INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Grzegorz (imię chrz. Gabriel) Camblak  

 
 
Biogram został opublikowany w 1937 r. w III tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Camblak Grzegorz (imię chrz. Gabriel), metropolita kijowski kościoła gr. wsch. (1415–20). Pochodził z możnej rodziny bułgarskiej, zasłużonej dla piśmiennictwa rodzimego. Urodził się zapewne ok. r. 1364 w Tyrnowie (?). Pierwsze lata spędzał w mieście rodzinnym, potem przebywał w Grecji. Na dworze patriarchy carogrodzkiego zapoznał się z administracją cerkiewną i zajmował się przepisywaniem i tłumaczeniem na cerk.-słow. utworów hagiograficznych. Około r. 1400 złożył śluby zakonne i wstąpił do klasztoru pod imieniem Grzegorza. W r. 1401 patriarcha Mateusz wysłał go do Mołdawii w celu zbadania sprawy wyświęcenia tamtejszego metropolity Józefa przez Antoniusza, metr. halickiego, którego metropolia została wznowiona dzięki Kazimierzowi Wielkiemu w Suczawie. C. po raz pierwszy pośrednio zetknął się ze sprawami Kościoła wschodniego w Polsce. Misja jego polegała na podporządkowaniu Cerkwi mołdawskiej patriarchatowi carogrodzkiemu. C., wzrosły w tradycjach niezależności Cerkwi bułgarskiej od Konstantynopola, zadania swego nie spełnił i do Grecji nie powrócił. W Mołdawii zrazu zajmował się administracją kościelną jaka »presbiter« Cerkwi mołdawsko-wołoskiej, z czasem został ihumenem klasztoru w Neamcul u podnóża Karpat. Wygłaszał liczne kazania i pisał żywoty świętych w języku cerkiewno-słowiańskim. W lecie 1406 r. wzywał C-a do Moskwy jego stryj, metropolita kijowski Cyprian. W drodze do Moskwy, nad rz. Niemnem, otrzymał wiadomość o śmierci Cypriana († 16 IX 1406). Odtąd zaczęły się długoletnie zabiegi C-a o pozyskanie metropolii w państwie Jagiellonów. Natrafił jednakże początkowo na znaczne trudności z powodu dążenia Moskwy, popieranej przez Carogród, do podporządkowania Cerkwi na Rusi litewskiej i koronnej pod władzę metropolity, rezydującego w Moskwie. C. na pewien czas opuścił Litwę, lecz wkrótce powrócił i udał się nawet do Moskwy dla poparcia swych planów. Wszystkie jednak jego usiłowania natrafiły na opór metropolity w Moskwie Focjusza, który nie chciał zrezygnować ze swej władzy nad Kijowem i Haliczem. Popierali natomiast zabiegi C-a Jagiełło i Witold, którzy dążyli w myśl dawnych tradycji Olgierdowych do uniezależnienia Cerkwi od Moskwy. Na stanowisko metropolity nadawał się właśnie C., który podczas pobytu w Mołdawii przeciwstawiał się centralistycznym zakusom patriarchatu carogrodzkiego. Być może na poparcie kandydatury C-a przez Jagiellonów wpłynął Aleksander, hospodar mołdawski, lennik i powinowaty Jagiełły, wskazując na działalność C-a w Mołdawii. Z drugiej strony zdobycie metropolii kijowskiej i halickiej dawało możność C-owi poddania pod swoją jurysdykcję także zależnej od tego czasu od metropolii halickiej Cerkwi mołdawskiej. Po długich usiłowaniach obydwu Jagiellonów oraz C-a został zwołany 15 XI 1415 do Nowogródka synod, złożony ze wszystkich biskupów Cerkwi grecko-wschodniej w Księstwie i Koronie. Zgromadzeni biskupi wybrali na metropolitę Grzegorza C-a. Zarówno Witold jak i biskupi w pismach swych uzasadnili jego wybór zaniedbywaniem przez Focjusza metropolii kijowskiej oraz kanonami. Zarzuty, jakoby elekcji C-a dokonano pod presją Witolda, opierają się na późnym świadectwie tendencyjnej kroniki Nikona, której autor starał się oczyścić z zarzutów Focjusza i wykazać rzekomą nielegalność wyboru C-a. Za namową Focjusza patriarcha carogrodzki rzucił klątwę na Grzegorza i wraz z cesarzem bizantyńskim zwrócił się do Witolda, aby »jako rozumny władca« naprawił to, co się stało, i uznał władzę Focjusza. Nie mogąc uzyskać potwierdzenia w Carogrodzie wyboru nowego metropolity, Jagiellonowie skorzystali z przejawiających się wówczas prądów unii kościelnej i wysłali C-a na sobór w Konstancji. Okazały wyjazd w otoczeniu duchowieństwa prawosławnego, kniaziów i panów oraz posłów z Nowogrodu Wielkiego odbył się 19 II 1418. Na uroczystej audiencji 25 t. m. C. w towarzystwie arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąby i duchowieństwa obydwu obrządków został przyjęty przez papieża Marcina V. W imieniu C-a mowę po łacinie odczytał magister teologii Maurycy z Pragi. Według zachowanego tekstu przemówienia metropolita oświadczył, że zarówno on sam jak Jagiełło i Witold pragną zawarcia unii kościelnej, która może nastąpić, gdy odrębność kościoła wschodniego zostanie usunięta. W celu zjednoczenia obydwu Kościołów należy zwołać sobór powszechny, na którymby przedstawiciele obydwu wyznań mogli dokonać unii sposobem godnym i uczciwym. Po odczytaniu listów Jagiełły i Witolda C. złożył uszanowanie papieżowi. Ostrożna mowa C-a nie odniosła skutku. Zgromadzeni w Konstancji biskupi zajmowali się przede wszystkim reformą wewnętrzną Kościoła; kwestia unii nie była dokładniej rozpatrywana do końca soboru (22 IV 1418). C. wyruszył z powrotem, w Krakowie przebywał od 5 do 18 maja. Odtąd giną wiadomości o jego życiu, natomiast od r. 1418–32 w źródłach polskich i ruskich spotykają się wzmianki o jego śmierci. Daty dokładnej jego zgonu określić nie można. Uczony rosyjski Jacymirskij na podstawie analizy rękopisów przypuszcza, że C. umarł po r. 1450 w klasztorze mołdawskim w Neamcul pod imieniem mnicha Gabriela, zajmując się przepisywaniem rękopisów słowiańskich. Hipoteza ta opiera się jednak na kruchych podstawach.

