Sulimierski Filip Koronat, krypt. F.S. (1843–1885), wydawca, publicysta, dziennikarz, tłumacz, twórca „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”.
Ur. 8 XI (wg niektórych źródeł 13 XI) w Sieradzu jako pogrobowiec, był synem Filipa Rafała (ok. 1797–1843) i jego drugiej, od r. 1831, żony Bibianny Barbary z Dzwonkowskich (1810–1882), córki Józefa i Tekli Borowskiej. Ojciec S-ego był właścicielem wsi Chotyszów i majątku Brzeski (pow. sieradzki), członkiem Komitetu Opiekuńczego woj. kaliskiego; żonaty początkowo z Balbiną z Psarskich, rozwiódł się z nią 18 XI 1829; za przyjęcie w swym domu w r. 1833 partyzantów Józefa Zaliwskiego, w tym krewnych, Faustyna (zob.) i Walentego Sulimierskich, był przez rok więziony w twierdzy w Zamościu. S. miał siostry, Bronisławę (1827–1928), 1.v. Szenk, 2.v. Tarczałowską, uczestniczkę powstania styczniowego, i Kornelię (1836–1837) oraz brata Artura Alfonsa (1831–1902), nauczyciela warszawskich szkół średnich, aplikanta w Zarządzie Warszawskiego Okręgu Naukowego i radcę stanu, autora „Podręcznika handlowego, zawierającego teorię handlu i krótki zarys korespondencji handlowej” (W. 1872), tłumacza i publicystę piszącego jako A.S., Ar. S., i S. w „Bibliotece Warszawskiej” i „Wędrowcu”. Przyrodnią siostrą S-ego była Klotylda, żona Józefa Zaremby.
S. odebrał staranne wykształcenie domowe. Jego opiekunem w dzieciństwie był stryj, Maciej Wincenty Sulimierski, właściciel Strońska i Zielęcic (pow. łaski), sędzia Sądu Pokoju pow. szadkowskiego. W r. 1856 wraz z matką i rodzeństwem zamieszkał S. w Piotrkowie; uczęszczał tam do gimnazjum męskiego. W l. 1859–61 pobierał stypendium rządowe, a jego matka prowadziła stancję dla gimnazjalistów. Po zakończeniu 25 VII 1862 nauki gimnazjalnej (otrzymał nagrodę i patent) podjął t.r. studia w Warszawie na Wydz. Matematyczno-Fizycznym w nowo powstałej (25 XI) Szkole Głównej. Prawdopodobnie pod wpływem swych profesorów nie wziął udziału w powstaniu styczniowym. Oprócz studiów z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych słuchał wykładów Henryka Struvego z filozofii. Nawiązał współpracę z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, a od r. 1866 także „Wędrowcem”. Dn. 6 XII 1867 uzyskał stopień magistra nauk matematyczno-fizycznych na podstawie rozprawy O metodach używanych do rozwiązywania zadań geometrycznych w ogólności.
W r. 1867 wydawca „Wędrowca” Józef Unger powierzył S-emu (od numeru 259) redakcję tego tygodnika. S. prowadził redakcję wraz z korektą, a ponadto zapełniał numery wieloma (często niepodpisanymi) swoimi artykułami. Czytelnikom polecał książki naukowe oraz sumiennie odpowiadał na listy i kierowane do siebie pytania (włącznie z rozwiązywaniem zadań matematycznych). Nie zapobiegł jednak złej sytuacji finansowej pisma, która uległa poprawie dopiero w r. 1870, kiedy ogłosił serię drugą i obniżył koszty prenumeraty. Oprócz wiadomości krajowych i zagranicznych, umieszczał odtąd atrakcyjne powieści podróżnicze oraz sprawozdania z podróży, a także coraz więcej artykułów popularnonaukowych z przyrodoznawstwa, etnografii, techniki i matematyki. Publikował tam też swe odczyty, m.in. Nauka przyrody i człowiek (1870 t. 1) i Nieomylność zmysłów (1873 t. 7). Pod jego kierownictwem „Wędrowiec” stał się pierwszym w Król. Pol. ilustrowanym, popularnonaukowym magazynem geograficzno-podróżniczym. W l. 1872–4 wydawał książki podróżnicze w ramach istniejącej przy „Wędrowcu” serii „Biblioteka najnowszych podróży”. Nadal współpracował z „Tygodnikiem Ilustrowanym” publikując w nim m.in. wspomnienia o profesorach zlikwidowanej już Szkoły Głównej: Wiktorze Szokalskim (1871 nr 189), Julianie Bayerze i Michale Brzostowskim (1872 nr 220) oraz w r. 1872 cykl biografii uczonych zagranicznych, m.in. K. Vogta (nr 210), A. Humboldta (nr 226), S. Morse’a (nr 232), R. Owena (nr 222) i J. Tyndalla (nr 213). Anonimowo, lub pod krypt. F.S., umieszczał również korespondencje, felietony, recenzje i artykuły popularyzujące osiągnięcia nauk matematyczno-przyrodniczych w „Bibliotece Warszawskiej”, „Kurierze Warszawskim” i „Przeglądzie Tygodniowym”, a także we „Wszechświecie” i „Pamiętniku Fizjograficznym”.
