INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Oleśnicki, zwany Głowacz, h. Dębno      Jan z OLEŚNICY, Marszałek Koronny - portret asortacyjny w: Bartosz Paprocki, Gniazdo Cnoty, Kraków 1578, s. 1042 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - fragment.

Jan Oleśnicki, zwany Głowacz, h. Dębno  

 
 
Biogram został opublikowany w 1978 r. w XXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Oleśnicki Jan zwany Głowacz h. Dębno (ok. 1400–1460), marszałek Król. Pol., kasztelan, a potem wojewoda sandomierski. Był synem Jana, sędziego ziemskiego krakowskiego (zob.), i Dobrochny z Rożnowa, młodszym bratem Zbigniewa, kardynała (zob.). Od r. 1425 O. występował jako kasztelan żarnowski; był używany przez króla do misji poselskich. W r. 1430 został marszałkiem Król. Pol. Towarzyszył Władysławowi Jagielle na Litwę w październiku 1430, skąd powrócił w grudniu t. r., przywożąc dary Świdrygiełły do skarbca koronnego. Rozgłaszał wówczas wiadomości o uwięzieniu króla, gorliwie rozpowszechniane przez obóz biskupa krakowskiego. Rozpoczął budowę potęgi majątkowej swej rodziny przy wybitnej pomocy finansowej brata. W r. 1428 uzyskał od króla prawo lokowania miasta Pińczowa na prawie niemieckim na gruncie wsi Wiercicowa, w którym później zbudował zamek kosztem ok. 20 000 grzywien, uzyskanych od brata biskupa. W r. 1432 O. wykupił z zastawu królewski zamek i miasto Solec nad Wisłą przy ujściu Krępianki w ziemi sandomierskiej wraz z 8 wsiami za 1 200 grzywien i uzyskał od króla prawo dożywotniego posiadania, a później również kilkakrotne zapisy długów i podarunków królewskich ze strony Jagiełły i Władysława III. Zgromadzone środki finansowe pozwoliły mu już w r. 1431 wystąpić z własną chorągwią rodową w wyprawie łuckiej przeciw Świdrygielle, w czasie której został mianowany przez króla jednym z wodzów naczelnych.

W opozycji możnowładztwa przeciw rosnącej potędze Oleśnickich, należących dotychczas do średniej szlachty, jak również w niechęci do polityki biskupa krakowskiego u boku starzejącego się Jagiełły należy upatrywać przyczyn nagany szlachectwa O-ego przez Mikołaja Kornicza Siestrzeńca, burgrabiego będzińskiego, osobistego wroga obu braci. O. przy pomocy ośmiu świadków 13 I 1433 oczyścił się z tego niezwykłego w stosunku do szlachty urzędniczej zarzutu. Próbą kompromisu z opozycją był układ zawarty 8 IV 1434 z jej przywódcą Spytkiem Melsztyńskim. Układ przewidywał małżeństwo Jadwigi z Książa i Rabsztyna, bratanicy Spytka, ze Zbigniewem, synem O-ego; ślub odłożono na 7 lat, prawdopodobnie z powodu małoletności Zbigniewa, przy czym Jadwiga wraz z majątkiem przeszła pod opiekę O-ego, zobowiązanego do spłaty długów jej ojca. Do planowanego małżeństwa nie doszło, a układ został rozwiązany w r. 1441.

Okres największej aktywności politycznej O-ego przypada na rządy Władysława Warneńczyka i bezkrólewia po jego śmierci, kiedy O. uczestniczył w realizacji kolejnych przedsięwzięć swego brata Zbigniewa. Dn. 25 VII 1434 ogłosił wybór na króla małoletniego Władysława umożliwiając jego koronację, wbrew protestom opozycji pod wodzą Spytka Melsztyńskiego. T. r. posłował, wraz z Janem Koniecpolskim, do Zygmunta Luksemburczyka w sprawie małżeństwa jego wnuczki z królem Władysławem. W r. 1438 uczestniczył w wyprawie dla poparcia kandydatury polskiej na tron czeski, wystawiając własną chorągiew, liczącą 120 kopii, co król wynagrodził mu zapisem 600 grzywien na zamku Solcu. W r. 1440, wraz ze stryjem Dobiesławem (zob.), towarzyszył na Litwę Kazimierzowi Jagiellończykowi, namiestnikowi z ramienia króla Władysława, pod koniec t. r. udał się na Węgry, skąd wrócił we wrześniu 1441. W tym również okresie awansował w hierarchii urzędniczej, dziedzicząc niejako kolejne urzędy po stryju Dobiesławie: od r. 1439 do początków 1440 r. łączył z urzędem marszałka funkcję starosty generalnego krakowskiego, na wiosnę 1440 objął po stryju kasztelanię sandomierską, a w jesieni 1443 również po nim został wojewodą sandomierskim. W sierpniu 1444 zjazd piotrkowski wydelegował O-ego, wraz z prymasem Wincentym Kotem, na Litwę w celu uśmierzenia wojny z Bolesławem IV Mazowieckim o ziemię drohicką. Uczestniczył też t. r. w rokowaniach z Janem Giskrą o rozejm na terenie Spisza, zastawionego obu braciom Oleśnickim przez Władysława III, dla pokrycia pożyczki udzielonej na koszty wyprawy węgierskiej przez biskupa krakowskiego, jak również w pertraktacjach z książętami śląskimi w związku z walkami na pograniczu śląsko-małopolskim.

