Stupnicki Hipolit, krypt. H. S. (1806–1878), dziennikarz, redaktor, wydawca, działacz społeczny.
Ur. 13 VIII w Niskołyzach (pow. buczacki), w rodzinie oficjalistów.
S. kształcił się w szkołach w Stanisławowie, a następnie w gimnazjum we Lwowie. Przez pewien czas przebywał w Krakowie. W l. czterdziestych (do ok. r. 1848) pracował jako urzędnik finansowy w Brodach. W r. 1846 opracował i wydał we Lwowie kalendarz „Halicia” w języku niemieckim oraz pracę kompilacyjną Systematische Darstellung über Mautgefäll. Opublikował opracowanie Galicja pod względem topograficzno i historyczno-statystycznym z mapą Galicji, łącznie z obwodem krakowskim i Bukowiną (Lw. 1849, toż w jęz. niemieckim, Wiedeń 1851); dołączoną tam mapę wydał także osobno pt. Galicja i Lodomeria (Lw. 1849).
W r. 1850 przeniósł się S. do Lwowa i dzięki protekcji Marii Gołuchowskiej, żony Agenora, namiestnika Galicji, uzyskał w r. 1851 koncesję na wydawanie czasopisma „Przyjaciel Domowy”, przeznaczonego dla oficjalistów i drobnych dzierżawców. Pismo wychodziło początkowo jako tygodnik, następnie dwutygodnik, a w l. 1862–3 ukazywało się trzy razy w tygodniu, stopniowo zwiększając swój nakład (od 500 do ok. 3300 egz.). S. był jego wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym aż do śmierci (z wyjątkiem krótkich przerw, kiedy z powodu odbywania kar po procesach prasowych wyznaczał zastępców: Lucjana Tatomira w r. 1863, swego syna Karola w r. 1865, Karola Gromana w r. 1865, Tadeusza Nowakowskiego w r. 1866, Henryka Jasieńskiego w r. 1867). Do współpracy z „Przyjacielem Domowym” pozyskał Józefa Dzierzkowskiego, a także Władysława Bełzę. Pomoc czasopismu zaoferował Kornel Ujejski, który w r. 1857 zobowiązał się przekazywać S-emu bezpłatnie swoje utwory oraz starał się zjednać dla niego przychylność lwowskiego środowiska literackiego, polecając go m.in. Janowi Dobrzańskiemu.
W l. 1853–72 przy finansowej pomocy lwowskich drukarzy Kornela i Piotra Pillerów wydawał S. we Lwowie kalendarz „Haliczanin”. W r. 1853 ogłosił w sześciu wersjach językowych Hymn ludu (Lw.), napisany na cześć cesarza Franciszka Józefa I, oraz wydał tam zbiór „Bajki polskie”. Od r. 1855 wydawał, opracowany głównie na podstawie dzieła Kaspra Niesieckiego, „Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów…”, który w formie zeszytów dołączał od czerwca t.r. do „Przyjaciela Domowego” (wyd. osobno Lw. 1855 t. 1, 1859 t. 2, 1862 t. 3). Opracował też Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicji i Lodomerii, jako też i w W. Ks. Krakowskim i Ks. Bukowińskiem, pod względem sądowej organizacji kraju wraz z dokładnym oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych... (Lw. 1855) oraz ogłosił Hymnus nationalis Austriae (Lw. 1855), opublikowany w dziesięciu wersjach językowych. W l. 1856–7, wzorując się na serii „Biblioteka Polska” Kazimierza J. Turowskiego, wydawał wraz z K. Pillerem serię „Biblioteka Lwowska”, popularyzującą literaturę historyczną (każdy tom w nakładzie 1 500 egz.). W r. 1857 włączył się w akcję ratowania lwowskiego pomnika hetmana Stanisława Jabłonowskiego i przekazał na ten cel kwotę ze sprzedaży 100 egz. „Przyjaciela Domowego” oraz datki zebrane od czytelników pisma.
Z poparciem namiestnika Galicji Gołuchowskiego oraz przy finansowej pomocy lwowskiego abp. Łukasza Baranieckiego i Alfreda Młockiego S. rozpoczął 1 IV 1858 wydawanie „Przeglądu Politycznego Powszechnego” (od 25 IX t.r. „Przegląd Powszechny”). Pismo współredagowane z Dzierzkowskim, Edwardem Błotnickim, Platonem Kosteckim, Władysławem Rapackim i Karolem Widmanem osiągnęło nakład 4 tys. egz. Oprócz wiadomości politycznych i przeglądu prasy drukowano w nim utwory literackie, teksty historyczne i recenzje. Po śmierci abp. Baranieckiego ogłosił S. broszurę biograficzną Łukasz Baraniecki, arcybiskup lwowski (Lw. 1858). Opracował rodzaj popularnej encyklopedii Rzeczy polskie, którą od r. 1859 dodawał do „Przyjaciela Domowego”. Od końca l. pięćdziesiątych angażował się w zorganizowanie Tow. Prywatnych Oficjalistów i Wiejskich Nauczycieli we Lwowie, m.in. inicjując na ten cel zbiórkę pieniędzy wśród czytelników „Przyjaciela Domowego”. W r. 1860 przebywał w Krakowie u przyjaciela, Macieja Bogusza Stęczyńskiego, który zadedykował mu zbiór podań ludowych „Zbójcy w Galicji” (Kr. 1860). W r. 1861 opublikował w Tarnopolu broszurę Emerytura prywatnych oficjalistów i wiejskich nauczycieli, gdzie przedstawił projekt powołania Towarzystwa. Przełożył z języka niemieckiego i wydał pracę „Plany Słowian Południowych i obecne ruchy polityczne w Serbii, Hercegowinie, Bośni i Czarnogórze” (Lw. 1861). T.r. za publikację w „Przeglądzie Powszechnym” artykułu Kosteckiego „Uniwersytet Lwowski” wytoczono S-emu proces, w następstwie którego 28 XI zrezygnował z wydawania pisma.
