INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Franciszek Stala  

 
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stala Franciszek, pseud.: Gruda, Jasica, Kłos, Kuwaka (1918–1980), oficer Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, zootechnik. Ur. 13 IV w Borkach Nizińskich (pow. mielecki), był synem Jana, rolnika, i Wiktorii z domu Gąsior.

S. uczęszczał do szkoły powszechnej w Borkach Nizińskich i w Mielcu, gdzie w r. 1937 zdał maturę w Państw. Gimnazjum im. S. Konarskiego. W tym okresie należał do Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW) RP «Wici». W l. 1937–9 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, a następnie w Szkole Artylerii Przeciwlotniczej w Trauguttowie koło Brześcia nad Bugiem. W marcu 1939, w szeregach 1. p. artylerii przeciwlotniczej, został skierowany do Kielc.

W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył S. w baterii artylerii przeciwlotniczej w składzie 30. DP, został wówczas ciężko ranny. Po leczeniu szpitalnym wrócił w rodzinne strony, gdzie w grudniu 1939 przystąpił, pod pseud. Kuwaka, do działalności konspiracyjnej w Służbie Zwycięstwu Polski. Następnie w ZWZ został dowódcą plutonu specjalnego przy Komendzie Obwodu Mielec i awansował na podporucznika, ze starszeństwem od stycznia 1940. Równocześnie, we wrześniu t.r., wszedł w skład utworzonej przez Władysława Jasińskiego «Jędrusia» Organizacji Orła Białego, potocznie nazywanej – od tytułu jej gazetki konspiracyjnej – «Odwetem», w której prowadził szkolenie w zakresie dywersji i sabotażu, współredagował wspomnianą gazetkę, a po październiku 1940 był szefem kolportażu. Od stycznia 1941 figurował w rejestrze poszukiwanych przez Gestapo w dystrykcie Kraków, dlatego też ukrywał się. W marcu t.r., w związku z przejęciem pisma „Odwet” przez Biuro Informacji i Propagandy (BIP) Okręgu ZWZ Kraków, został szefem inspektoratu propagandy ZWZ w Mielcu, obejmującym powiaty: mielecki, dębicki, tarnobrzeski i niżański. S. w tym okresie bądź bezpośrednio dowodził w akcjach sabotażowo-dywersyjnych przeciw Niemcom, bądź akcje takie inicjował, przygotowywał i nadzorował ich wykonanie. Uczestniczył m.in. w wypadach oddziału «Jędrusiów» w maju 1941 na leśnictwo Szczeka (w lasach rytwiańskich między Staszowem a Połańcem) w celu zdobycia pieniędzy na działalność konspiracyjną, zaś 22 VI t.r. na urząd gminny w Waśniowie (pow. opatowski). T.r. współdziałał także w akcjach dywersyjnych wykonywanych przez oddział ZWZ ppor. Kazimierza Bogacza «Bławata» na terenie pow. tarnobrzeskiego oraz oddział Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) Wojciecha Lisa «Mściciela» z Toporowa na terenie pow. mieleckiego i dębickiego. W r. 1942, awansowany do stopnia porucznika, współdziałał w akcjach bojowych mieleckiego Kierownictwa Dywersji AK pod dowództwem mjr. Stefana Grossa, pseud. Ret, Stef (po wojnie Korczyńskiego). S. razem z Józefem Bikiem «Brzeziną» byli najbliższymi współpracownikami Jasińskiego, a S. był przewidywany na zastępcę Jasińskiego (11 I 1943 przemawiał na jego pogrzebie w Sulisławicach w pow. sandomierskim). Z oddziałem partyzanckim «Jędrusie» współdziałał również, gdy dowództwo po Jasińskim przejął Józef Wiącek, pseud. Sowa, Szef Józek.

