Moes Fryderyk Karol (1808–1863), przemysłowiec. Ur. w miejscowości Montjoie (rejencja Akwizgran), był synem sukiennika Ernesta i Marii Agnieszki. Do Król. Pol. przybył w r. 1836 z Akwizgranu. Ściągnął go tu zamieszkały od r. 1829 w Zgierzu brat Chrystian August (zob.). Do r. 1839 M. był wspólnikiem i współpracownikiem brata w prowadzonej przez niego działalności handlowo-przemysłowej w Zgierzu. Jako przedstawiciel spółki wydzierżawił od Jana Leśniewskiego, plenipotenta Mostowskich, teren i zabudowania w Choroszczy koło Białegostoku, w których Chrystian Moes założył później (1840) manufakturę wyrobów wełnianych. W r. 1839 M. objął kierownictwo założonej przez brata (1838) pod firmą «Bracia Moes» manufaktury wyrobów wełnianych w Zgierzu. W jego gestii pozostał również prowadzony w Zgierzu przez Chrystiana Moesa handel sprzętem technicznym i materiałami. Na zasadzie wzajemnych powiązań kapitałowych z bratem został jednocześnie wspólnikiem C. A. Moesa w jego działaniach w Choroszczy. Kierowana przez M-a manufaktura w Zgierzu wyrosła wkrótce na jedną z największych manufaktur w tym mieście. W r. 1844 zatrudniała 256 majstrów i robotników. Nadto w r. 1842 M. założył w Zgierzu wytwórnię obić papierowych, a w r .1844 – manufakturę tkanin mieszanych: adamaszku, kamlotu i tybetu. Zajmował się poza tym niezmiennie handlem sprzętem technicznym i materiałami (gremple, obicia zgrzebne, szmergiel, grafit i in.), które sprowadzał m. in. z Rouen we Francji oraz z Verviers i z Leodium w Belgii. Na dzień 31 XII 1846 dysponował majątkiem wartości ponad 1 000 000 złp. (aktywa); sprzedał zaś w t. r. wyrobów i towarów za blisko 600 000 złp. Od stycznia 1847 stał się niemal wyłącznym właścicielem przedsiębiorstwa. W wyniku rozliczeń z bratem skupił w swym ręku 96% kapitału wspólników. W l. 1850–3 przedsiębiorstwo w Zgierzu uległo stopniowej likwidacji. W r. 1850 w nieruchomościach po przędzalni Ch. F. Wendischa, zakupionych w 1845 na bardzo dogodnych warunkach kredytowych (za sumę ok. 97 000 złp., rozłożoną na długoletnie raty) od Skarbu Królestwa, M. uruchomił przędzalnię bawełny w Łodzi. Posiadała maszyny z fabryki Richarda Hartmanna w Chemnitz w Saksonii (blisko 3 000 wrzecion) o napędzie wodnym. W l. 1852–3 i w l. 1857–8, korzystając z wydatnej pomocy finansowej Banku Polskiego (25 000 rs. kredytu), M. poważnie zmodernizował i powiększył przędzalnię; zainstalował m. in. maszynę parową o mocy 30 KM. (1852) i angielskie maszyny przędzalnicze. Wg opinii władz przędzalnia wyróżniała się poziomem organizacji i jakością produkcji. W r. 1859 pracowało w niej 66 robotników, którzy wytworzyli w t. r. blisko 150 000 funtów przędzy, sprzedawanej również do wschodnich guberni Rosji. Od r. 1854 istniała przy fabryce kasa chorych. Prócz przędzalni M. posiadał w Łodzi folwark, młyn i szynk. Na dzień 31 XII 1859 kapitał własny przedsiębiorstwa zamykał się kwotą prawie 140 000 rs. (931 000 złp.), przy sumie aktywów ponad 1 500 000 złp. Jako człowiek zamożny i cieszący się zaufaniem władz, M. trzykrotnie piastował społeczną funkcję Opiekuna Prezydującego miejskiego szpitala w Łodzi (w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych). M. zmarł bezdzietnie 29 VIII 1863, pochowany został w grobie rodzinnym w Warszawie. Pozostawił żonę Julię Amalię z domu Helbing (wyszła później za mąż za prezesa Trybunału Handlowego w Warszawie, Teofila Polaskiego).
Bachulski A., Pierwsza przędzalnia bawełny w Łodzi Ch. F. Wendischa, „Roczn. Łódz.” T. 2: 1959 s. 288–9; Fijałek J., Pierwszy szpital w Łodzi w latach 1845–1884, „Roczn. Łódz.” T. 5: 1962 s. 107; Flatt O., Opis miasta Łodzi…, W. 1853 s. 95; Gorgolewski J., Księgowość w przedsiębiorstwach włókienniczych w Królestwie Polskim w latach 1820–1870, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz. S. III Z. 11, Ł. 1965 s. 52–4; tenże, Z badań nad akumulacją kapitału w łódzkim przemyśle włókienniczym w l. 1840–1870, „Przegl. Włókienniczy” 1965 nr 1 s. 33–8; Małecki Z., Studia nad zagadnieniem kapitałów w łódzkim przemyśle włókienniczym, Ł. 1963 s. 121–2; – Łódź w 1860 roku. Źródła, „Roczn. Łódz.” T. 2: 1959 s. 416; Początki rozwoju kapitalistycznego miasta Łodzi. Źródła, W. 1960 s. 355; Źródła do historii przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego w XIX w., W. 1966 s. 262, 268, 424–7; – „Kłosy” 1872 s. 276, 1874 s. 99; – Arch. Państw. w Ł.: Anteriora Rządu Gubernialnego Piotrkowskiego 1629 K. 4, 5, 7, Akta M. Łodzi 191, Akta m. Zgierza 204 s. 2–3, 226 k. 315, 230 k. 135, 141–144, 231 k. 125, 154 nlb. Rej. J. Stokowski, rep. 1757, 7433, Akta Z. Z. Włók. K. Scheiblera i L. Grohmana, 928–931, passim, Państwowe Biuro Notarialne w Zgierzu, rep. hip. 46 i 62, passim, Państwowe Biuro Notarialne w Łodzi, rep. hip. 54, passim.
Józef Gorgolewski