Mrokowski Jan h. Broda (zm. 1523), sekretarz Anny, księżnej mazowieckiej, archidiakon warszawski. Pochodził z zamożnej szlachty mazowieckiej osiadłej od dawna na Mrokowie w ziemi warszawskiej. Studiował na Uniw. Krak., do którego metryki wpisał się w r. 1483, jako syn Szczepana. W r. 1493 był plebanem w Ciemniewie (pow. ciechanowski). Przypuszczalnie sprawował już wówczas także urząd pisarza ziemskiego ciechanowskiego; w każdym razie w tym charakterze wystąpił 27 II 1494, sporządzając na polecenie Janusza II spis zawartości skarbca książęcego przechowywanego za zamku w Ciechanowie. Pisarstwo dzierżył jeszcze w r. 1498. W nie znanym bliżej momencie otrzymał probostwo w Wiźnie, z ktorego dochody wydzierżawił w r. 1497 na okres czterech lat za sumę 40 kop groszy, oraz kanonię płocką, z której ustąpił w r. 1521 na rzecz Jakuba z Brzozowa. Dalszą karierę zawdzięczał księżnie mazowieckiej Annie z Radziwiłłów, która w r. 1503 objęła rządy na Mazowszu po nagłej śmierci męża Konrada III Rudego. Mianowała ona M-ego swym sekretarzem, a w r. 1505 wprowadziła na kustodię warszawską. Odtąd też, należąc do najbliższego otoczenia regentki, zasiadając w radzie książęcej i uczestnicząc w kolejnych sejmach, brał czynny udział w życiu państwowym księstwa. W r. 1508 – mimo braku wymaganych ku temu stopni naukowych z zakresu teologii lub prawa – otrzymał za sprawą Anny nominację papieską (8 V) na archidiakonat warszawski. Instalowany 27 XI t. r., godność tę pełnił aż do zgonu. Mimo iż przysługiwało mu miejsce w poznańskiej kapitule katedralnej, przez wiele lat uchylał się od udziału w jej pracach, a zarazem od płacenia z prebendy archidiakońskiej należnej katedrze i kapitule pensji. Opieszałość jego w tym względzie podyktowana była prawdopodobnie w dużym stopniu polityką Anny Radziwiłłówny, zmierzającej do utworzenia w Warszawie odrębnego biskupstwa i usamodzielnienia pod względem kościelnym podległego jej księstwa. Jako archidiakon przewodniczył synodowi cząstkowemu, zwołanemu przez bpa poznańskiego Jana Lubrańskiego 8 XI 1511 w Warszawie, dla naprawy obyczajów duchowieństwa w mazowieckiej części diecezji.
Wg anonimowej relacji współczesnej pozycja M-ego uległa zachwianiu wraz z utratą roli faworyta księżnej na rzecz dworzanina Andrzeja Zaliwskiego, późniejszego kasztelana wiskiego. Odsuwany stopniowo od łask i pozbawiany dotychczasowych wpływów, przeszedł na stronę opozycyjnie nastawionej szlachty mazowieckiej, domagającej się od regentki przekazania władzy dorastającym synom. Pozew książęcy z 26 III 1517, skierowany do stojącego na czele opozycji wojewody płockiego Andrzeja Niszczyckiego, wymienia archidiakona warszawskiego obok kilku innych dygnitarzy świeckich i duchownych (Zygmunta Roszkowskiego, Jakuba Karczewskiego, Aleksego z Nadarzyna), którzy złamawszy osobistą przysięgę wierności złożoną księżnej przyłączyli się do buntu. Pomimo odsunięcia Anny od rządów – w następstwie zamieszek 1516/17 r. – poprzedniego znaczenia już nie odzyskał. Sytuacja, w jakiej się znalazł, zmusiła go w końcu do uporządkowania stosunków z Kościołem poznańskim. W r. 1517 stanął osobiście w kapitule katedralnej, by złożyć przysięgę na jej ustawy, a rok później przystąpił również do wypłacania należnych kapitule świadczeń. W l. n. uczestniczył też dość regularnie w jej posiedzeniach, a po śmierci Lubrańskiego, jako delegat kapituły, jeździł w czerwcu 1520 do przebywającego w Toruniu Zygmunta Starego w sprawie elekcji nowego biskupa.
M. był człowiekiem zamożnym, właścicielem licznych majątków i nieruchomości. Oprócz części dóbr ojczystych w pow. tarczyńskim (Mrokowa, Woli Mrokowskiej, Kosowa, Mikołajewa) należała do niego część działki zwanej Rogalińską na przedzamczu warszawskim (od r. 1510), połowa włóki w Dąbrówce w ziemi czerskiej (od r. 1520), Wyczółki w pow. warszawskim, a wreszcie folwark z ogrodem i budynkami na przedmieściu warszawskim, który w r. 1522 podarował swemu słudze «szlachetnemu» Jakubowi z Borkowa. Z jego fundacji erygowane zostały dwie altarie: w kościele Św. Marcina w Warszawie (1523) oraz w kaplicy Mrokowskich w kościele parafialnym w Tarczynie (1522, przeniesiona w r. 1529 do kolegiaty warszawskiej). Kilku warszawskim instytucjom kościelnym pozostawił w testamencie zapisy pieniężne, m. in. konwentowi augustianów i szpitalowi Panny Marii. Zmarł M. w r. 1523, między 27 II a 12 V.
Brat jego Marcin (zm. ok. 1521) był m. in. starostą warszawskim i kasztelanem liwskim, a następnie warszawskim. Miał czworo dzieci: córkę Zofię, żonę Jana Hieronima z Leżenic, oraz synów: Jana, Mikołaja i Stanisława. Z tych Mikołaj podejrzany był w r. 1526 o udział w spisku na życie ostatniego księcia mazowieckiego Janusza III.
Uruski; – Kozłowski F., Dzieje Mazowsza za panowania książąt, W. 1858 s. 361; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych dawnej diecezji poznańskiej, P. 1863 III 94; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do 1526 roku, W. 1965 s. 228, 229; Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 166, 168, 173, 174, 176; Wolff A., Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370–1526, Wr. 1962 s. 285, 286, 291, 292, 313; – Acta capitulorum Crac., nr 515; Acta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, Arch. Kom. Prawn. PAU, Kr. 1897–1926 VI s. 27 nr 88, s. 36 nr 4, s. 38 nr 12, s. 39 nr 15, s. 41 nr 16, s. 43 nr 24, s. 49 nr 33; Acta Tomiciana, VIII; Akta Aleksandra; Album stud. Univ. Crac. I 255; Inwentarz skarbca Konrada i Janusza ks. mazowieckich z 1494 r., „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol.” T. 8: 1907 z. 1/2; Iura Masoviae Terrestria, W. 1973 II nr 170, 193; Księga radziecka miasta Starej Warszawy, Wr. 1963 I nr 829, 939, 1391, 1527; Matricularum summ., III; Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku, Kr. 1937; Mon. M. Aevi, (acta capitulorum) nr 1085, 1090, 1104; – AGAD: Akta ziemi i grodu warsz. t. 11 f. 561, Metryka Kor. t. 32 f. 71, 77v., 99v., 142, 142v., 157, 159v., 265v., Pułtuskie testamenty t. 1 f. 381v.; Arch. Diec. Płockiej: Episcopalia 15 f. 66v., 119 (Wypisy z Metryki Kor. i z akt biskupów płockich udostępnił autorowi prof. A. Wolff).
Andrzej Sołtan