Strzoda Franciszek (1857–1922), rolnik, poseł do Landtagu i Reichstagu, działacz narodowy na Górnym Śląsku.
Ur. 6 VIII w Wierzchu (Müllmen Deutsch) w pow. prudnickim (Kreis Neustadt) w średniozamożnej rodzinie chłopskiej wyznania katolickiego.
Po zakończeniu nauki w szkole ludowej uczęszczał S. do szkoły rolniczej w Nysie, a następnie pracował w rodzinnym gospodarstwie w Wierzchu, które przejął w r. 1880. Od l. osiemdziesiątych był w Wierzchu udziałowcem miejscowej cukrowni i mleczarni. W r. 1890 został powiatowym taksatorem ubezpieczeniowym od klęsk żywiołowych. T.r. obrano go deputowanym do sejmiku powiatowego (Kreistag) w pow. prudnickim. W listopadzie 1893 kandydował z okręgu prudnickiego w wyborach do pruskiego Landtagu; nie mając poparcia śląskiego Centrum, które opowiadało się za kandydatami niemieckimi, wybory znacząco przegrał. Po złożeniu mandatu przez ks. Józefa Ignacego Cytronowskiego wziął udział w styczniu 1894 w wyborach uzupełniających do Reichstagu z okręgu prudnickiego. Dzięki agitacji tygodnika „Katolik”, gdzie przedstawiano go jako reprezentanta całego chłopstwa, zwyciężył w drugiej turze (25 I), uzyskując 73 % głosów (pokonał m.in. prof. Rudolfa Virchowa, startującego z listy liberalnej Partii Postępowej). S-ę poparli nie tylko wyborcy polscy, lecz także chłopi niemieccy oraz przedstawiciele miejscowego duchowieństwa, niezależnie od narodowości. Odtąd S. związał się z polskim skrzydłem Centrum; startując z jego listy, zdobył w r. 1895 mandat w wyborach do Landtagu w okręgu prudnickim, potwierdzając swą rosnącą popularność.
Działalność parlamentarna S-y przypadła na okres rozwoju polskiego ruchu narodowego na Górnym Śląsku oraz narastającego na tym tle konfliktu w śląskim Centrum między działaczami polskimi a niemieckimi. W wyborach do Reichstagu w r. 1898, dominująca w okręgu prudnickim ludność niemiecka nie chciała już dopuścić do wystawienia kandydatury S-y, jednak dzięki kompromisowi politycznemu w innych okręgach (m.in. polscy działacze poparli niemieckiego kandydata Franza Ballestrema w okręgu lubliniecko-toszecko-gliwickim), S. został przez Centrum wystawiony. Tym razem zwyciężył już w pierwszej turze, uzyskując 77 % głosów. W r. 1900 (8 i 13 III) wygłosił w Reichstagu przemówienia, krytykujące germanizację szkół na Górnym Śląsku. W sporze wewnątrz polskiego obozu narodowego na Górnym Śląsku między zwolennikami programu endeckiego Wojciecha Korfantego a członkami «obozu katolikowego» (od tygodnika „Katolik”), na czele z Adamem Napieralskim, zajął stanowisko kompromisowe. Dzięki temu, kandydując w wyborach do Reichstagu w r. 1903, uzyskał poparcie także endeckiego Polskiego Tow. Wyborczego, które w pow. prudnickim nie wystawiło własnego kandydata i w rezultacie S. zdobył ponownie mandat. T.r. został także wybrany do Landtagu na drugą kadencję (do r. 1908), pokonując jednego z przywódców górnośląskiego Centrum – Hansa Praschmę. W wyborach do Reichstagu w r. 1907, kiedy polscy działacze związani z «obozem katolikowym» po raz pierwszy nie poparli kandydatów Centrum i cały obóz polski wystawił wspólną listę, S. startował jako jeden z dwóch kandydatów Centrum. Mimo to uzyskał poparcie ludności polskiej, bowiem jego wyborczym przeciwnikiem był znany z poglądów nacjonalistycznych proboszcz Richard Rassk. Po kompromisach politycznych między działaczami polskimi a Centrum (1908) oraz między Korfantym a Napieralskim (1911), S. w wyborach do Reichstagu w r. 1912 po raz pierwszy nie konkurował z kandydatem Centrum; odniósł zwycięstwo, pokonując przewodniczącego Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (zwyciężyła w skali całego państwa), redaktora naczelnego wrocławskiej gazety „Volkswacht” Paula Löbe.
