Scharmach Izydor Leon (1896–1964), misjonarz, doktor teologii, biskup i wikariusz apostolski w diec. Rabaul na wyspie Nowa Brytania. Ur. 4 IV w Starogardzie, był najmłodszym z siedmiorga dzieci Wincentego (zm. 1901), kołodzieja, i Franciszki z Gołuńskich (zm. 1906).
S. był wychowywany przez najstarszego brata Franciszka, kierownika polskiego Banku Ludowego w Starogardzie. Mając lat 14, zdecydował poświęcić się stanowi duchownemu i wstąpił do seminarium w Pelplinie, skąd wysłano go do Westfalii. Tu kształcił się w seminarium Misjonarzy Serca Jezusowego w Oeventrup i w sąsiednim ośrodku misyjnym Hiltrup. W r. 1915 został powołany do armii niemieckiej. Przez trzy lata pełnił służbę sanitariusza na froncie zachodnim, w bitwach pod Verdun, nad Sommą, na wzgórzach Chemin des Dames i pod Kammelbergiem. W r. 1918 wrócił do seminarium w Oeventrup. Do zgromadzenia Misjonarzy Serca Jezusowego wstąpił 19 II 1924, a święcenia kapłańskie otrzymał 25 VII t.r. Wkrótce dostał polecenie wyjazdu na misję do Nowej Brytanii (od r. 1914 będącej pod administracją Australii). W r. 1925 przyjechał do Starogardu, by pożegnać się z rodziną; zrzekł się wówczas obywatelstwa niemieckiego i otrzymał polski paszport (we wrześniu t.r.).
W październiku S. opuścił Europę i w połowie listopada dopłynął do Australii. Wylądował 6 XII 1925 w porcie Rabaul, stolicy Nowej Brytanii, i objął stację misyjną Mope, w okręgu Kokopo, na wschodnim krańcu wyspy. S. poznał dobrze język i obyczaje miejscowego plemienia Sulków, częściowo już nawróconego na katolicyzm, a potem zaczął zapuszczać się w dżungle kraju Tolaisów, plemienia uprawiającego kanibalizm i napadającego na Sulków. Założył tu kilka stacji misyjnych. Z biegiem lat udało mu się także ich nawrócić. S. władający kilkoma językami europejskimi, tu nauczył się języka Sulka i Arawe oraz pochodnych dialektów. Na polecenie biskupa diec. Rabaul, G. Vestersa, prowadził następnie działalność misyjną w okolicy Guma na południowym wybrzeżu. Kierował pracą centrum misyjnego w Vunapope pod Rabaulem, obejmującego 57 stacji na Nowej Brytanii, Nowej Irlandii i wyspie Manus (obecnie Papua-Nowa Gwinea).
Dn. 3 X 1939 S. został wyświęcony na biskupa w Rabaul. Wkrótce potem ambasador III Rzeszy w Tokio (E. Ott) zaproponował mu paszport niemiecki, ale S. propozycję tę odrzucił. Po wybuchu wojny z Japonią (1941) odmówił ewakuacji do Australii i postanowił pozostać na wyspie wraz ze swoim personelem misyjnym. Japończycy wylądowali w Rabaul 23 I 1942 i opanowali wyspę. S. odważnie przeciwstawiał się grabieżom i okrucieństwu okupantów, zyskując sobie miano «Captain Christo». Gdy Japończycy internowali S-a z całym 350-osobowym personelem w obozie w Ramale, starał się podtrzymywać swe otoczenie na duchu, wywalczył też pewne ustępstwa ze strony Japończyków. Wydarzenia z tego okresu opisał w książce This Crowd Beat Us All (drukowanej w „Catholic Weekly” i w „Sydney Morning Herald” oraz Sydney 1960); tytuł ten wzięty został z wypowiedzi japońskiego oficera: «Ten tłum pobił nas wszystkich». W polskim tłumaczeniu (Tadeusza Borowicza) książka ta, pt. Za twardy orzech, była publikowana w londyńskiej „Gazecie Niedzielnej” (i wyd. osobno Londyn 1965). W obozie S. opracował podręcznik dla misjonarzy Manuale missionariorum, z ciekawymi spostrzeżeniami psychologicznymi i wiadomościami o wierzeniach krajowców, wydany w formie powielanej w r. 1949, oraz znacznie obszerniejszy katechizm w melanezyjskiej angielszczyźnie (druk. 1948).
