Kurozwęcki Dobiesław z Kurozwęk, zwany Lubelczyk, h. Róża (Poraj), (zm. 1496), wojewoda lubelski i sandomierski. Był synem Krzesława z Kurozwęk, kasztelana lubelskiego (zob.), i Ewy z Goszyc (?), bratem Piotra (zob.), Stanisława (zob.), Krzesława (zob.), Mikołaja (zob.) i Jana, starosty piotrkowskiego (zm. 1480). W r. 1456 K. figuruje wśród studentów Uniw. Krak. Zrazu był kierowany do kariery duchownej, ale w r. 1459 zrzekł się na rzecz młodszego brata Krzesława świeżo uzyskanej kanonii włocławskiej. Został dworzaninem królewskim i mimo powiązań rodzinnych przez ojca z obozem oligarchicznym, stał się wiernym i wybitnym wykonawcą centralistycznej i dynastycznej polityki Kazimierza Jagiellończyka. W r. 1461, w czasie trwającej w Krakowie i Małopolsce wojny o obsadę biskupstwa krakowskiego między królem a Jakubem z Sienna, K. wraz z bratem Stanisławem twardą ręką realizowali królewską politykę ścigania i konfiskat majątków zwolenników zbuntowanego biskupa, a m. in. «napadli gwałtownie na dom… Jana Długosza i złupili go do szczętu». W czasie wojny trzynastoletniej działał K. na Pomorzu Gdańskim przy wojskach nadwornych, a w r. 1464 odznaczył się przy oblężeniu miasta Nowego. W r. 1471, jako dworzanin królewski, czynny był K. w królewskiej służbie dyplomatycznej. W styczniu t. r. odbył legację na Węgry, w maju posłował na dwór Albrechta, księcia Miśni, oraz do Pragi w sprawie powołania na tron czeski najstarszego królewskiego syna, Władysława; pozyskał dla kandydatury jagiellońskiej książąt saskich i czeskie kalikstyńskie koła możnowładcze. Zachowała się mowa K-ego, którą wówczas wygłosił na sejmie praskim, uzasadniająca jagiellońskie prawa do korony św. Wacława i korzyści z dynastycznego związku Czech z Polską. Z Pragi udał się K. do Henryka z Podiebradów, syna zmarłego króla Jerzego, uzyskując jego poparcie dla Władysława Jagiellończyka, a następnie na sejm do Kutnej Hory. Na skutek zmiany sytuacji ponownie przemówił tam do zgromadzonej czeskiej szlachty, podnosząc słowiański rodowód obu narodów oraz walory charakteru kandydata i przesądził swym wystąpieniem tron dla Jagiellończyka. Kiedy więc sejm kutnohorski wybrał Władysława królem Czech, K. w imieniu elekta przyjął 19 artykułów umowy wyborczej.
W lipcu 1471 r. K. prowadził wspaniały orszak królewicza Władysława do Czech i wziął udział w uroczystościach jego intronizacji w Pradze. W l. 1472–80 był kasztelanem rozpierskim, w r. 1475 hetmanem wojsk królewskich. T. r. odprowadzał K. królewnę Jadwigę, poślubioną przez Jerzego Bogatego Wittelsbacha, do Bawarii, gdzie na dworze książąt bawarskich w Landshucie brał udział w turniejach. W czasie swej działalności dyplomatycznej utrzymywał K. korespondencję i łączność z rajcami Wrocławia (1472), Ernestem i Albertem, książętami saskimi, oraz z magnatami czeskimi. W l. 1476–9 był krajczym kor. W r. 1476 posłował do Świętomiejsca, siedziby w. mistrza krzyżackiego, w sprawie nakłonienia tegoż do zerwania, a następnie do walki ze zbuntowanym bpem warmińskim M. Tungenem. W r. 1479 K. brał udział w sejmie piotrkowskim, na którym doszło do upokorzenia się Tungena przed królem polskim. W l. 1484–94 K. piastował godność wojewody lubelskiego. K. popierał czynnie obok brata Krzesława, kanclerza, pretensje Jana Olbrachta do tronu węgierskiego po śmierci Macieja Korwina przeciw kandydaturze brata, króla czeskiego, działając w tym kierunku na Węgrzech i nie żałując w tym celu własnych pieniędzy, aż do przegrania wojny o koronę św. Szczepana przez królewicza po jego powrocie do kraju (sierpień 1490). Następnie K. wraz z Rafałem Leszczyńskim zawarł w imieniu Olbrachta zgodę ze zwycięskim Władysławem czeskim (2 II 1491). W okresie elekcji Olbrachta w r. 1492 na króla Polski K. odwrócił się jawnie od królewicza i popierał kandydatury jego rywali a dopiero później – nie wiadomo o ile szczerze – znalazł się znów wśród Olbrachtowych zaufanych. W r. 1494 został wojewodą sandomierskim.
