Madeyski Edward Marceli (1832–1906), teoretyk i nauczyciel wychowania fizycznego, pionier gimnastyki leczniczej. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Ur. 24 IV w Stratynie nad Sanem, był synem Stanisława Michała, komisarza dóbr leżajskich, i Józefy ze Stęchlińskich, bratem Leona Madeyskiego (Madejskiego, zob.) i Stanisława Jerzego (zob.). Nie wiadomo, gdzie uczęszczał do szkoły średniej. Egzaminu dojrzałości nie złożył, mimo to jednak podjął studia lekarskie jako wolny słuchacz na uniwersytecie wiedeńskim. Po ukończeniu studiów, jako magister nauk lekarskich, był N. sekundariuszem Szpitala Powszechnego we Lwowie, a następnie Szpitala Św. Łazarza w Krakowie. Jednocześnie był lekarzem sądowym i prowadził powszechne szczepienia ludności przeciw ospie. W związku z tym opublikował pracę O potrzebie zreformowania dotychczasowego ochronnego szczepienia od ospy z projektem powszechnego szczepienia wprost z krów (Lw. 1878, wyd. 2). Wkrótce, w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych wyjechał na studia specjalne do Saksonii. Tam też poznał gruntowniej zagadnienia wychowania fizycznego i gimnastyki leczniczej. Po powrocie z zagranicy osiadł na stałe we Lwowie. W r. 1870 uruchomił na terenie Lwowa zakład gimnastyczno-organopatyczny przy ul. Kurkowej nr 7. W nawiązaniu do tej inicjatywy opublikował pracę Plan i cele zakładu gimnastycznego (Lw. 1871). W r. 1877 rozszerzył działalność zakładu o dział ortopedii i masażu oraz pensjonat dla chorych i przeniósł go na ul. Kopernika. Był to jeden z pierwszych w kraju zakładów tego typu. Na podstawie decyzji Rady Szkolnej Krajowej zakład M-ego otrzymał uprawnienia do nauczania gimnastyki wśród młodzieży szkoły realnej i Gimnazjum Akademickiego we Lwowie. Prócz tego M. był w l. 1872–90 nauczycielem gimnastyki i higieny w seminariach nauczycielskich męskim i żeńskim we Lwowie. W związku z działalnością pedagogiczną M. ogłosił drukiem następujące podręczniki: Gimnastyka w szkołach ludowych. Instrukcja dla nauczycieli (Lw. 1879), Nauka gimnastyki szkolnej, teoretyczny podręcznik dla uczniów i uczennic seminariów nauczycielskich, w szkołach ludowych, pospolitych i wydziałowych (tamże 1890), Somatologia i higiena (tamże 1896).

Żywą działalność przejawiał również M. w zakresie kształcenia kadr nauczycieli wychowania fizycznego poza szkołą. W l. 1879–1906 był przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich we Lwowie oraz wykładowcą anatomii człowieka, fizjologii ruchu, dietetyki i historii gimnastyki na kursach sokolich organizowanych we Lwowie w l. 1883–4 dla nauczycieli wychowania fizycznego. Jako rzecznik higieny i zdrowia publicznego był M. także założycielem pierwszego we Lwowie zakładu kefirowego, za co V Zjazd Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie przyznał mu w r. 1881 srebrny medal. Zdrowotnym właściwościom kefiru poświęcił pracę pt. O kefirze. Zakład kefirowy w ogrodzie Zakładu Ortopedycznego we Lwowie (Lw. 1886).

Jako teoretyk wychowania fizycznego reprezentował M. kierunek zdrowotno-higieniczny i był zwolennikiem tzw. «gimnastyki racjonalnej». Przyczynił się do rozwoju polskiego piśmiennictwa z zakresu wychowania fizycznego i higieny. W uznaniu całokształtu zasług i osiągnięć pedagogicznych i naukowych cesarz nadał mu w r. 1889 tytuł profesora gimnazjalnego. Zmarł M. 6 VIII 1906 we Lwowie. Ożeniony z Jadwigą Jelonkowską, miał trzech synów: Józefa, lekarza, Władysława, prawnika, Edmunda, farmaceutę, i dwie córki: Henrykę i Leonię.

Kośmiński M., Słownik lekarzów; Słownik Biograficzny Wychowania Fizycznego i Sportu, „Wych. Fizyczne i Sport” T. 11: 1967 s. 107–9; Boniecki; Uruski; – Cenar E., Działalność śp. E. M-ego na polu gimnastyki, w: Dodatek fachowy do czas. „Przew. Gimnastyczny Sokół” (Lw.) 1907 s. 9–12; Hądzelek K., Kształcenie nauczycieli wychowania fizycznego w Galicji w okresie do 1914 roku, „Wych. Fizyczne i Sport” T. 6: 1962 s. 168; Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie, Lw. 1892 s. 35 i 40; Piasecki E., Dzieje wychowania fizycznego, Lw. 1925 s. 202–3; tenże, Śp. M. E. (wspomnienie pośmiertne), „Szkoła” 1906 s. 297–8; – „Gaz. Narod.” 1872 nr 173, 176, 202, 1874 nr 140, 155, 156; „Przegl. Higieniczny” 1906 s. 228–9; „Przew. Gimnastyczny Sokół” 1880 s. 24, 1885 s. 72, 1906 s. 84; – B. Jag.: rkp. 8077; – Rodowód familii Madeyskich herbu Poraj, zestawił Piotr Madeyski we Lwowie 1892 (w posiadaniu dra Stefana Madeyskiego w Kr.).

Kazimierz Toporowicz