Oskierka Gerwazy Ludwik h. Murdelio (ok. 1700–1771), referendarz litewski, działacz sejmikowy. Był najstarszym synem Antoniego, kaszt. nowogródzkiego (zob.), i Zofii z Kolendów, rodzonym bratem Rafała Alojzego (zob.) i przyrodnim Marcina Teodora (zob.). Uzyskawszy w r. 1724 starostwo i wójtostwo mozyrskie, był O. jesienią t. r. posłem mozyrskim na sejm. Wyznaczono go wówczas do posejmowych konferencji z ministrami dworów sąsiednich; prawdopodobnie, jak to wynika z konstytucji sejmu 1726 r., uczestniczył w rozmowach z posłem pruskim. O. posłował na sejm nadzwycz. 1733 r., zaś po śmierci Augusta II został na konwokacji deputatem do paktów konwentów; jako starosta i pułkownik mozyrski podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego. Co robił w czasie konfederacji dzikowskiej – nie wiadomo. Odziedziczywszy po ojcu m. in. zastaw radziwiłłowskich Jeremicz (dobra słuckie), dbał o przychylność Nieświeża, zasługując na nią przede wszystkim działalnością na sejmikach mozyrskich. Czołową na nich pozycję zawdzięczał wpływom ojca, a utrzymał dzięki solidarności z braćmi, zwłaszcza z Rafałem. Nie obroniwszy swej deputacji w r. 1736, O. wszedł do Trybunału Litewskiego r. n. i uzyskał laskę skarbową; aspirował nawet do wielkiej. Kierowanie kadencją mińską naraziło go na utratę łask Anny z Sanguszków Radziwiłłowej; wyjechał bowiem na mozyrskie sejmiki gromniczne w r. 1738, gdy księżna miała ważny proces, który w efekcie przegrała. Jako poseł z Mozyrza na sejm 1740 r. został na nim wyznaczony do deputacji rozliczającej skarb litewski.
Supozycje M. Skibińskiego, jakoby (za pośrednictwem działającego w Berlinie przyrodniego brata Stefana Michała) O. był wtedy na usługach pruskich, nie mają podstaw. Prawdopodobnie już wówczas zbliżył się on do podkanclerzego litewskiego Michała Czartoryskiego, przywódcy «familii» na Litwie, jakkolwiek starał się jeszcze o utrzymanie poprawnych stosunków z Radziwiłłami, zwłaszcza hetmanem Michałem Kazimierzem; wiosną 1742 proponował mu swe towarzystwo w drodze na wschowską radę senatu. W grudniu t. r. miał już w kręgu radziwiłłowskim opinię «affidowanego przyjaciela» wołczyńskiego; podejrzewano, że w r. 1743 zamierza starać się o deputację i laskę Trybunału Litewskiego, który stanowić miał próbę sił między Radziwiłłami z jednej, a M. Czartoryskim i Sapiehami z drugiej strony. O. walnie przyczynił się do zwycięstwa obozu wołczyńskiego, obdarzywszy deputacją mozyrską łowczego litewskiego Michała Sapiehę, następnie marszałka Trybunału. U schyłku sierpnia t. r., gdy «familia» obawiała się, że projektowany przez Potockich rokosz sięgnie także na Litwę, O. należał do wąskiego grona, które wypracowywało w Wołczynie plan przeciwdziałania. Gdy po klęsce sejmu grodzieńskiego znów odżyła groźba opozycyjnej konfederacji, O. zapewne z poruczenia Czartoryskich zmobilizował swój powiat przeciw podejrzanym ruchom szlachty nowogródzkiej. W czerwcu 1746 był wśród zaproszonych do Nieświeża przywódców szlacheckich, których uśmierzający nastroje antyrosyjskie wysłannicy carowej Elżbiety zapewniali o przychylnych intencjach Petersburga wobec Polski. Zarówno to zaproszenie, jak i stała obecność O-i na fundacjach Trybunału Litewskiego dowodzą, że liczył się on poważnie w litewskich kręgach szlacheckich. Jako poseł mozyrski na sejm 1746 r. dowiódł jednak, że programu Czartoryskich nie rozumiał; gdy bowiem inni stronnicy «familii» szukali środków na aukcję wojska, on żądał zniesienia pogłównego, a główną jego troską było obostrzenie praw na zbiegłych poddanych. W myśl radziwiłłowskich instrukcji wystąpił nadto w obronie dóbr słuckich, jakoby nadmiernie przeciążonych podymnym; głos ten nie uchronił go bynajmniej – na co O. zapewne liczył – od zajęcia Jeremicz przez dziedzica Słucczyzny Hieronima Floriana Radziwiłła. Mimo wąskiego horyzontu politycznego O. był dla «familii» stronnikiem cennym z uwagi na swe wpływy na sejmikach mozyrskich; toteż choć w r. 1748 odmówił M. Czartoryskiemu starań o laskę Trybunału Litewskiego, 20 VI t. r., gdy dystrybuta przypadła przede wszystkim działaczom «familii», otrzymał cześnikostwo litewskie. Rychło potem syn O-i za pośrednictwem księcia Michała przyjęty został do saskiego regimentu gwardii; od wiosny 1749 Czartoryski czuwał nad jego edukacją.