S. zajmował się także działalnością translatorską. W r. 1871 opublikował w Warszawie przekłady z z języka francuskiego dwóch utworów traktujących o niedawnej wojnie francusko-pruskiej: „Sedan” C. Lemonniera i „Oblężenie Paryża” F. Sarceya. T.r. wydał w Warszawie pierwszy polski przekład powieści I. Turgieniewa „Ojcowie i dzieci”. Przełożył z języka francuskiego oraz opatrzył przypisami pracę C. Flammariona „Życie Mikołaja Kopernika. Z powodu jubileuszu 400-letniej rocznicy urodzin 1473–1873” (W. 1873), któremu też poświęcił artykuł biograficzny w „Tygodniku Ilustrowanym” (1873 t. 11). Opublikował Przegląd najnowszych płodów piśmiennictwa polskiego 1870/71 (W. 1872). Od r. 1871 redagował na zlecenie Ungra „Encyklopedię ogólną wiedzy ludzkiej” (do r. 1874 ukazało się pod jego kierownictwem osiem tomów; wydawnictwo ukończył na tomie dwunastym Franciszek Sobieszczański). W 2. poł. l. siedemdziesiątych współpracował z „Biesiadą Literacką” oraz „Nowinami”, gdzie prowadził z Erazmem Piltzem dział polityczny. W r. 1877 kierował rubryką wiadomości politycznych w „Gazecie Handlowej”. T.r. przejął na własność „Wędrowca”, ale pismo nie przyniosło mu dochodów. Dn. 25 I 1878 został jednym z akcjonariuszy Spółki Nakładowej, założonej z inicjatywy Aleksandra Świętochowskiego. Po śmierci byłego rektora Szkoły Głównej Józefa Mianowskiego opublikował wspomnienie o nim w „Biesiadzie Literackiej” (1879 nr 160) oraz „Tygodniku Ilustrowanym” (1879 nr 160). Był jednym z inicjatorów powołania Tow. Naukowego i Literackiego im. Mianowskiego, a wobec braku zgody władz poparł 22 I 1879 pomysł Stanisława Kronenberga utworzenia Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowym im. dra med. Józefa Mianowskiego. Dn. 6 X 1881 został wybrany do Komitetu Kasy, któremu prezesował Tytus Chałubiński. Sam wygłaszał odczyty w Zakładzie Nauk Rękodzielniczych Wandy Schmidtowej. Na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” (1880 nr 219) wystąpił z projektem utworzenia Tow. Ziemioznawczego.
