Pokrzywnicki (Grzymała Pokrzywnicki) Ernest Jerzy (1892–1974), prawnik, badacz meteorytów. Ur. 4 XII we wsi Bebechy (pow. Latyczów na Podolu) w rodzinie ziemiańskiej, był synem Zygmunta i Ernestyny z Sobańskich. Ukończył gimnazjum klasyczne w Kamieńcu Podolskim w r. 1912, po czym rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie. Następnie przeniósł się na wydział prawny Uniwersytetu Noworosyjskiego w Odessie, który ukończył w r. 1917. Po studiach do r. 1919 był pomocnikiem adwokata przysięgłego przy Odeskiej Izbie Apelacyjnej i odbywał praktykę zawodową u adwokata J. Mroczkowskiego. Od wczesnych lat młodzieńczych interesował się astronomią. Już w szkole średniej prowadził obserwacje nieba i w r. 1912 wstąpił do Société Astronomique de France (SAF). Studiując prawo, a później praktykując w Odessie, posługiwał się własnym teleskopem. M. in. wyniki obserwacji komet przesyłał do Francji, co znalazło wyraz w publikacjach specjalistycznych SAF. W r. 1918 wstąpił na wydział fizyczno-matematyczny uniwersytetu w Odessie, gdzie studiował astronomię. Studia te przerwał w r. 1919 wskutek wyjazdu do Polski.
W r. 1919 P. został starszym referentem i zastępcą naczelnika Okręgowego Urzędu Walki z Lichwą i Spekulacją (OUWzLiS) w Białej Krakowskiej. Zorganizował ten urząd oraz rozszerzył teren jego działania także na Śląsk Cieszyński. Po likwidacji OUWzLiS podjął pracę w r. 1921 w Min. Spraw Wewnętrznych (MSW) w Warszawie, zrazu jako starszy referent, a następnie radca ministerialny (od r. 1925) i stały zastępca naczelnika Wydziału Administracyjnego (1928–39). Podczas pracy w MSW pełnił liczne funkcje specjalne. Był m. in. członkiem Komisji Ziemskiej (przez 10 lat), członkiem Komisji Likwidacyjnej przy Min. Skarbu (przez 11 lat), zastępcą członka do Likwidacji Kas Emerytalnych przy Min. Skarbu, urzędnikiem łącznikowym MSW i Biura Usprawnienia Administracji przy Prezydium Rady Ministrów (w tym charakterze opracował referat dekoncentracyjny), zastępcą rzecznika dyscyplinarnego, członkiem Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na stanowiska I kategorii, członkiem, a następnie zastępcą przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej przy MSW, członkiem delegacji polskiej na III Międzynarodowy Kongres Nauk Administracyjnych w Paryżu w r. 1927, członkiem Sekcji Polskiej Międzynarodowego Instytutu Nauk Administracyjnych.
P. ogłaszał liczne artykuły w „Gazecie Administracji i Policji Państwowej” (od r. 1930), „Biuletynie Urzędniczym” (od r. 1933), „Głosie” (od r. 1934). Wydał także, wspólnie z W. Czapińskim, komentarze prawnicze: Prawo o publicznych przedsięwzięciach rozrywkowych z komentarzami, rozporządzeniami, ustawą o filmach i ich wyświetlaniu (W. 1934), Postępowanie wywłaszczeniowe (W. 1937). Opublikował ponadto Postępowanie administracyjne w świetle orzecznictwa Najwyższego Trybunału Administracyjnego (W. 1937).
Podczas okupacji niemieckiej P. przebywał w Warszawie, gdzie pracował społecznie w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej, a następnie w Radzie Głównej Opiekuńczej (RGO) jako zastępca przewodniczącego Komisji Rozjemczo-Mieszkaniowej. Był ponadto agentem Powszechnych Zakładów Ubezpieczeń Wzajemnych. Po upadku powstania warszawskiego 1944 r. przebywał w obozie w Pruszkowie. Następnie dotarł wraz z rodziną do Krakowa, gdzie od 1 XI 1944 społecznie pracował w RGO. Aresztowany przez żandarmów niemieckich 6 I 1945 osadzony został w obozie na Prądniku, skąd przewieziono go nad granicę słowacką. Po powrocie do oswobodzonego Krakowa pracował w Polskim Czerwonym Krzyżu i uczestniczył w transporcie do Warszawy Biura Informacyjnego tej organizacji. Na początku lipca 1945 zgłosił się do służby w Min. Administracji Publicznej (MAP), gdzie od dnia 16 VII t. r. został naczelnikiem wydziału. Brał udział w organizacji Departamentu Administracyjnego; został tu naczelnikiem Wydziału Spraw Stanu Cywilnego i Ruchu Ludności (do 14 X 1947). Okresowo także (od 16 IV 1946 do 27 II 1947) pełnił obowiązki dyrektora Departamentu Administracyjnego MAP. Podczas pracy w MAP m. in. wykładał zasady postępowania administracyjnego na I Wyższym Kursie Administracyjnym przy Prezydium Rady Ministrów, a na kursach dla pracowników MAP zasady postępowania administracyjnego i zasady organizacji spraw stanu cywilnego. Wykłady te opublikował w skrypcie Zasady postępowania administracyjnego według wykładów na Pierwszym Kursie Administracyjnym (W. 1947). Wydał ponadto obszerne opracowanie pt. Postępowanie administracyjne. Komentarz – podręcznik (W. 1948). Był członkiem Komitetu Redakcyjnego „Gazety Administracyjnej” (1947–8) i Komitetu Redakcyjnego serii wydawniczej „Przepisy z zakresu prawa administracyjnego”; opracował zeszyt 4, poświęcony postępowaniu administracyjnemu i postępowaniu przymusowemu w administracji. Jednocześnie od 25 VII 1947 przewodniczył Komisji Egzaminacyjnej I kategorii i Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na stanowiska administracyjne II kategorii. Z dn. 31 VII 1950, w związku z likwidacją MAP, P. został przeniesiony w stan spoczynku.