Dn. 15 III 1862 wznowił S. wydawanie „Gazety Narodowej”, założonej w r. 1848 przez Dobrzańskiego. Obowiązki redaktora odpowiedzialnego powierzył synowi Karolowi, a od lipca 1862 zapewnił pismu współpracę Dobrzańskiego, Widmana i Ludwika Gumplowicza. Początkowo tytuł ukazywał się dwa, następnie trzy razy w tygodniu, a w r. 1863 (od nr 13) codziennie, osiągając najwyższy nakład (3200 egz.) w Galicji. S. odpowiadał za stronę finansowo-administracyjną, a redagowanie artykułów powierzył Widmanowi. Gazeta sympatyzowała z powstaniem styczniowym, przez co była kilkakrotnie zawieszana, a S-ego dwukrotnie skazano na karę grzywny i więzienia. Dn. 15 X t.r. przekazał S. pismo na własność Dobrzańskiemu.
Tak jak ówczesne środowisko lwowskie, S. interesował się twórczością Juliusza Słowackiego i w r. 1861 zamieścił na łamach „Przyjaciela Domowego” (nr 7–8) jego poemat „Jan Bielecki”, wydany także t.r. w bogato zdobionej edycji książkowej. W r. 1862 opublikował w „Przyjacielu Domowym” artykuły Słowacki i jego pisma (nr 10) oraz J. Słowacki. Jego żywot i pisma (nr 10–12). W l. sześćdziesiątych wydał we Lwowie opracowane przez siebie: Systematyczny układ rozporządzeń we względzie myt drogowych, mostowych i przewozowych tak skarbowych, jako też i prywatnych (1862), Geograficzno statystyczny opis królestwa Galicji i Lodomerii (1864) oraz Imionospis poległych i straconych ofiar powstania r. 1863 i 1864 (1865), zestawiając kilkaset nazwisk powstańców z ich krótkimi życiorysami. Od r. 1867 wydawał jako redaktor odpowiedzialny „Dziennik Lwowski”, dodatek do „Przyjaciela Domowego” (współredaktorami byli Karol Groman, Henryk Jasieński i Jan Osiecki). We wrześniu t.r. został skazany na sześć miesięcy więzienia. Od poł. maja t.r. wydawał, ukazujące się co dziesięć dni, pismo ilustrowane „Opiekun Polskich Dzieci”, którego był także redaktorem odpowiedzialnym (publikowali w nim m.in. Teofil Lenartowicz i Bełza). Już jednak 31 III 1868 przekazał redakcję pisma synowi Karolowi, a 15 III 1869 koncesję wydawniczą przejął Aleksander Kisielewski. W styczniu t.r. rozpoczął S. wydawanie „Gazety Wiejskiej”, kolejnego dodatku do „Przyjaciela Domowego”. Również z jej wydawania szybko się wycofał; przekazując 1 III redakcję Widmanowi, zachował dla siebie stanowisko redaktora odpowiedzialnego. Od 1 V do 20 XII był wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym czasopisma dla kobiet „Gwiazda”, ukazującego się co dziesięć dni. Oprócz porad praktycznych na temat prowadzeniu domu podejmowano na tych łamach problematykę wyższego wykształcenia kobiet oraz wychowania dziewcząt. W „Gwieździe” publikowały m.in.: Narcyza Żmichowska i Paulina Wilkońska.
W l. siedemdziesiątych opracował S. (jako suplement do „Herbarza…”) Pamiętnik zasłużonych w Polsce ludzi…, który w l. 1871–5 bezpłatnie dołączał prenumeratorom „Przyjaciela Domowego”. Przygotował edycję Księgi żywotów świętych i błogosławionych Pańskich (Lw. 1872), ozdobioną 24 wizerunkami świętych. Wydawał litografie o tematyce narodowej m.in.: „Odsiecz Wiednia”, „Uderzenie Polaków na Szwedów”, „Galeria wodzów powstania 1863”, „Galeria królów polskich”, dołączając je jako premie dla prenumeratorów. W r. 1876 obchodził jubileusz 25-lecia pracy dziennikarskiej. Na podstawie urzędowych wykazów opracował i wydał Najnowszy skorowidz pocztowy wszystkich miejscowości w Królestwie Galicji (Lw. 1877). Pracę redaktorską i wydawniczą łączył nadal z działalnością filantropijną (m.in. wspomagał finansowo lwowską ochronkę, dla której oprócz osobnych datków przeznaczał rocznie 2 tys. zł).