Uwolniony 12 X 1945, S. wrócił do swej całkowicie zrujnowanej diecezji. Z wielką energią przystąpił do jej odbudowy. Po dziesięciu latach ośrodek misyjny w Vunapope liczył 128 budynków, 58 pojazdów motorowych, 23 statki i łodzie motorowe, był tam szpital położniczy na 600 i dla gruźlików na 400 łóżek. Liczba wiernych wzrosła z 54 tys. do 81 tys.
Podczas kongresu eucharystycznego w Sydney S. zjawił się 18 IV 1953 na uroczystej mszy polskiej w kościele w Ashfield i wygłosił kazanie dla Polaków w gwarze kociewiacko-pomorskiej. Po kongresie odbył podróż do Europy (m.in. był w Rzymie) i USA z paszportem obywatela australijskiego. Wizy do Polski nie otrzymał. W maju 1960 wyjechał ponownie do Rzymu i po audiencji u papieża Jana XXIII brał udział w pracach jednej z komisji soborowych, jako wikariusz apostolski Nowej Brytanii, Nowej Irlandii, Nowego Hanoweru i Wysp Admiralicji. W maju 1962, podczas obrad komisji soborowej, dostał paraliżu prawego oka, co powodowało podwójne widzenie i uniemożliwiło mu dalszy udział w soborze i sprawowanie obowiązków biskupa. Po powrocie do Nowej Brytanii przebywał tam do maja 1963, oczekując przybycia następcy. Pod koniec czerwca t.r. wyjechał na stałe do Melbourne i zamieszkał na przedmieściu Balwyn w zakładzie Mary’s Mount, pod opieką sióstr zakonnych. W lutym 1964 został mianowany asystentem Tronu Papieskiego i prałatem domowym papieża; obchodził tu jubileusz 40-lecia kapłaństwa i 25-lecia sakry biskupiej. Dn. 8 III 1964 wziął udział w uroczystej mszy polskiej w kościele św. Ignacego w Richmond i procesji z okazji wizytacji kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. S. zmarł 27 XI 1964. Zgodnie z jego wolą zwłoki przewieziono samolotem z Melbourne do Rabaul. W pogrzebie, który odbył się 1 XII 1964 w Vunapope, uczestniczyło ponad 4 tys. tubylców, przeważnie Tolaisów.
Paszkowski L., Poles in Australia and Oceania 1790–1940, Sydney 1987 (fot.); – Bohaterski polski biskup Rabaul, „Tyg. Katol.” (Melbourne) 1961 nr 17; Catholic Mission – New Britain, Vunapope, N.B. 1962 (fot.); The Japanese starved the missionaries, „The Sun-Herald” 1960 nr z 16 X s. 47, 82 (fot.); Kongres eucharystyczny w Sydney, „Tyg. Katol.” (Bathurst, N.S.W.) 1953 nr z 25 IV; Kruszelnicki L., Pod okupacją japońską, „Wiadomości” (Londyn) 1962 nr 827; Long fight against cannibalism, „Sydney Morning Herald” 1963 nr z 17 VI (fot.); Missionaries fought starvation in the Dark Valley, „The Sun-Herald” (Sydney) 1960 nr z 23 X s. 61–2; Missionaries who wouldn’t die, tamże 1960 nr z 9 X s. 29, 55; New Britain bishop back after 38 years, „The Age” (Melbourne) 1963 nr z 19 VI; Paszkowski L., Ofiarne życie X. biskupa Leona Scharmacha, „Wiadomości” (Londyn) 1965 nr 1027 (fot.); tenże, Zmarł ks. biskup Leon Scharmach, „Tyg. Katol.” (Melbourne) 1964 nr 49 s. 6; – Scharmach L., This Crowd Beat Us All, Sydney 1960 (4 fot.); – „The Advocate” (Melbourne) 1939 nr z 2 XI s. 45; „Wiad. Pol.” (Sydney) 1965 nr 4; – Nekrologi z r. 1964: „The Advocate” (Melbourne) nr z 3 XII s. 9, „The Catholic Weekly” (Sydney) nr z 3 XII, „The Sun” (Melbourne) nr z 27 XI s. 20, nr z 2 XII s. 29, „The Tribune” (Melbourne) nr z 3 XII s. 1, „Tyg. Katol.” (Melbourne) nr z 5 XII; – Starogard Gd.: Metryka ur. nr 84/1896; – List biskupa J. Hoehne, wikariusza apostolskiego w Rabaul, z 26 II 1965; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-a opracowany przez Ryszarda Szwocha ze Starogardu; – Informacje i listy (z 1 II, 14 V, 2 VII 1965) Jana Nowackiego ze Starogardu Gd., męża Heleny, bratanicy biskupa.
Lech Paszkowski