Od 1 I 1951, jako pracownik naukowy, P. podjął pracę w Pracowni Dokumentacji Historyczno-Teatralnej Mieczysława Rulikowskiego przy Instytucie Sztuki; przygotowywał studium Historia prawa teatralnego w Polsce w XVIII–XX wieku. Po likwidacji Pracowni był od 1 III do 30 IV 1951 radcą prawnym Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF). Brał nadal udział w pracach Sekcji Prawa Administracyjnego Zrzeszenia Prawników Polskich, gdzie w r. 1957 i w r. 1959 przedstawił analizy krytyczne projektu „Kodeksu postępowania administracyjnego”. Dn. 25 IV 1960 uzyskał na Uniw. A. Mickiewicza w Poznaniu doktorat nauk prawnych. W r. 1953 P. zorganizował Sekcję Meteoretyki Polskiego Tow. Miłośników Astronomii (PTMA). Był prezesem tej Sekcji, a w r. 1956 także członkiem Zarządu Towarzystwa. Od r. 1953 na zlecenie PAN zbierał materiały dotyczące meteorytów w zbiorach polskich. Dn. 1 III 1975 został adiunktem Zakładu Nauk Geologicznych PAN i z ramienia tej instytucji kontynuował prace inwentaryzacyjne. Nawiązał wtedy ścisłe kontakty z wieloma zagranicznymi ośrodkami badań meteorytów i referował wyniki własnych prac w Moskwie na konferencjach meteorytowych: VII – w r. 1957 i VIII – w r. 1958.
P. przetłumaczył książkę W. G. Fesenkowa pt. „Współczesne poglądy na Wszechświat” (W. 1954). W związku z tym w r. 1953 zorganizował w Warszawie wystawę «Budowa Wszechświata». W l. 1953–75 opublikował ponad 100 artykułów i notatek treści astronomicznej. Zamieszczał je m. in. w „Uranii”, „Problemach”, „Pracach Komisji Matematyczno-przyrodniczej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk”, „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej”, „Acta Geophisica Polonica”, „Meteoretika” (Moskwa), „Postępy Astronomii”, „Kosmos S. B. Przyroda Nieożywiona”, „Z Otchłani Wieków”, w „Meandrze”, „Archiwum Mineralogicznym”, „Studia Geologica Polonica”, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Série des Sciences Géologiques et Géographiques”. Szczególną wartość dokumentacyjną i historyczną ma opracowanie I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich (W. 1964), stanowiące jedyną tego rodzaju publikację w naszym kraju.
P. był epigonem dawnego okresu meteoretyki (B. Lang). Dzięki swej pracy, głównie z zakresu historii i kolekcjonerstwa meteorytów, stworzył jednak podstawy do nowoczesnych badań w tym zakresie w naszym kraju. Szczegółowo przebadał 15 miejsc spadku meteorytów, w tym w Morasku pod Poznaniem (o czym ogłosił pierwsze swoje doniesienie pt. Nowe okazy meteorytu Morasko, „Urania” 1957), a ponadto wzorowo opisał szereg boidów (zwłaszcza boidu z r. 1965). Był m. in. członkiem Komisji Matematyczno-Przyrodniczej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (od r. 1960) i Pol. Tow. Astronomicznego. W r. 1962 przeszedł na emeryturę (drugą).
W ostatnich latach życia P. pracował nad pamiętnikiem pt. Żywot i sprawy urodzonego Ernesta Jerzego Grzymały Pokrzywnickiego i jego rodziny. Maszynopis zdeponował w Bibliotece Ossolineurn (fragmenty różnych wersji roboczych są przechowywane w Archiwum PAN w Warszawie). Zmarł 28 XII 1974 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym. Był odznaczony m. in. Gwiazdą Górnośląską (za pracę w OUWzLiS podczas powstań śląskich), Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta (1937), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. P. rodziny nie założył.
Hoesicka bibliografia prawnicza, W. 1930, 1931, 1935, 1937; Żychliński, XVI 295; Przewodnik po zespołach i zbiorach Archiwum PAN, Wr. 1978 s. 132; – Dzięczkowski A., Korpikiewicz H., Zagadka meteorytu Morasko, P. 1979 s. 65–71; Lang B., Jerzy Pokrzywnicki 1892–1974, „Urania” 1975 nr 4 s. 98–100 (fot.); – „Tyg. Powsz.” 1975 nr 14; „Życie Warszawy” 1975 nr 310; – Arch. PAN: sygn. III–134; – Informacje sióstr P-ego: Marii Okszy-Orzechowskiej i Józefy Komar-Komorowicz.
Zbigniew J. Wójcik