W lutym 1943, pod pseud. Jasica, a następnie Gruda, został S. szefem dywersji Inspektoratu AK Mielec krypt. Mleko. Brał udział m.in. w przygotowaniu akcji rozbicia więzienia w Mielcu (29 III) przez oddział «Jędrusiów» pod dowództwem Wiącka, i przy udziale oddziałów dywersyjnych AK z tarnobrzeskiego i mieleckiego (uwolniono wtedy ponad 130 więźniów). Dn. 26 V t.r. rozpoczął z ramienia AK rozmowy scaleniowe z mielecką Komendą Obwodu BCh, które nie dały wówczas rezultatu. W październiku zorganizował udaną akcję na oddział policji niemieckiej skoszarowany we Wrzawach (pow. tarnobrzeski), której bezpośrednim wykonawcą był oddział dywersyjny AK dowodzony przez Mikołaja Turczyna «Tygrysa» z Pniowa nad Sanem. Od maja do sierpnia 1944 był S. oficerem sztabu Podokręgu AK Rzeszów. W ciągu t.r. kierował akcjami dywersji kolejowej w trójkącie: Dęba–Sandomierz–Przeworsk. Współdziałał też z oddziałem dywersyjnym NOW z pow. niżańskiego dowodzonym przez Bolesława Usowa, pseud. Konar, z którym w maju t.r. dokonał akcji na zakłady drzewne w Lipie pod Zaklikowem. W tym samym miesiącu zaangażowany był w przygotowanie akcji odbicia z więzienia na Montelupich w Krakowie płk. Józefa Spychalskiego «Lutego». W sierpniu brał udział w akcji zbrojnej AK «Burza» – najpierw na terenie Inspektoratu Przemyśl, a następnie Rzeszów – w charakterze zastępcy dowódcy oddziału szkoleniowego (krypt. Kółko), kpt. Józefa Lutaka, pseud. Dyzma. Po wkroczeniu na te tereny armii radzieckiej został przeniesiony do dywersji w Okręgu AK Kraków, do oddziału partyzanckiego «Skała», ale z powodu choroby nie podjął już w nim działalności. W AK pozostał do końca wojny.

W 1. poł. października 1945 ujawnił się S. w Krakowie (pod pseud. Kłos), przed Komisją Rejestracyjną BCh przy Dowództwie Okręgu Wojskowego (DOW) Kraków jako kapitan BCh i oficer Komendy Obwodu Mielec, by uchronić się w ten sposób przed powszechnymi wówczas represjami wobec żołnierzy AK. Jednak już w następnym miesiącu został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa (UB). Po rychłym zwolnieniu podjął pracę w Mielcu jako przewodniczący zarządu najpierw Pow. Spółdzielni Rolniczo-Handlowej, a od r. 1947 Okręgowej Spółdzielni Obrotu Zwierzętami Rzeźnymi. W r. 1949 został dyrektorem handlowym Ekspozytury Okręgowej Centrali Mięsnej w Rzeszowie. Równocześnie działał w Stronnictwie Ludowym; był członkiem Zarządu Powiatowego ZMW RP «Wici» w Mielcu, potem członkiem Pow. Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) w tym mieście. Dn. 15 V 1950 został przez rzeszowski UB powtórnie aresztowany. Zarzucono mu gromadzenie «wiadomości stanowiących tajemnicę państwową o życiu gospodarczym i politycznym na terenie powiatu mieleckiego i o produkcji Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Nr 1 w Mielcu» na zlecenie Bika, wówczas działacza organizacji «Wolność i Niepodległość» i szwagra S-i. Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie 14 XII t.r. skazał S-ę (z art. dekretu z dn. 13 VI 1946) na siedem lat więzienia, dwa lata pozbawienia praw obywatelskich i przepadek całego mienia. Wyrok ten został 10 IV 1951 zatwierdzony przez Najwyższy Sąd Wojskowy (NSW). S. więziony był w Rawiczu do 28 IV 1955, kiedy to uzyskał zwolnienie na mocy postanowienia Zgromadzenia Sędziów NSW z 20 IV t.r., które uchyliło wyrok i umorzyło postępowanie karne przeciw S-i z braku dowodów winy.

