Baliński Jan (1827–1902), psychjatra, prof. uniwersytetu w Petersburgu. Urodził się 23 V w maj. rodowym Jaszuny w ziemi wileńskiej. Był synem Michała, historyka, umiłowanym wnukiem Jędrzeja Śniadeckiego.
B. ukończył studja średnie w Warszawie w r. 1847, studja wyższe odbywał w Petersburgu w Akademji Medyko-Chirurgicznej, którą ukończył w r. 1851 z odznaczeniem (medal złoty oraz umieszczenie nazwiska na tablicy marmurowej). W r. 1855 na podstawie rozprawy Conspectus historicus in febris doctrinam otrzymał stopień doktora medycyny. W przeciągu kilku lat następnych wykładał w Akademji pedjatrję. W r. 1856 został mianowany »adjunkt-profesorem« Akademji przy katedrze Mianowskiego. W r. 1857 konferencja Akademji zleciła mu wykłady psychjatrji jako zupełnie samodzielnego przedmiotu. W r. 1860 został profesorem zwyczajnym psychjatrji w tejże Akademji. W r. 1876 – po 25-letniej pracy naukowej – zrezygnował z dalszej pracy pedagogicznej w Akademji i tylko jeszcze jeden rok akadem. 1876/7 wykładał psychjatrję na Wyższych Żeńskich Kursach Lekarskich w Petersburgu.
B. pierwszy w ówczesnej Rosji rozpoczął wykłady psychjatrji na katedrze akademickiej, jako przedmiotu samodzielnego i obowiązkowego. W r. 1861 zainicjował powstanie w Akademji specjalnej kliniki psychiatrycznej, której otwarcie zostało dokonane 19 XI 1867. Klinika była zorganizowana wzorowo nietylko pod względem praktycznolekarskim, lecz i naukowym, posiadała pracownie: histologiczną, fizjologiczną, chemiczną, psychologiczną, dobrze urządzony gabinet elektro-terapeutyczny i dobrze zaopatrzoną bibljotekę. To było nowością nietylko dla ówczesnej Rosji, lecz i dla Europy wogóle. Proponowano później na frontonie tej pierwszej kliniki psychjatrycznej umieścić słowa następujące: »Wejdź z nadzieją do tej świątyni nauki i miłosierdzia. Stworzył ją Jan Baliński« (M. Niżegorodcew).
Z jego inicjatywy i przy jego osobistej współpracy zaczęły powstawać w Rosji rządowe tak zw. szpitale okręgowe (w Kazaniu, Charkowie i in.). Szpital w Tworkach został również zainicjowany i zorganizowany według planu, osobiście opracowanego przez B. Według jego wskazówek były opracowywane plany licznych zakładów psychjatrycznych samorządowych, miejskich i ziemskich, tak że nawet znany był w swoim czasie »wzorowy« czyli »normalny« plan budowy i organizacji zakładów psychjatrycznych, opracowany przez B. łącznie z archit. Stromem. B. był propagatorem organizacji kolonij rolniczych dla psychicznie chorych chroników oraz opieki rodzinnej nad psychicznie chorymi (patronage familial), czego jedynym wzorem była wówczas belgijska kolonja w Ghel.
Będąc przez czas dłuższy członkiem doradczym Państwowej Rady Lekarskiej, zreformował dotychczasową procedurę dokonywania ekspertyz sądowo-psychjatrycznych, wymagając odpowiednich, należytych obserwacyj badanych w specjalnych zakładach dla psychicznie chorych i ściśle naukowego i rzeczowego opracowywania każdego poszczególnego przypadku. Metody stosowania zasad psychjatrji sądowej podawał nietylko w swych wykładach, lecz i w związku z bardzo wielu przezeń dokonanemi ekspertyzami. Część tych ekspertyz była podana w prasie przez Lubawskiego w jego »Zbiorze procesów karnych«. Znakomita ekspertyza B., dotycząca prawa i zdolności przekazywania swego majątku, została umieszczona w rosyjskim przekładzie Psychjatrji sądowej Kraft-Ebinga (Petersburg 1895, s. 643). W ten sposób dał B. pierwsze kadry należycie przygotowanych lekarzy ekspertów sądowych z zakresu psychjatrji dla nowych sądów rosyjskich, utworzonych w r. 1864. Z jego szkoły wyszedł cały szereg wybitnych psychjatrów, w tem Polacy: Jan Mierzejewski, jego zastępca na katedrze psychjatrji w Petersburgu, Otton Czeczott, dyrektor szpitala św. Mikołaja, Bronisław Tomaszewski, Bronisław Szpakowski, Stanisław Daniłło, Ferdynand Małkiewicz i wielu innych.
B. był jednym z inicjatorów i propagatorów wyższego żeńskiego wykształcenia lekarskiego w Rosji i należał do pierwszej kadry profesorów Wyższych Żeńskich Kursów Lekarskich w Petersburgu. Był też jednym z założycieli Towarzystwa Psychjatrycznego w Petersburgu, które powstało w r. 1861. Nie pozostawił po sobie prac naukowych drukowanych, nie opublikował swoich wykładów klinicznych. Pisał dużo, drukował bardzo mało. Przez 3 ostatnie lata życia był obłożnie chory. Zmarł 11 III 1902, pochowany 29 IV w Jaszunach.
Mierzejewski Jan, Wspomnienia o I. M. Balińskim w »Woprosy nierwno-psichiczeskoj mediciny« 1902, VII; Czeremszański A., Jan Baliński, syn Michała (tamże); Sikorski Jan, Jan, syn Michała Baliński (tamże). Te trzy artykuły wyszły pod wspólnym tytułem: Jan, syn Michała Baliński, Ojciec psychjatrji rosyjskiej; Niżegorodcew M., Kilka słów o I. M. Balińskim w »Źurnał newropatologji i psychjatrji imieni S. S. Korsakowa« 1902, z. 3; Tiekutjew F., Istoriczeskij oczerk kafedry i kliniki duszewnych i nierwnych bolezniej pri Imperatorskoj wojenno-medicinskoj Akademji, Petersurg 1897; Wrzosek A., Jędrzej Śniadecki, 1910, s. 244.
Stanisław Władyczko