W elekcji piotrkowskiej w marcu 1446, w związku z opóźniającą się zgodą na koronację ze strony Kazimierza Jagiellończyka opowiedział się, wraz z innymi panami świeckimi, za Bolesławem IV mazowieckim i został wybrany na posła, mającego zawiadomić księcia o wyborze. We wrześniu t. r. uczestniczył już jednak w rokowaniach parczewsko-brzeskich z Kazimierzem, a 25 VI 1447 w jego koronacji. W r. 1452, wraz z bratem Zbigniewem (od r. 1449 kardynałem) i woj. krakowskim Janem Tęczyńskim, znalazł się w szeregach opozycji, uczestnicząc w zjeździe opatowskim, na którym postanowiono, wbrew rozkazom królewskim, odebrać Litwinom część Wołynia z Łuckiem. Pojednanie z królem nastąpiło na sejmach: sieradzkim 24 VIII 1452, gdy O. został powołany do ścisłej 8-osobowej rady królewskiej, której Kazimierz przyrzekł zatwierdzenie praw Królestwa, i piotrkowskim 24 VI 1453, gdy był świadkiem tego aktu. W kwestii inkorporacji Prus do Polski i wojny z Krzyżakami zajął stanowisko odmienne niż brat Zbigniew, uczestnicząc w dn. 20 II – 3 III 1454 w obradach komisji powołanej przez króla i świadkując na akcie inkorporacji. Być może na takim stanowisku w sprawach pruskich zaważyły względy ekonomiczne – uczestnictwo O-ego w zbożowym handlu wiślanym (od r. 1439). Wraz ze śmiercią brata Zbigniewa w r. 1455 skończyła się kariera polityczna O-ego, który nie odgrywał samodzielnej roli, a był raczej zręcznym wykonawcą planów politycznych, rodowo-rodzinnych i majątkowych potężnego biskupa krakowskiego. W r. 1456 działał jako jeden z egzekutorów testamentu Zbigniewa. Uczestniczył w sejmach 1456 r. i 1459 r. Ostatni raz wystąpił publicznie 29 VI 1460.

Pod koniec życia był O. jednym z najbogatszych możnowładców małopolskich, skoro przechowywane w zamku biskupim w Iłży przywileje opiewały w r. 1443 na majątek wartości 10 000 grzywien. W r. 1450 posiadał miasto Pińczów z zamkiem oraz ok. 50 wsi w ziemi sandomierskiej, które tworzyły stosunkowo zwarty kompleks majątkowy, głównie w dwóch powiatach: wiślickim i sandomierskim; 6 wsi w ziemi krakowskiej, leżących w 3 różnych powiatach, oraz 6 wsi w pow. lubelskim. W skrzętnie gromadzonych dobrach wzorem biskupa przenosił wsie na prawo niemieckie i starał się o utowarowienie gospodarki zbożowej. Wraz z bratem był fundatorem klasztoru Bernardynów na Stradomiu w r. 1453. Zmarł prawdopodobnie w r. 1460; został pochowany w klasztorze na Św. Krzyżu.

Ożeniony z Anną z Tęczyna (poślubioną w styczniu 1424), miał O. synów: Zbigniewa, narzeczonego Jadwigi z Książa, młodo zmarłego, drugiego Zbigniewa, arcbpa gnieźnieńskiego (zob.), Jana, tenutariusza lubowelskiego (1454) i dworzanina królewskiego, Andrzeja, kaszt. sądeckiego i star. lwowskiego, Feliksa, oraz córki: Katarzynę, żonę kaszt. sandomierskiego Pawła Jasieńskiego (zob.), i Annę, żonę Jana Feliksa Tarnowskiego, woj. lubelskiego.