S-ego nazywano «ojcem dziennikarstwa lwowskiego» oraz «nestorem lwowskich publicystów». Krytykowano go za usterki w pracy wydawniczej i brak krytycyzmu w doborze materiałów, ale doceniano jego zasługi w szerzeniu oświaty oraz utrwalaniu polskiej świadomości narodowej wśród warstw najuboższych. S. zmarł 18 X 1878 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim; nad jego grobem przemawiali ks. Stanisław Stojałowski i Tadeusz Romanowicz.
W małżeństwie z Karoliną z Tchórzewskich (ok. 1819 – grudzień 1886 lub styczeń 1887) miał S. sześcioro dzieci. Najstarszy syn Karol, krypt. (K. S.), drzeworytnik, pomagający ojcu w pracy redakcyjnej i zastępujący go na stanowisku redaktora odpowiedzialnego m.in. w „Opiekunie Polskich Dzieci” (31 III 1868 – 15 III 1869), był także redaktorem i wydawcą „Noworocznika lwowskiego” (od r. 1862) i pisma „Łobuz. Organista lwowski” (od r. 1869); po śmierci S-ego kierował „Gazetą Wiejską”.
Portrety, wg fot. J. Edera, w: „Kłosy” R. 10: 1879 nr 710, „Przyjaciel Domowy” 1875 nr 1; – Enc. Org.; Estreicher w. XIX; Nicieja, Łyczaków; Nowy Korbut, IX, XI–XII; PSB (Piller Kornel, Stęczyński Maciej Bogusz); Słown. pseudonimów; – Charewiczowa Ł., Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1938; Chołodecki J., Lwów w XIX stuleciu, Lw. 1928 s. 13; Estreicher K., Dziennikarstwo w Galicji i w Krakowie do 1860 r., „Bibl. Warsz.” 1860 t. 2 s. 668–9; Fras Z., Z dziejów „Dziennika Lwowskiego” 1867–1871, „Kwart. Hist. Prasy Pol.” R. 21: 1982 nr 1 s. 91–9; Homola I., Prasa galicyjska 1831–1864, w: Prasa Polska 1661–1864, Red. J. Łojek, W. 1976; Jarowiecki J., Prasa lwowska w latach 1864–1918, Kr. 2002; tenże, Studia nad prasą polską XIX i XX w., Kr. 2006 II; Jaskuła R., Wydawnictwo Biblioteki Polskiej Kazimierza Józefa Turowskiego 1855–1863, Kr. 1992; Konopka M., „Przyjaciel Domowy” H. Stupnickiego, „Roczn. Bibliot.” R. 36: 1992 z. 1–2 s. 163–91; Olszański K., Prasa galicyjska wobec powstania styczniowego, Wr. 1975; Rosnowska J., Dzierzkowski, Kr. 1971; taż, Galicyjski manifest pozytywizmu, „Roczn. Hist. Czasopism.” 1970 z. 1 s. 6–7; – Korespondencja Karola Szajnochy, Wyd. H. Barycz, Wr. 1959 II; Szematyzmy Król. Galicji z l. 1844–8; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Oprac. A. Knot, Kr. 1961 s. 160; Żyję miłością. Korespondencja Kornela Ujejskiego 1844–1897, Wyd. Z. Sudolski, W. 2003; – „Dzien. Liter.” 1856 nr 11 s. 87; „Gaz. Lwow.” 1922 nr 176; „Haliczanin” R. 5: 1857 s. 77–8; „Kur. Lwow.” 1922 nr 183; „Przegl. Powsz.” 1861 s. 86–8, 91, 94; „Przyjaciel Domowy” 1851 nr 1, 1875 nr 1; „Wiek Nowy” 1922 nr 6347; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Bibl. Warsz.” 1878 t. 4 s. 327, „Gaz. Lwow.” 1878 nr 258, 1887 nr 3 (dot. żony, Karoliny), „Gaz. Wiejska” 1878 nr 21 s. 86, „Kłosy” 1879 nr 710 s. 87, „Przyjaciel Domowy” 1878 nr 21 s. 161, „Tyg. Ilustr.” 1879 nr 185 s. 20; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Teki Schneidera, rkp. czas. 326, 327; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1831; B. Ossol.: rkp. 12167 III (autografy różnych osób), rkp. 12421 I (list S-ego do Bełzy); IBL PAN: Kartoteka zawartości czasopism; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: List S-ego do Kajetana Jabłońskiego, rkp. 297/n6; Ośrodek Badań Prasoznawczych w Kr.: Kartoteka dziennikarzy.
Maria Konopka