Związany z dworem królewskim, K. znacznie powiększył swoje majątki. W l. 1464–89 otrzymał od króla zapisy na mieście Szydłowie, na zamku Zawichost z wsiami, na Krzepicach, Kłobucku i Radomsku; to ostatnie wykupił w r. 1488 od brata Krzesława. Trzymał w dzierżawie starostwo krzepickie i starostwo piotrkowskie. W r. 1490 pożyczył Janowi Olbrachtowi na wojnę o tron węgierski 2 000 fl. węgierskich, które Kazimierz Jagiellończyk zabezpieczył mu na Krasnymstawie. Był obdarowywany przez królów polskich solą z żup krakowskich, dzierżawami stacji królewskich. O rodowych dobrach K-ego nie podobna sobie wyrobić dzisiaj pełnego wyobrażenia; obejmowały co najmniej kilkanaście wsi w woj. krakowskim, sandomierskim, jakieś domy w Krakowie; K. pozostawił też pokaźną gotówkę. Był ściśle związany z braćmi (w r. 1485 został opiekunem dzieci po młodszym bracie Janie) i często razem z nimi występował w obronie rodowych dóbr i honoru rodu. W r. 1466 na K-ego i jego braci oraz na Stanisława i Jana Lanckorońskich z Brzezia nałożył Jakub z Dębna, starosta krakowski, vadium 10 000 grzywien w związku z wzajemnymi najazdami i zakłócaniem porządku publicznego na tle pretensji majątkowych. O bliżej nie znane dobra K. oraz jego bracia procesowali się z Andrzejem i Janem Feliksem z Oleśnicy w r. 1485. W obu wypadkach spory i zajazdy oraz sądy prowadził K. przez wiele lat.
K. działał również na polu budownictwa. W r. 1487 król powierzył mu restaurację zamków w Piotrkowie i Krzepicach, którą doprowadził do końca. Pod koniec życia ufundował drugie ministerium pod wezwaniem św. Trójcy, Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny oraz św. Jana i Erazma dla dwu ołtarzystów w kaplicy Bałuszynej katedry krakowskiej, dając im jako uposażenie łaźnię swoją dziedziczną w Krakowie, położoną za kościołem Św. Franciszka, przy murze miejskim.
K. był wiernym stronnikiem króla i wykonawcą jego polityki względem Krzyżaków, Czech i Węgier oraz wobec możnowładztwa wewnątrz kraju. Źródła polskie i obce stwierdzają jednomyślnie, że K. był człowiekiem wykształconym oraz «zręcznym dyplomatą, sztuki wymowy wielce świadomym» (Eschenloer). Posiadał ujmującą powierzchowność, był rosły i silny. Zmarł w r. 1496. W r. 1473 żonaty był z Elżbietą Tarnowską, córką Jana Amora, kaszt. krakowskiego, z którą miał syna Stanisława (zob.).
Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Paprocki; Uruski; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Caro J., Dzieje Polski, W. 1899 V; Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, Kr. 1928; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr.–W.–Kr. 1967; Kozierowski S., Ród Porajów-Różyców, „Roczn. Tow. Herald.” T. 9: 1928–9 [druk.] 1930 s. 160; Nejedly Z., Volbá krale Vladislava II roku 1471, „Česky Časop. Hist.” R. 9: 1905 s. 160–4; Palacký, F., Dejiný narodu Českeho, Praha 1927 dil V s. 19–28; Papée F., Królewskie córy, w: Studia i szkice, W. 1907 s. 289, 295; tenże, Polska i Litwa na przełomie wieków średnich, Kr. 1903; tenże, Zabiegi o czeską koronę (1466–1471), w: Studia i szkice, W. 1907 s. 126–32, 140; Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza z l. 1445–1480, Kr. 1965; Sutowicz J., Walka Kazimierza Jagiellończyka o koronę czeską, Kr. 1877; – Acta capitulorum, II; Acten d. Ständetage Preussens, I 395–6, V 286–90; Akta grodz. i ziem., VII, IX; Album stud. Univ. Crac., I 148; Cod. epist. saec. XV, I, III; Cod. Pol., II, III; Długosz, Historia, V; tenże, Liber benef., II; Index actorum saec. XV, nr 4142; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum… in archivo… confectum, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum–Berolini–Posnaniae 1862; Liber quitantiarum regis Casimiri, ab a. 1484 ad 1488, W. 1897, Teki Pawińskiego, II; Materiały do historii m. Biecza 1381–1632, Wyd. F. Bujak, Kr. 1914; Matricularum summ., I, II, III; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Script. Rer. Sil., XIII nr 59; Starod. Prawa Pol. Pomn., II, 3718, 3798, 3833, 3853, 3927, 4230, 4298; Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, Kr. 1906 II; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu 1501–1515, Oprac. B. Przybyszewski, Kr. 1965 s. 93; – B. Czart.: Teki Naruszewicza, nr 20 s. 703.
Feliks Kiryk