W styczniu 1878, w 57. numerze „Wędrowca”, zapowiedział S. wydanie dla prenumeratorów tygodnika «premium» w postaci dwutomowego słownika geograficzno-statystycznego ziem polskich. Idea spotkała się z szerokim oddźwiękiem, m.in. Władysław Walewski, właściciel dóbr Miłonice w pow. kutnowskim, ofiarował na ten cel fundusze. W r. 1879 kilkakrotnie publikował S. w „Wędrowcu” „Odezwę czyli ogłoszenie o projektowanym terminie wydrukowania I zeszytu Słownika”, podpisaną także przez Walewskiego oraz Bronisława Chlebowskiego, który stał się bliskim współpracownikiem S-ego; wtedy planował już dzieło pięciotomowe. Edycję zatytułowano „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” (określenie «kraje słowiańskie» użyto ze względu na cenzurę, mając na myśli przede wszystkim całość ziem przedrozbiorowej Rzpltej). Publikację rozpoczęto w styczniu 1880 w postaci wydawanych co miesiąc pięcioarkuszowych zeszytów, składających się z czasem na tom liczący 960 stron. W Przedmowie do pierwszego tomu pisał S. z dumą: «słownik jest pierwszą w literaturze polskiej próbą encyklopedii krajoznawczej zawierającą opisy wszystkich miejscowości pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym». Pozyskał do współpracy ok. 150 autorów oraz 685 «przyjaciół», którzy poszukiwali krajoznawców i werbowali prenumeratorów. Byli wśród nich Aleksander Świętochowski, Adolf Dygasiński i Bolesław Prus, który w podtytule „Kroniki Tygodniowej” („Kur. Warsz.” 1880 nr 41) użył słów: «Wzruszenia na widok Słownika geograficznego». Natomiast w „Ateneum” (1880 z. 3) oraz broszurze „Uwagi krytyczne nad Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego, wydawanym w Warszawie” (P. 1882) krytycznie ocenił przedsięwzięcie Edmund Callier, zbierający przez kilkanaście lat materiały do podobnego słownika; zarzuty dotyczyły m.in. nomenklatury, podziału na gubernie i powiaty, pisowni, nazw historycznych. Ostatecznie S. zaprosił Calliera do wspólnej pracy w redakcji Słownika.
Od r. 1881 propagował S. i wspomagał finansowo wyprawę Stefana Szolc-Rogozińskiego do Afryki; w l. 1882–3 organizował w tym celu specjalną akcję odczytową. Uczestniczył w r. 1881 w założeniu pisma przyrodniczego „Wszechświat”. Dn. 16 XII t.r. wraz z pisarzem i podróżnikiem Janem Finkelhausem kupił od Aleksandra Świętochowskiego dziennik „Nowiny”. Redagował go wspólnie z Finkelhausem do maja 1882, a w czerwcu t.r. sprzedali go obaj Kronenbergowi. Z okazji ukazania się tysięcznego numeru „Wędrowca” opublikował S. artykuł Historia i treść „Wędrowca” od nr 1 do 1000, tj. od stycznia 1863 do 2 marca 1882 roku („Wędrowiec” R. 20: 1882 nr 9). Niebawem jednak, 1 XI 1882, sprzedał „Wędrowca” Wincentemu Dawidowi (choć jako redaktor i wydawca, podpisywał tygodnik do 19 V 1883). W l. 1882–4 współpracował z redagowaną przez Świętochowskiego „Prawdą”. W pracy „Ognisko. Książka zbiorowa wydana dla uczczenia 25-letniej pracy T. T. Jeża, 1882” (W. 1882) zamieścił artykuł Notatka statystyczna, w którym krytycznie odniósł się do zaniżania danych demograficzno-statystycznych przez państwa zaborcze; liczbę Polaków ocenił na dwanaście milionów. W r. 1882 założył w Warszawie przy ul. Granicznej czytelnię z działem krajoznawczym. Włączając się do dyskusji o wpływie oświaty na moralność publiczną, opublikował w „Ateneum” (1883 t. 1) artykuł Wymowa cyfr. (Z powodu polemiki o wpływ oświaty na moralność), wyjaśniający różnicę między obserwacją a doświadczeniem w naukach przyrodniczych i uzasadniający ograniczoną rolę statystyki w naukach społecznych. Od r. 1883 współpracował z czasopismem „Przyjaciel Dzieci”. Był współautorem książki zbiorowej pt. „Światełko” (W. 1885), lektury dla dzieci odpowiadającej wymogom postępowej pedagogiki. Od r. 1883, zmuszony względami finansowymi, pracował w biurze Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej. Chory od t.r. na serce, wyjechał latem 1884 na kurację zdrowotną do Marienbadu (obecnie Mariánské Lázně). Pod koniec t.r. ukazał się piąty tom „Słownika geograficznego…”, a S. podjął pracę nad dwoma zeszytami tomu szóstego. Zmarł nagle na serce 8 I 1885 w Warszawie, został pochowany 10 I na cmentarzu Powązkowskim (kw. 177/IV); mowy pogrzebowe wygłosili Dygasiński i chemik Józef Jerzy Boguski. W r. 1886 postawiono na jego grobie ufundowany przez przyjaciół pomnik, który wyrzeźbił Bolesław Syrewicz.