Podana przez K. Waliszewskiego wiadomość, jakoby O. u schyłku t. r. posłował od «familii» do Petersburga, nie znajduje potwierdzenia w źródłach. O. wspomagał natomiast Czartoryskich w kampanii deputackiej 1750 r., kiedy obawiano się, by wzorem Potockich hetman Radziwiłł nie zechciał zawichrzyć Trybunału Litewskiego. W grudniu 1751 asystował ks. Michałowi w czasie fundowanej przezeń asesorii. Podczas sejmu grodzieńskiego 1752 r. rekomendowano O-ę królowi. O. pozostał przy «familii» w latach dworskiej niełaski; w r. 1753 wspierał Czartoryskiego w sprawie trybunalskiej z Józefem Iwanowskim. W r. n. Czartoryski pragnął, by «kochany» i «nieoszacowany Gerwazy» zdobył poselstwo; O. mandatu nie uzyskał, a zdaje się, że w grudniu t. r. przeżył chwilę pokusy: w zamian za poparcie do wakującego pułkownikostwa (poruczeństwa) husarskiego oferował bowiem hetmanowi Radziwiłłowi wierne odtąd służby polityczne. Szarży nie dostał i wytrwał przy «familii». W r. 1760 posłował z Wołkowyska; chciał wejść w skład deputacji konstytucyjnej, ale sejm zerwano przed obiorem marszałka. W sierpniu 1762 otrzymał Order Orła Białego. Po ekscesach Karola Radziwiłła na fundacji Trybunału Litewskiego 1763 r. podpisał manifest czartoryszczyków. Niebawem pochłonęła go sprawa prawosławnego popa mozyrskiego z tamtejszymi mieszczanami; pop ów, pozwany w sprawie cywilnej i kryminalnej, dla uchylenia wyroku O-i jako wójta mozyrskiego, apelował do zwierzchnika Kościoła prawosławnego w Polsce oraz do posła rosyjskiego H. Keyserlinga. O. prosił o instancję przebywającego w Petersburgu stolnika litewskiego Stanisława Poniatowskiego, zwracając uwagę, że protekcja rosyjska może stać się groźnym precedensem dla innych poddanych religii prawosławnej. W maju 1764 został O. wysłany przez konfederację litewską do Petersburga, by prosić Katarzynę o pomoc, obronę i opiekę nad polskimi prawami i wolnościami. Prośba ta, notyfikowana przez carową dworom europejskim, stanowić miała formalną podstawę prawną wprowadzenia wojsk rosyjskich do Polski – na żądanie skonfederowanego narodu. Naciskany przez M. Panina, by prosił o wprowadzenie wojsk, O. początkowo się bronił. Musiał jednak ulec, bo przyjęty oficjalnie na audiencji 21 V, wygłosił «mowę taką, że i poddany więcej powiedzieć nie mógł» (Katarzyna II do Panina). Pożegnawszy carową 6 VI, obdarzony 4 000 rb., O. przywiózł do Warszawy zapewnienie o rosyjskim poparciu dla elekcji Stanisława Poniatowskiego. Na konwokacji wybrano go do Komisji Skarbu Litewskiego, na sejmie elekcyjnym wysłuchiwał przysięgi króla na pakta konwenta, zaś na sejmie koronacyjnym asystował przy potwierdzaniu przez monarchę praw Rzpltej.