Po wyjściu na wolność S. podjął pracę w Okręgowym Przedsiębiorstwie Obrotu Zwierzętami Rzeźnymi w Rzeszowie, w którym – z dwuletnią przerwą w l. 1957–9, kiedy to zatrudniony był w Woj. Związku Gminnych Spółdzielni «Samopomoc Chłopska» – pracował do r. 1966. W l. 1957–63 studiował (w trybie zaocznym) w Wyższej Szkole Rolniczej w Lublinie, studia ukończył z tytułem magistra inżyniera zootechnika. W l. 1966–72 był zastępcą dyrektora Woj. Zjednoczenia Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) w Rzeszowie, zaś w l. 1972–4 dyrektorem PGR w Dąbrowicy w gminie Kuryłówka (pow. leżajski). Równocześnie pełnił funkcje prezesa Miejskiego Komitetu ZSL oraz wiceprzewodniczącego Miejskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w Rzeszowie, a także (od r. 1970) członka Woj. Komisji Związków Zawodowych. Dn. 1 V 1974 przeszedł do pracy w Woj. Komitecie ZSL w Rzeszowie, w którym został członkiem Prezydium oraz zastępcą, a następnie kierownikiem Wydz. Rolnictwa i Gospodarki Żywieniowej. Dn. 31 V 1979 odszedł na emeryturę. Zmarł 5 VI 1980 w Rzeszowie i tam został pochowany. Był odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim (1959) i Złotym Krzyżem Zasługi (1970).

W małżeństwie (kwiecień 1943) ze Stefanią Bik (1915–1998) miał S. syna Jana, który zmarł w dzieciństwie, i córkę Annę (ur. 14 XI 1945), zamężną Bielenda, nauczycielkę gimnazjalną.

 

Gruszczyński W., Odwet – Jędrusie. Próba monografii, Staszów 1995; – Dąbrowski E., Szlakiem „Jędrusiów”, W. 1976; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, W. 1987; Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Mielec 1994 III; – „Tyg. Powsz.” 1981 nr 6; – Arch. Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: sygn. VI/3 „A” (meldunek Komendanta Obwodu BCh Mielec Franciszka Lotza z 19 II 1944 pt. „Do Kol. Zawojny [Narcyza Wiatra]”), sygn. Zg.Og. 425/55 (odpis postanowienia Zgromadzenia Sędziów NSW sporządzony na prośbę S-i w dn. 26 VIII 1957 przez Arch. Służby Sprawiedliwości MON, nr pisma 2142/57); Arch. Zarządu Woj. PSL w Rzeszowie: Teczka osobowa S-i, zawierająca opinie i świadectwa pracy, a także jego relacje i życiorysy (z 25 VI 1976, 15 XII 1976, 11 IV 1978), w których sporo celowych dezinformacji na temat działalności i przynależności organizacyjnej w czasie drugiej wojny światowej i w pierwszych latach po jej zakończeniu; – Mater. w posiadaniu autorki: Lista oficerów BCh z Okręgu VI, lista oficerów BCh Okręgu Kr., awansowanych w czasie konspiracji i rejestrowanych w Kom. Rejestracyjnej BCh przy DOW Kr. od 4 X do 16 X 1945 (mszp.), relacja pisemna Jana Błachowicza (pseud. Kropidło) z 10 IV 1972 i Piotra Sieranta z Norwich (USA) z 9 III 2002; Mater. ze zbiorów Stanisława Dąbrowa-Kostki i Andrzeja Zagórskiego z Kr.; – Informacje Macieja Karkoszy (z 2 III 1983) i córki S-i, Anny Bielendy (z 17 XII 2000 i 10 III 2002).

Alina Fitowa

 

 
 

Powiązane artykuły

 

Polskie Państwo Podziemne 1939-1945

Polska była pierwszym państwem, które powiedziało "Nie!" żądaniom ustępstw terytorialnych ze strony nazistowskiej Rzeszy Niemieckiej. Polska była pierwszym państwem, które zbrojnie przeciwstawiło......
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Adam Ignacy Koc

1891-08-31 - 1969-02-03
polityk
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Adam Moraczewski

1907-03-27 - 1941-10-31
historyk
 

Bolesław Feliks Stachoń

1897-05-18 - 1941-07-04
pilot wojskowy
 

Mieczysław Niedziałkowski

1893-09-19 - 1940-06-21
teoretyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.