowania na Bałtyku. Na wystąpienie to odpowiedział w r. 1638 sekretarz Rady Miejskiej Gdańska Jan Chemnitius w obszernej publikacji pt. „Refutatio discursus dicti necessarii”, a przeciw tezom politycznym i ekonomicznym zawartym w Dyskursie potrzebnym ukazała się w r. 1638 replika w języku łacińskim i niemieckim pt. „Mare Balticum” („Baltiche Meer”), być może pióra niemieckiego dyplomaty w służbie duńskiej Chrystiana Lippe. Na to pismo odpowiedział burmistrz malborski Jan Pfenning w krótkiej broszurze pt. „Antimare Balticum” (1639), którego Kurdybacha niesłusznie utożsamia z K-m. Wg opinii nowszych historyków autorem Dyskursu potrzebnego nie był K., lecz prawdopodobnie Adam Kazanowski (Czapliński, Kurdybacha) lub Jerzy Ossoliński (Kubala, Bodniak). Być może, że K. pisał na zamówienie Kazanowskiego. Sprawa ta czeka jeszcze na rozstrzygnięcie. W r. 1638 ukazał się jeszcze inny utwór przypisywany K-owi: Elisei Aurimontani Ad Dantiscanos bellum et arma circumspicientes epistola, w którym została wykorzystana pomysłowo elegia Dantyszka z r. 1535 pt. „Jonas Propheta” dla ukazania wizji ginącego Gdańska, ukaranego za nieposłuszeństwo wobec króla polskiego. Jednakże wg opinii nowszych historyków i bibliografów, autorem tego wystąpienia był nie K., lecz sekretarz Rady Miejskiej Gdańska, od r. 1636 w służbie Władysława IV, Filip Lacke, inspirator i autor pism publicystycznych zwalczających stanowisko Rady m. Gdańska w sprawie ceł morskich, być może i wspomnianego „Dyskursu potrzebnego”.
Pod koniec życia K. wrócił do rodzinnego miasta, pełnił nawet obowiązki członka Trzeciego Ordynku. Zmarł w Gdańsku 3 IV 1652 r. W tym też czasie ukazały się w Gdańsku drukiem drobne utwory epicedialne poświęcone K-owi, których autorami byli: Oswald Endler, Tomasz Procopius, Michał Röther, Jerzy Bucheinius oraz Jan Jerzy Moerestius. K. był żonaty od r. 1610 z Barbarą Czirenberg, córką burmistrza gdańskiego, z którą miał 7 synów: Daniela (ur. 1612), Karola (ur. 1614), Gotfryda (ur. 1616), Ludwika (ur. 1617), Jana Ernesta (ur. 1619), Henryka (ur. 1621), Efraima (ur. 1624).
Estreicher; Jocher, III 347; Altpreuss. Biogr., (Lacke); Adelung J. Ch., Fortsetzung und Ergänzungen zu Ch. G. Jöchers Allgemeinem Gelehrten-Lexicon, Hildesheim 1961 III 817, V 862; PSB (Kazanowski); Holzmann M., Bohatta H., Deutsches Pseudonymen-Lexikon, Wien 1906 s. 22, 199; – Bodniak S., Morze w głosach opinii w dawnej Rzeczypospolitej, „Roczn. Gdań.” T. 4/5: 1930/1 s. 89–93; Czapliński W., Polska a Bałtyk w l. 1632–1648, Wr. 1952 s. 104–16; Hoppe I., Geschichte des ersten schwedisch-polnischen Krieges in Preussen, Leipzig 1887 s. 240–1, 606–14; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw. 1924; Kurdybacha L., Polemika o prawa Polski do morza (1638–1640), „Roczn. Gdań.” T. 9/10: 1935/6 s. 280–92; Kwiatkowski K., Dzieje narodu polskiego za panowania Władysława IV, W. 1823 s. 199; Rostowski S., Lituanicarum Societatis Jesu historiarum libri decem, Parisiis 1877 s. 436; Weller E., Die falschen und fingirten Druckorte, Leipzig 1864 I 257; Wendland U., Secretarius Philipp Lacke (1576–1640), „Mitteilungen des Westpreuss. Gesch.-vereins”, Jg. 41: 1942 H. 1/2; Załęski, Jezuici, II 641; – Charitius A., Commentatio historico-literaria de viris eruditis Gedani ortis, Vittembergae 1715 s. 7–8; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, VI 85–6, 150; Ogier K., Dziennik podróży do Polski 1635–1636, Gd. 1953 II; Piasecki P., Chronica gestorum in Europa singularium, Amsterdam 1649 s. 501; – B. Czart.: rkp. 120, 444; B. Gdań. PAN: rkp. dotyczące genealogii rodzin gdańskich, Ms 601, Ms 806b, fasc. 3, Ms 1047; notatki rkp. W. Schlieffa na drukach zawartych w klockach sygn. NI 6 8°, NI 21 8°; WAP w Gd.: Catalogus discipulorum, 300, 42/92 i 93.
Zbigniew Nowak