 

Enc. Org. (Bartoszewicz); W. Enc. Il.; Praw. Bogosł. Enc. 1903, IV 683–7. Podstawowa praca, uwzględniająca źródła i literaturę: Jacymirskij A. J., Grigorij Cambłak, oczerk jego żizni, administratiwnoj i kniźnoj diejatielnosti., Pet. 1904. Ze starszych prac: S(okołow), Kijewskij mitropolit G. C., »Bogosławskij Wiestnik« 1895, IV 52–72, 156–99. Działalność C-a omawiają ogólne dzieła z hist. Cerkwi, jak Makarija, 1866, IV 98 i Gołubińskiego, 1900, t. II cz. 1, 374–87; Hruszewśkyj, Istor., Lw. 1900, V 399–401, 512–7, dokładna biografia. Sprawę unii zob. Prochaska A., Dążenia do unii cerkiewnej za Jagiełły, »Przegl. Powsz.« 1896, t. 50, s. 329–76, t. 51, s. 47–52; Fijałek J. ks., Biskupstwa greckie, »Kw. Hist.« 1897, 51–3; Lewicki A., Sprawa unii kościelnej za Jagiełły, »Kw. Hist.« 1897, XI 310; Halecki O., Le problème de l’union des églises, W. 1929; Kolankowski L,, Dzieje W. Ks. Lit., W. 1930, 133; Chodynicki K., Kościół prawosł., W. 1934. Z utworów C-a mowa na soborze w Konstancji: Finke H., Acta Concilii Const., Münster 1923, II 164; tenże, Forschungen u. Quellen, Paderborn 1889, 318. Zachowało się przemówienie C-a do bpów na soborze w rękopisie z w. XVI wyd.: Grigoria, archiepiskopa kijewskoho i wsieja Rusi słowo pochwalnoje. Izwiest. atd. rus. jazyka i słow., Pet. 1903. Wydawca waha się, czy przypisać ten utwór C-owi czy Grzegorzowi, metropolicie unic. Jacymirski na podstawie analizy stylistycznej przypisuje C-owi, tak samo Hruszewski. Z innych utworów C-a najważniejszy ze stanowiska autobiograficznego: Pochwalnoje słowo Kiprianu, (Cztieńja Mosk. Obszcz. Istor. i Drewn, 1872, I 25). Źródła wymieniają zwłaszcza Jacymirskij, Hruszewśkyj, Prochaska, Lewicki, Chodynicki. Należy zwrócić uwagę na tendencyjność latopisu Nikonowskiego, co słusznie zaznaczył Hruszewśkyj; tymczasem Gołubinskij oparł się na latopisie Nikonowskim bezkrytycznie, a za nim powtarzają inni i propagują te poglądy w polskiej literaturze (zob. »Kw. Hist.« 1936, 50, 492).

Kazimierz Chodynicki

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.