Dn. 10 XII 1764 O. otrzymał referendarię litewską. W styczniu 1765 brał udział w sesji fundacyjnej Komisji Skarbu Litewskiego; uczestnicząc w jej dalszej działalności opracował ponoć jeden z instruktaży dla komór celnych. Przed sejmikami poselskimi 1766 r. O. rozrzucił anonimowo pismo przeciw rzekomo planowanemu projektowi uwolnienia chłopów z dóbr ziemskich z poddaństwa osobistego; argumentował, że taka ustawa pozbawi szlachtę siły roboczej i spowoduje ruinę gospodarczą kraju; ponadto wdzięczny królowi za wolność stan chłopski pomoże obalić swobody polityczne i wprowadzić absolutum dominium. Autor pisma przyznał w grudniu t. r. królowi, że ostatni argument użyty został przezeń bez żadnych podstaw. Na sejm w r. 1766 O. posłował z Wołkowyska. Dn. 24 III 1768 O. obecny był na zwołanym z rozkazu N. Repnina posiedzeniu senatu; wypowiedział się wtedy przeciw wezwaniu wojsk rosyjskich dla rozprawy z konfederacją barską i zalecał łagodne postępowanie z tym nowym związkiem. Ruchliwy politycznie i zamożny (miał m. in. w pow. wołkowyskim Białławicze, w mińskim przejęty zapewne wskutek małżeństwa z Tyzenhauzówną Szack, w mozyrskim Wodowicze), O. nie był wolny od żyłki pieniackiej, na co krytycznie patrzył M. Czartoryski. Trudno go też zaliczyć do kręgu oświeconych, skoro w r. 1743 opowiadał się za spaleniem dwu czarownic. W anonimowej satyrze z początków 1772 r. autor w imieniu nieżyjącego już O-i wspomina, że był zaufanym domownikiem kanclerza Czartoryskiego, jeśli jednak chodzi o politykę, «Do rad zaś skrytych mnie nie zażywano, Bo więcej szczerszym niż rozumnym miano». Zmarł w r. 1771, przed 21 XI.
Z małżeństwa z Teresą z Tyzenhauzów, starościanką szmeltyńską (wg Konarskiego: diameńską), O. miał synów: Antoniego Jerzego, po ojcu star. mozyrskiego, Bogusława, Ludwika, generała-majora, Ignacego, kanonika wileńskiego, i może Mikołaja, oraz córki: Eleonorę Karolinę (wg Konarskiego Karolinę), zamężną za Antonim Giełgudem, star. żmudzkim, Konstancję, za Dominikiem Aleksandrowiczem, koniuszym lit. (zob.), i Anielę (wg Konarskiego Annę), za Janem Zielińskim, generałem wojsk kor.
Słown. Geogr., (Słuck, Szack); Żychliński, XIX; Elektorowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; –Bartoszewicz K., Radziwiłowie, W. 1928 s. 111–112; Konarski S., Kanoniczki warszawskie, Paryż 1952; Konopczyński W., Burzliwy trybunał wileński, w: Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921; tenże, Konfederacja barska, W. 1936 I; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911 II; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1971 II; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, Kr. 1897 I 53, II 36; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 I; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VIII (w indeksie błędnie imię: Serwacy), XII; Diariusz sejmu 1766, W. [b. r.], Diariusze sejmowe z w. XVIII, II–III (w t. II błędnie, jakoby posłem był syn O-i, nie zaś on sam); Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 I, III–IV; Pamiętnik prymasa, w: Askenazy Sz., Dwa stulecia, W. 1910; Sbornik Russ. Ist. Obšč., VII, LI, CXL; Teka Podoskiego, III 9, IV 315, 325, 587, 713, 734; Vol. leg., VI 401, 416, VII 111, 132, 137, 154, 220, 307; – „Kur. Pol.” 1746 nr 499; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II nr 2624, 2704, ks. 51 s. 90–92, Dz. IV nr 638, Dz. IVa (kopie) ks. 4 (wrzesień 1743), Dz. V nr 2579, 10998, 10999, 11000, 11001 (listy O-ego do Radziwiłłów), 13831 (2 I 1743), 15189 (26 X 1746), Arch. Roskie, korespondencja XXXIX/77; B. Czart.: rkp. 679, 776, 3127, 3429; B. Narod.: rkp. 3285/1–2; B. Ossol.: rkp. 714, 1404; B. Uniw. Warsz.: rkp. 125.
Zofia Zielińska