Landau-Bauerowa z Gumplowiczów Helena, pseud. Land H., Ławska Hel., Ławska Helena (1871–1942), ekonomistka, działaczka polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. Ur. 13 III w Krakowie w rodzinie inteligenckiej. Była córką Feliksa Gumplowicza (zob.) i Zofii Goldman, bratanicą Ludwika Gumplowicza (zob.). Po ukończeniu gimnazjum podjęła studia ekonomiczne na uniwersytecie w Zurychu, następnie w Wiedniu. W dn. 31 VII 1906 r. uzyskała w Zurychu doktorat nauk prawnych na podstawie pracy Die Entwicklung des Warenhandels in Oesterreich. Ein Beitrag zur Wirtschaftspolitik des Absolutismus (Erweiterter Sonder-Abdruck aus der „Zeitschrift für Volkswirtschaft, Socialpolitik und Verwaltung”, Bd 15: 1906). W r. 1895 wyszła za mąż za Maksymiliana Landaua (zob.) i po ukończeniu studiów zamieszkała wraz z mężem w Wiedniu (do 1911), a następnie okresowo we Lwowie. Już w latach studiów uniwersyteckich podjęła działalność w Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD) Galicji i Śląska.
Dużą wagę przywiązywała L. do propagandy ekonomicznych założeń myśli marksistowskiej oraz walki o równouprawnienie kobiet. Służyły temu liczne referaty, publikacje książkowe oraz artykuły ogłaszane w prasie socjalistycznej i lewicowej (m. in. w „Dniu Kobiet”, „Głosie”, „Jedności Robotniczej”, „Krytyce”, „Naprzodzie” (dzienniku), „Prawdzie”, „Przedświcie”, „Trybunie”). Do najważniejszych publikacji książkowych zaliczyć można Politykę związków zawodowych (W. 1907), Zarys ekonomii politycznej (Kr. 1908), Lud polski a parlament austriacki (1911) oraz referaty La réglamentation légale de la journée de Travail en Autriche i La journée de travail dans l’industrie des mines.
Obok pracy pisarskiej L. brała aktywny udział w bezpośredniej działalności PPSD. W grudniu 1913 r. została wybrana na XIII Kongresie PPSD do Zarządu Partyjnego. W maju 1917 r. weszła w skład reaktywowanego wówczas Centralnego Komitetu Kobiecego PPSD. W styczniu n. r. uczestniczyła w zorganizowanej w Wiedniu tajnej konferencji «Lewicy Socjalistycznej». W t. r. w maju na XIV Kongresie PPSD L. należała do głównych przedstawicieli lewicowej opozycji i zaatakowała większość kierownictwa partyjnego za politykę w latach wojny, sprzeczną z ideą międzynarodowej solidarności proletariatu. Dowodziła, że zrozumiałe dążenie partii do osiągnięcia narodowych celów proletariatu polskiego nie powinno było być realizowane «w sposób zadający kłam socjalistycznemu programowi i depcący międzynarodową solidarność robotniczą». Zajmując internacjonalistyczną postawę równocześnie stała na stanowisku prawa Polski do niepodległości. W tym okresie razem z Bolesławem Drobnerem i Wincentym Markowskim reprezentowała lewicowy nurt w kierownictwie PPSD. Po rozwodzie z Landauem, w związku z ponownym wyjściem za mąż (1914) za Otto Bauera, jednego z najwybitniejszych przywódców i teoretyków austriackiej lewicy socjalistycznej, L. przeniosła się po pierwszej wojnie światowej na stałe do Wiednia i działała w Austriackiej Partii Socjaldemokratycznej. Należała do najbliższych współpracowników Bauera, m. in. współredagowała z nim organ teoretyczny austriackiej partii „Der Kampf”. Uczestniczyła też w pracy szkół i kursów partyjnych. Mimo wyjazdu z Polski wykazywała nadal żywe zainteresowanie jej sprawami. Po upadku powstania robotników wiedeńskich (1934) emigrowała do Czechosłowacji, następnie (1938) przeniosła się do Paryża, w r. 1939 do Sztokholmu, a w 1941 do Stanów Zjedn. A. P. Odeszła już wówczas od aktywnej działalności politycznej. Zmarła 20 XI 1942 r. w Berkeley (Kalifornia). Z małżeństwa z M. Landauem miała synów: Leszka i Władysława Henryka (zob.), i córkę Wandę Lanzer, kustosza archiwum Victora Adlera w Wiedniu.

Kormanowa, Materiały do bibliografii (1866–1918); W. Enc. Powsz., (PWN); – Braunthal J., Otto Bauer. Eine Auswahl aus seinem Lebenswerk, Wien 1961; Holzer J., Polityka kierownictwa PPSD w przeddzień powstania niepodległego państwa polskiego, „Z Pola Walki” 1960 s. 46–8; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; Karniol M., Rozmowy z H. Bauer, „Robotnik Pol. w Wielkiej Brytanii” 1943 nr 4; Legionista polski, Kr. 1916 s. 150; Próchnik A., Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, W. 1948 s. 58, 63; Winkler E., Auf den Zinnen der Partei, Wien 1967 s. 97–9 (fot.); – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957; Diamand H., Pamiętnik zebrany z wyjątków listów do żony, Kr. 1932; Drobner B., Bezustanna walka. Wspomnienia 1883–1918, W. 1962; – „Głos Robotn.” 1918 nr 46; „Jedność Robotn.” 1918 nr 22; „Naprzód” 1913 nr 287–8, 1917 nr 129, 1918 nr 114; „Prawo Ludu” 1911 nr 12, 52; – Arch. Zakł. Hist. Partii: 305 PPSD t. 2 poz. 8; – Informacje córki Wandy Lanzer oraz uniwersytetu w Zurychu.
Zbigniew Landau