INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jakub Montanus  

 
 
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Montanus Jakub (ok. 1524–1580), doktor medycyny i teologii, kanonik krakowski i archidiakon lubelski. Najstarszy syn cyrulika i chirurga królewskiego Giacomo (Jakub) Montany (zob.) i Felicji Barwirskiej. Ur. ok. r. 1524 prawdopodobnie w Krakowie, gdzie zapewne pobierał nauki początkowe. Jeśli, jak się przypuszcza, odbywał studia w Uniw. Krak., mógł je rozpocząć w półr. zim. 1539/40(zapisany jako Jacobus Jacobi Cracoviensis), nie wiadomo jednak, czy można go identyfikować z Jakubem z Krakowa, promowanym na bakałarza sztuk wyzwolonych 4 I 1547. Poświęciwszy się wcześnie karierze kościelnej, już w r. 1553 posiadał kanonię kruszwicką, a ok. r. 1560 skalbmierską; być może pozyskał w tym czasie inne prebendy duchowne, do końca życia wykazywał bowiem skrzętną zapobiegliwość w gromadzeniu intratnych beneficjów, czym zasłużył potem sobie na żartobliwą przyganę J. Kochanowskiego w znanej fraszce „Do doktora Montana”. W nie znanym bliżej czasie (po r. 1553) wyjechał na dalsze studia lekarskie do Włoch i uzyskał 20 VIII 1556 jako konsyliarz nacji polskiej doktorat filozofii i medycyny w uniwersytecie bolońskim. Prawdopodobnie wkrótce po powrocie do kraju (we Włoszech miał przebywać do r. 1559) wstąpił na służbę bpa krakowskiego Filipa Padniewskiego jako lekarz przyboczny; z czasem stał się jedną z najbardziej popularnych osobistości w kręgu pisarzy, uczonych i humanistów skupionych wokół dworu biskupiego. Protekcji swego mecenasa zawdzięczał kilka dalszych prebend kościelnych, m. in. probostwo w Kępnie; z końcem 1562 r. instalował się na opróżniony po śmierci Pawła Głogowskiego archidiakonat lubelski (w związku z czym zrezygnował z kanonii skalbmierskiej), w n. r. otrzymał prowizję na dom kapitulny przy ul. Kanoniczej.

Ufny w poparcie Padniewskiego, czemu dał wyraz w czołobitnej deklaracji wpisanej do akt biskupich, rozpoczął M. w r. 1568 starania o przyjęcie do kapituły krakowskiej, do której drogę utorował mu sam Padniewski, rezygnując uprzednio z kanonii i prebendy fundi Nawarzyce. Natrafiwszy w tych zabiegach na silny opór kapituły – jako plebejusz i lekarz mógł bowiem ubiegać się jedynie o kanonię doktorską, zajętą wówczas przez Piotra z Poznania – M. postanowił obejść obuwiązujące przepisy, przeprowadzając pospiesznie w dn. 3 VI 1568 nadzwycz. promocję na doktora teologii w Uniw. Krak. Mimo oburzenia, jakie wywołał ten krok w kołach uniwersyteckich, a nawet formalnego protestu, wniesionego m. in. przez Marcina Kromera i Franciszka Krasińskiego do akt kapitulnych, już po kilku miesiącach zdołał, niewątpliwie dzięki interwencji Padniewskego, nie tylko rozładować niechętne mu nastroje kapituły, do której ostatecznie wszedł w poł. r. 1569, ale również szybko pozyskać jej zaufanie. Dowodem tego było oddanie mu w dzierżawę kilku wsi kapitulnych (Wola Zachariaszewska, Pychowice, Wąsów) oraz powierzenie funkcji prokuratora i nadzoru nad budynkiem katedry (1575). Upodobanie do «wina, lutni i podwiki» oraz zamiłowanie do facecji, z których żartobliwie pokpiwał Kochanowski, usiłując bezskutecznie przywieść «do statku» krotochwilnego «arcydoktora», nie przeszkodziły M-owi w sumiennym pełnieniu obowiązków wizytatora archidiakonatu lubelskiego (1565), administratora majątku kapituły i komisarza do poboru dziesięciny. Obfite dochody z posiadanych beneficjów, do których w r. 1574 dołączył prelaturę w kolegiacie lubelskiej, skłoniły go już w r. 1566 do rezygnacji na rzecz rodzeństwa z przysługujących mu części spadku po zmarłych rodzicach, potrafił jednak energicznie bronić swoich interesów, m. in. w sporze z A. Wdziekońskim o archidiakonat sądecki (1572) i pertraktacjach z kapitułą o kamienicę odstąpioną mu przez F. Krasińskiego (1570–1).