W czasie pierwszej wojny światowej, niezależnie od działalności parlamentarnej (zasiadał w Reichstagu do r. 1918), angażował się S. w inicjatywy mające na celu podtrzymanie więzi między Górnym Śląskiem a Galicją i Król. Pol. Kolportował na Górnym Śląsku wydawnictwa polskie, m.in. „Dzieje Śląska” Feliksa Konecznego, a w r. 1917 należał do Komitetu Jubileuszowego obchodów setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Był działaczem znajdującego się pod wpływem Centrum Związku Chłopskiego (Schlesischer Bauernverein), skupiającego włościan średnio- i małorolnych zarówno polskich, jak niemieckich.
W r. 1919 w wyborach do Zgromadzenia Narodowego (Deutsche Nationalversammlung) Republiki Weimarskiej, mimo ich bojkotu przez stronnictwa polskie, startował S. jako kandydat Centrum. Uzyskał mandat i zasiadł w Reichstagu obok górnośląskich posłów centrowych: Josepha Bitty, Franza Erharda, Hansa Herschela, Józefa Kubetzko, ks. Karola Ulitzki, Thomasa Szczeponika i Konstantina Zawadskiego. W czasie głosowania w r. 1919 nad ratyfikacją traktatu wersalskiego, prawdopodobnie wraz z Ulitzką i Zawadskim optował «za», wbrew pozostałym posłom Centrum. Nie poparł natomiast projektu autonomii prowincjonalnej dla Górnego Śląska. W kampanii przed plebiscytem na Górnym Śląsku zaangażował się po stronie polskiej; w l. 1920–1 kierował V obwodem plebiscytowym w Wierzchu, podlegającym prudnickiemu Polskiemu Komitetowi Plebiscytowemu z siedzibą w Strzeleczkach. Z powodu zagrożenia ze strony bojówek niemieckich uciekł z rodzinnej miejscowości. Po plebiscycie (marzec 1921) schronił się u pochodzącego z pow. prudnickiego krewnego, proboszcza Władysława Roboty w Gierałtowicach (pow. rybnicki). Działalność parlamentarną prowadził do śmierci. Zmarł w r. 1922, prawdopodobnie w Wierzchu.
W małżeństwie z Pauliną z domu Spiller miał S. dwóch synów: Jana (zob.) oraz Romana (zm. 1941), prawnika, podczas studiów we Wrocławiu członka Związku Młodzieży Polskiej «Zet», działacza polskiego ruchu narodowego na Śląsku (m.in. w Raciborzu członka Tow. Czytelni Ludowych oraz Banku Ludowego, a także kierownika Polskiego Komitetu Plebiscytowego), zamordowanego w niemieckim obozie koncentracyjnym (Dachau lub Mauthausen).
Biographisches Handbuch für das Preussische Abgeordnetenhaus 1867–1918, Hrsg. v. B. Mann, Düsseldorf 1988 s. 380; Enc. powstań śląskich; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995; Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, Oprac. A. Puzio, Kat. 1995 II; – Czaplicki M., Adam Napieralski 1861–1928. Biografia polityczna, Wr. 1977; Historia Śląska, Red. S. Michalkiewicz, Wr. 1976 II cz. 2; Hitze G., Carl Ulitzka (1873–1953) oder Oberschlesien zwischen den Weltkriegen, Düsseldorf 2002 s. 198–9, 220, 240–1; Hojka Z., Józef Rymer. Biografia polityczna, Kat. 2002 s. 37; Kwiatek A., Przywódca i przywództwo narodowe na Górnym Śląsku w polskiej tradycji (1848–1914), Opole 1991; tenże, Spór o kierunek działań narodowych na Górnym Śląsku (1918–1921), Opole 1991 s. 35; Pater M., Duchowieństwo katolickie wobec spraw polskich na Górnym Śląsku (1891–1914), Kat. 2004; tenże, Polskie dążenia narodowe na Górnym Śląsku (1891–1914), Wr. 1998; Popiołek K., Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Kat. 1984; Trzeciakowski L., Posłowie polscy w Berlinie 1848–1928, W. 2003; – Historia ustawy wyborczej pruskiej oraz wyniki wyborów do sejmu pruskiego z 1903 i 1908 r. na ziemiach polskich. Pobudka wyborcza, Oprac. K. Rzepecki, P. 1913 III (tabl. 87); Naprzód czy wstecz?, Pobudka wyborcza, Oprac. tenże, P. 1912 II 131; Pobudka wyborcza, Oprac. tenże, P. 1907 I 19, 40, 97, 117, 120; Źródła do dziejów powstań śląskich, Wr. 1970 II (dot. syna, Romana).
Ryszard Karczmarek