W małżeństwie z Marią z Kleczeńskich (1849–1914) S. dzieci nie miał. Młodszą siostrą żony S-ego była Lucyna, 1.v. Lewandowska, 2.v. Kotarbińska, żona Józefa Kotarbińskiego (zob.).
Pośmiertnie ukazały się przetłumaczona przez S-ego powieść R. Byra „Andor, romans” („Tyg. Ilustr.” 1885) oraz jego artykuły Kronika geograficzna (tamże 1885 nr 107, 108) i Possumus non possumus („Wędrowiec” 1885 nr 3). Przyjaciele zamierzali zebrać rozproszone prace S-ego, przeznaczając dochód na rzecz wdowy, jednak pomysłu nie zrealizowano.
Zgromadzone przez S-ego materiały oraz zorganizowanie kręgu stałych współpracowników umożliwiło kontynuację „Słownika geograficznego…” pod redakcją Bronisława Chlebowskiego. Edycję (14 tomów) zakończono w r. 1898, a w l. 1900–2 uzupełniono ją dwuczęściowym suplementem, stanowiącym tom piętnasty. W l. 1975–7 wydano reprint dzieła. Szymon Konarski opracował do „Słownika…” indeks nazwisk (W. 1995). Imię S-ego nadano jednej z ulic w Sieradzu.
Rys. z r. 1885 przez J. Buchbindera, w: „Tyg. Ilustr.” nr 107 s. 33–4 i przez Stanisława Witkiewicza w: „Wędrowiec” nr 4; Ryc. przez J. Holewińskiego w: „Kłosy” 1885 nr 1021 s. 63; – Bibliogr. filozofii pol., III; Estreicher w. XIX, IV; PSB (Chlebowski Bronisław, Rogoziński Stefan); Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; Słabczyński W., Polscy podróżnicy i odkrywcy, W. 1988; Słown. biologów; Słown. pseudonimów; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1, 2; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851; Szenic, Powązki, cz. 2; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990 (dot. ojca S-ego); – Brykalska M., Aleksander Świętochowski, W. 1987 I; taż, Aleksander Świętochowski redaktor „Prawdy”, Wr. 1974; Dobrzycki S., Wydział Matematyczno-Fizyczny Szkoły Głównej Warszawskiej. Sekcja matematyczna, W. 1971; Fita S., Pokolenie Szkoły Głównej, W. 1980; Gomulicki W., Warszawa wczorajsza, W. 1961; Grossowa J., Dzieje Słownika geograficznego Królestwa Polskiego, „Czas. Geogr.” 1961 z. 3 s. 260–1, 267, 274–5; Hist. Nauki Pol., IV; Jagusiak J., Współtwórcy Ziemi Sieradzkiej – dawniej i dziś, Pabianice–Sieradz 2003; Kabata M., Warszawska batalia o nową sztukę („Wędrowiec” 1884–1887), W. 1978; Kmiecik Z., Prasa warszawska w okresie pozytywizmu (1864–1885), W. 1971; Korwin B., Pomnikowe dzieło, „Wędrowiec” 1897 nr 34 (fot.); Olszewicz W., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i jego twórcy, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. C., 1965 z. 10; Petrozolin-Skowrońska B., „Gazeta Handlowa” i „Nowa Gazeta” (1864–1918), „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” T. 7: 1968 z. 1 s. 49; Prasa polska w latach 1864–1918, W. 1976; Problemy życia literackiego w Królestwie Polskim 2. połowy XIX