 

Dworzaczek, tabl. 107; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Niesiecki, VII 78–9; Kwiatkowski S., Wykaz dostojników duchownych i świeckich tudzież urzędników z czasów Władysława Warneńczyka (1434–1444), Arch. Kom. Hist., Kr. 1885 III 70, 76; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971; [Dzieduszycki M.], Zbigniew Oleśnicki przez autora „Piotr Skarga i jego wiek”, Kr. 1854 I 165–6, 332, 343, dod. nr 1, II 23–4, 64–70, 403, 408, 478, 484; Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i pierwszej połowie XV wieku, Kr. 1966; Kwiatkowski S., Urzędnicy kancelaryjni koronni i dworscy z czasów Władysława III Warneńczyka. 1434–1444, Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1884 XVII 165–8; Semkowicz W., Przywilej dla rodu Dębno, „Mies. Herald.” R. 3: 1910 s. 29, 62, 81; – Acta capitulorum, I, II; Akta grodz. i ziem., V; Cichocki K., Alloquium Osiecensium sive variorum familiarium sermonum libri quinque, Kr. 1615 s. 116; Cod. epist. saec. XV, I, II; Cod. epist. Vitoldi, I, II; Cod. Univ. Crac., II; Długosz, Historia, IV, V; tenże, Liber benef., I–III; Knigi polskoj koronnoj metriki, T. I, Wyd. W. Graniczny, A. Mystowski, W. 1914 nr 104–6; Kod. m. Kr., I; Kod. Mpol., IV; Kod. Wpol., V; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, Wien 1871 I, II; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Matricularum summ., I nr 23, 29, 75–6, 84–6; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, Ed. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948 I, II; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2466, 2474–6, 2479, 2519, 2529, 2531, 2767, 2825, 2912a, 3143, 3147, 3155, 3194, 3258, 3332–3, 3376, 3553, 3618; Zbiór dok. mpol., II nr 534, 542, 554, 577, 588, III nr 665, 701, 735, V nr 1372, VII nr 2029, 2076, 2096, 2144, 2168.

Maria Koczerska

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

kasztelania sandomierska, dzieci - 7 (w tym 5 synów), przyłączenie Prus do Polski 1454, klasztor na Świętym Krzyżu, sejmy XV w., koronacja Kazimierza Jagiellończyka 1447, starostwo spiskie, ród Dębnów, palacja sandomierska, herb rodu Dębnów, sprawa przynależności Wołynia, poselstwo do cesarza, Zamek w Pińczowie, teść - Kasztelan Wojnicki, wojna o sukcesję czeską 1438, bezkrólewie po śmierci Władysława III, sejm 1452, sieradzki, sejm 1453, piotrkowski, budowa zamków, towarzyszenie królowi w podróżach, żona - Tęczyńska, fundowanie klasztorów, starostwo generalne krakowskie, dobra w Woj. Krakowskim, dobra w Woj. Sandomierskim, ojciec - urzędnik ziemski krakowski, procesy o naganę szlachectwa, rodzina Oleśnickich (z Oleśnicy) h. Dębno, marszałkostwo wielkie koronne, elekcja Władysława III Warneńczyka 1434, spław zboża, poselstwo na Litwę, syn - Kasztelan Biecki, królewszczyzny w Woj. Krakowskim, brat - sekretarz królewski, brat - kardynał, wojna Jagiełły ze Świdrygiełłą, syn - dworzanin królewski, brat - kanonik krakowski, syn - sekretarz królewski, stryj - Kasztelan Sandomierski, dobra w Pow. Sandomierskim, brat - Biskup Krakowski, brat - kanonik gnieźnieński, zięć - starosta w Woj. Bełskim, dobra w Pow. Lubelskim, zięć - dworzanin królewski, syn - Podkanclerzy Koronny, brat - dyplomata, stryj - urzędnik ziemski lubelski, stryj - urzędnik ziemski sandomierski, stryj - Wojewoda Sandomierski, zięć - dyplomata, ojciec - starosta w Woj. Wileńskim, zięć - starosta w Woj. Malborskim, syn - Prymas Polski, syn - Arcybiskup Gnieźnieński, zięć - Kasztelan Sandomierski, zięć - Kasztelan Wojnicki, brat - proboszcz, stryj - Kasztelan Wojnicki, ojciec - starosta w Woj. Krakowskim, brat - protonotariusz apostolski, sejmy Królestwa Polskiego, stryj - urzędnik ziemski krakowski, grób w kościele na Świętym Krzyżu, stryj - starosta w Woj. Krakowskim, zięć - Wojewoda Lubelski, zięć - urzędnik ziemski chełmski, syn - Kasztelan Sądecki, zięć - Kasztelan Biecki, ojciec - starosta w Woj. Łęczyckim, zięć - Kasztelan Wiślicki, kasztelania żarnowska, prawo niemieckie dla miast, pozyskiwanie przywilejów na lokacje miast, egzekucje testamentów, pertraktacje z Piastami śląskimi, zamek w Solcu nad Wisłą, zięć - Podskarbi Wielki Koronny, brat - kanonik wiślicki, stryj - Kasztelan Lubelski, wyprawa łucka 1431, sprawa małżeństwa Władysława III Warneńczyka, kandydatura Bolesława IV Mazowieckiego na króla Polski, zięć - Marszałek Nadworny Koronny, syn - Biskup Kujawski, brat - prałat w kapitule sandomierskiej, serial "Królewskie sny", osoby z seriali biograficznych (zm. do 1800)
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.