Jedna z najbardziej barwnych postaci w kronice życia towarzyskiego czasów zygmuntowskich, do tradycji literackiej wszedł M. głównie dzięki „Fraszkom” Kochanowskiego, z którym zetknął się i zaprzyjaźnił zapewne na dworze Padniewskiego (1560–72), służąc poecie nie tylko pomocą lekarską (bo i «na dobrą myśl» miał «fortelów wiele»), ale i skrupulatnie zbieranymi plotkami i anegdotami z «biskupiej komory». Mimo satyrycznych przycinków, jakich nie szczędził mu Kochanowski, należał M. do pilnych czytelników „Fraszek”, o których zwrot musiał się autor kilkakrotnie dopominać. W r. 1564 świadkował J. Kochanowskiemu przy instalacji na prepozyturę w kapitule poznańskiej, w r. 1566 (lub w r. 1569) gościł poetę w swojej wsi Dziesiąte pod Lublinem. Odsunięty nieco w cień po śmierci Padniewskiego (1572), w otoczeniu F. Krasińskiego, z którym po początkowych nieporozumieniach utrzymywał dobre stosunki, jak i na dworze Piotra Myszkowskiego, który cenił go za zdolności administracyjne, M. nie odgrywał już poważniejszej roli. Do końca życia nie wyrzekł się jednak światowych uciech i prowadził ruchliwe życie towarzyskie, obracając się w kołach wysokich dostojników dworskich.

«Dobry i potrzebny człowiek» – wg określenia Tomasza Płazy – zmarł po krótkiej chorobie w nocy z 19 na 20 II 1580, przypłaciwszy «mięsopustów, w których się napijał nad miarę cum palatino Cracoviensi» [Piotrem Zborowskim]. W testamencie ustanowił zapisy dla katedry krakowskiej, na aniwersarz za siebie, króla Zygmunta Augusta i Piotra z Poznania. Pochowany został obok swego mecenasa F. Padniewskiego w kaplicy (obecnie zwanej Potockich) w katedrze na Wawelu, gdzie egzekutorzy testamentu Stanisław Krasiński i Łukasz Podoski położyli kamienną płytę nagrobną (później przeniesiona).

 

Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Łętowski, Katalog bpów krak., III; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4 cz. I; – Barycz, Historia UJ; Baryczowa M., Augustyn Rotundus Mieleski, wójt wileński, pierwszy historyk i apologeta Litwy, „Ateneum Wil.” 1935 s. 24–5; Glemma T., Wizytacje diecezji krakowskiej w l. 1510–1570, „Nasza Przeszłość” T. I: 1946 s. 64, 73; Gostyński F., F. Krasiński, polityk złotego wieku, W. 1938; Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, L. 1974; Kurdybacha Ł., Działalność kulturalna P. Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, Lw. 1935 s. 128; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich do końca XVI w., Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1910 XII; tenże, Lekarze przyjaciele J. Kochanowskiego, „Przegl. Współcz.” R. 9: 1930 t. 98 s. 393–401; Morawski K., A. P. Nidecki, jego życie i dzieła, Kr. 1884–92 s. 107–8,154; tenże, Czasy zygmuntowskie na tle prądów odrodzenia, W. 1965; Pelc J., Chronologia fraszek J. Kochanowskiego, w: Ze studiów nad literaturą staropolską, Wr. 1957 V; Plenkiewicz R., J. Kochanowski, jego ród, żywot i dzieła, w: Kochanowski J., Dzieła wszystkie, W. 1884 IV; Quirini-Popławska D., Działalność Włochów w Polsce w I poł. XVI w., Wr. 1973; Riabinin J., Lekarze w księgach miejskich lubelskich XVI–XVIII w., L. 1933 s. 27; Szczerbicka L., Ze studiów nad chronologią Fraszek J. Kochanowskiego, Zesz. Nauk. Uniw. Wrocł. im. B. Bieruta, S. A. Prace Liter. Nr 1, Wr. 1956; Wadowski A., Kościoły lubelskie, Kr. 1907; Windakiewicz S., Życie dworskie J. Kochanowskiego, Kr. 1886 s. 19–21; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów… w Pinczowskim, Skalbmierskim i Wiślickim, Mariówka 1927 s. 40; – Akta podkancl. Krasińskiego, II; Album stud. Univ. Crac., II; Listy do M. Kromera, „Dzien. Wil.” R. 5: 1817 s. 538; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Windakiewicz S., Informacja o aktach uniwersytetu bolońskiego, Arch. do Dziej. Liter., VII 141, 145; – Arch. Kapit. Krak.: Acta actorum Cap. Crac., V–VII; Arch. Kurii Metropol. w Kr.: Acta episcopalia, vol. 20 k. 238, vol. 30 k. 169–170, 176–186, Acta officialia vol. 106 s. 800–802; Arch. Państw. w Kr.: Acta scabinalia 1569–69; B. Czart.: rkp. 3074; B. Jag.: Cim. Q. 8420 (Zap. M. Glicjusza).

Leszek Hajdukiewicz

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Giacomo Montana

brak danych - 1546 chirurg
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jakub Wujek

1541 - 1597-07-27
tłumacz Biblii
 

Michał Sędziwój h. Ostoja

1566-02-02 - między 20 V a 12 VIII 1636
alchemik
 
 

Andrzej Krzycki h. Kotwicz

1482-07-07 - 1537-05-10
prymas Polski
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Szymon Rudnicki h. Lis

1552-10-20 - 1621-07-04
biskup warmiński
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.