wieku, Red. S. Frybes, Wr. 1983; Przegląd materiałów do historii Kasy im. Mianowskiego z okresu pierwszego 15-lecia jej istnienia, „Nauka Pol.” T. 4: 1923 s. 362, 364–5, 367; Szweykowski Z., Zarys historii Kasy im. Mianowskiego, „Nauka Pol.” T. 15: 1932; [Wasilewski Z.], Słownik geograficzny i jego redaktor Bronisław Chlebowski, „Głos” 1898 nr 5 s. 107–8; – Dzierżanowski W., Przewodnik warszawski, W. 1869, 1870; Jenike L., Przed laty dziewiętnastu, „Wędrowiec” 1882 nr 9 (1000); tenże, Ze wspomnień, W. [1910] cz. 2 s. 21, 86, 99; Kasa imienia Mianowskiego. Instytut popierania nauki polskiej, W. 1929; Prus B., Kroniki. Wybór, T. 1: 1875–1900, Oprac. S. Fita, W. 1987; Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 roku, Wr. 1984 (dot. ojca S-ego); Sprawozdanie z działalności Kasy im. Mianowskiego za r. 1885, W. [b.r.w.] s. 66–71 (wspomnienie o S-m); Świętochowski A., Liberum veto, Oprac. M. Brykalska, W. 1976 I, II; tenże, Wspomnienia, Oprac. S. Sandler, W. 1966; – „Kur. Warsz.” 1902 nr 3 (nekrolog brata S-ego, Artura), 1928 nr 339 (nekrolog siostry S-ego, Bronisławy); „Przegl. Tyg.” 1882 nr 43 s. 552 (o założeniu przez S-ego czytelni przy ul. Granicznej), 1885 nr 9 s. 102 (składka na kamień grobowy dla S-ego), nr 39 s. 488; „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 3 s. 59 (nekrolog brata S-ego, Artura); „Wędrowiec” 1882 nr 44, 1897 nr 34 s. 665 (fot.), 1902 nr 2 s. 27 (nekrolog brata S-ego, Artura, fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1885: „Ateneum” t. 1 nr 2 s. 382–3, „Bibl. Warsz.” t. 1 z. 3 s. 324, „Czas” nr 8, „Gaz. Handl.” nr 8, „Gaz. Lwow.” nr 8, „Gaz. Narod.” nr 9, „Gaz. Roln.” nr 3 s. 34, „Gaz. Świąteczna” nr 211, „Kłosy” nr 1021 s. 63–4, „Kraj” nr 1 s. 17, „Kron. Rodzinna” nr 2 s. 64, „Kur. Warsz.” nr 8b, 9b, „Niwa” nr 242 s. 160, „Prawda” nr 3 s. 32, „Przegl. Pedagog.” nr 2 s. 61–2, „Przegl. Tyg.” nr 2 s. 14–15, „Tyg. Ilustr.” nr 107 s. 33–4, „Tyg. Powsz.” nr 3 s. 33–4, „Wędrowiec” nr 4 s. 37–8, „Wiad. Bibliogr.” s. 27, „Wiek” nr 7, „Wszechświat” nr 3 s. 34–5 (Boguski J. J., Mowa nad mogiłą śp. Filipa Sulimierskiego wypowiedziana przez […] w dn. 10 stycznia 1885 r., fot.); – AP w Ł.: USC paraf. Marzenin (akty ur. i zgonu siostry S-ego Kornelii, akt zgonu ojca S-ego), USC paraf. Sieradz (akt ur. S-ego), Akta Gimn. Męskiego w Piotrkowie; B. Jag.: rkp. 6535 IV t. 75 k. 358–62, rkp. 6699 III t. 1 k. 364–5, 464–5, rkp. 6700 III t. 2 k. 38–9, 301–2, 420–1, 542–3, rkp. 6701 III k. 78–8v, rkp. 7812 IV t. 2 k. 185–6, rkp. 7828 IV k. 62–3, rkp. 7891 III k. 183–4, rkp. 7913 III t. 2 k. 118, rkp. 9187 IV t. 1; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1881 t. 3, 5, rkp. 2020, 2064 t. 3, sygn. 6625 (fot.); – Informacje Lecha Sulimierskiego z Kielc.
Mariola Socha