Sobieski Jan h. Janina (ok. 1518–1564), rotmistrz jazdy. Pochodził z rodziny osiadłej w woj. sandomierskim, piszącej się z Sobieszyna w pow. stężyckim. Był synem dworzanina króla Zygmunta I, Sebastiana (zm. 1557), i Barbary Giełczewskiej.
W czerwcu 1537 zaciągnął się S. jako towarzysz z pięciokonnym pocztem do chorągwi jazdy potocznej Stanisława Myszkowskiego. Wziął udział w walkach na Podolu z czambułami syna chana krymskiego Ezibeka Sołtana. Po rocznej przerwie w służbie wstąpił w czerwcu 1539 z dziewięciokonnym pocztem do chorągwi ziemi kaliskiej, dowodzonej przez Stanisława Dobrosołowskiego. Tym razem zwalczał najazdy Tatarów białogrodzkich i oczakowskich, którzy napadali na wsie wschodniego Podola. W czerwcu 1540 przeniósł się do chorągwi hetmana polnego, kaszt. bełskiego Mikołaja Sieniawskiego. Związawszy się z Sieniawskim, przezbroił w r. 1541 swój poczet liczący od siedmiu do jedenastu jeźdźców na obyczaj husarski. W marcu 1542 walczył pod komendą Sieniawskiego z Tatarami białogrodzkimi i dobrudzkimi łupiącymi okolice Owrucza i Chmielnika. Następnie z rotmistrzem potocznym i star. barskim Bernardem Pretwiczem i rotmistrzem Pawłem Secygniowskim ścigał Tatarów wzdłuż Bohu, zniszczył urządzenia portowe koło wyspy Berczan nad Morzem Czarnym oraz uderzył na turecki Oczaków i okoliczne osady tatarskie. Wprawdzie zamku oczakowskiego wówczas nie zdobyto, ale zadano przeciwnikowi znaczne straty oraz uprowadzono wiele koni i bydła. W lecie po popisie w Międzybożu S. wziął udział w bezskutecznym pościgu hetmańskim za Tatarami aż do Lebedyna, a na jesieni asystował komisji granicznej polsko-tureckiej pod Tehinią (Benderem). W r.n. ze względu na obronny charakter walk z atakującymi Podole Tatarami białogrodzkimi ograniczył swój poczet do siedmiu koni i przezbroił pocztowych w łuki. W r. 1544 pod komendą hetmana Sieniawskiego ścigał Tatarów krymskich aż po czarnomorski zamek Balaklej (Bałakława) i odbił część jasyru. Powróciwszy do husarskiego rynsztunku, wziął udział w popisach chorągwi hetmańskiej w l. 1544–6. W r. 1547 uczestniczył w koncentracji chorągwi polskich i lit. pod Bracławiem, która skłoniła sandżakbeja białogrodzkiego do zaniechania odbudowy zamku Balakleja.
W r. 1548 S. przerwał służbę wojskową w obronie potocznej, powrócił do ojcowskich dóbr i założył rodzinę. Zagrożenie ze strony Tatarów i napięcie na granicy mołdawskiej skłoniło go do zaciągnięcia się w r. 1552 do chorągwi łowczego chełmskiego, rotmistrza Stanisława Zamoyskiego. Popisał się z ośmiokonnym pocztem, po czym ruszył z hetmanem Sieniawskim na Podole. We wrześniu brał udział w popisie w Jarmolińcach, przebywał w obozie nad Dniestrem i zabezpieczał hołd Aleksandra IV Lǎpuşneanu w Bakocie (5 IX). Następnie uczestniczył w interwencji zbrojnej hetmana Sieniawskiego w Mołdawii, podczas której wprowadzono Aleksandra do stołecznej Suczawy. Po powrocie z Mołdawii S. przerwał służbę w obronie potocznej, by do niej na krótko powrócić w r. 1554. W r. 1556 w zastępstwie ojca stawał w sądzie grodzkim warszawskim w sprawie o rozgraniczenie Woli Giełczewskiej z Giełczwą, należącą do Stanisława Pszonki.
W lecie 1557 po jedenastu latach rzeczywistej służby, rekomendowany przypuszczalnie przez Sieniawskiego, został S. rotmistrzem, otrzymując od króla Zygmunta Augusta list przypowiedni na zaciąg samodzielnej chorągwi potocznej. Dn. 19 VIII t.r. popisał we Lwowie stukonną chorągiew husarską, dysponując dwunastokonnym pocztem rotmistrzowskim. Na jej czele walczył z czambułami krymskimi, nogajskimi i białogrodzkimi, które pod dowództwem syna chana krymskiego Dewlet Gereja atakowały okolice Chmielnika, Baru i Międzyboża, a później ponownie zajął się gospodarką w swoich dobrach. S. miał po ojcu posiadłości w woj. sandomierskim w pow. stężyckim. Wg rejestru poborowego z r. 1569 Jan i Stanisław Sobiescy byli tam współwłaścicielami Sobieszyna, Czarnej i Budzisk. W r. 1549 wraz z bratem Stanisławem kupił zapewne trzy wsie: Kosarzów i Potyrów w pow. lubelskim oraz Jakubowice w pow. urzędowskim. Po śmierci ojca odziedziczył prawdopodobnie części na Wolach Wismuntowskiej i Giełczewskiej (zwanej później Wolą Sobieską) w pow. lubelskim. Był (po ojcu) współdzierżawcą królewszczyzn – folwarku Pilaszkowice z wsiami: Zawadowem, Wilkolasem, Wilkolaską Wolą i Zalesiem (1656 złp. zapisu) w pow. lubelskim. Zarówno S., jak i jego brat Stanisław przyłączyli się do ruchu reformacyjnego, w r. 1560 należeli do małopolskiego Kościoła kalwińskiego, uczestniczyli t.r. w synodach dystryktu lubelskiego w Bychawie (14 I i 24 IV).
W lipcu 1564 zaciągnął się S. na czele chorągwi jazdy liczącej 211 koni do oddziału Stanisława Leśniowolskiego, wspierającego hetmana w. lit. Mikołaja Radziwiłła «Rudego» w jego bezskutecznej próbie odebrania Moskwie Połocka. Po krótkotrwałej służbie zmarł t.r.; w dowodzeniu chorągwią zastąpił go rotmistrz Jan Gorajski.
Z małżeństwa z Katarzyną Gdeszyńską (zm. ok. r. 1600) pozostawił trzech synów: Marka (zob.), Mikołaja (zm. 1565) i Sebastiana (zob.).
Dworzaczek; Paprocki; Stecki H., Rodowody książąt i królów polskich oraz W. X. Litewskiego, Pet. 1861; – Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1565, W. 1984; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629–1674, Kr. 1898 I 549, 564–71; Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1548–1573, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 33: 1990 s. 337, 340; tenże, Skład chorągwi jazdy koronnej w latach 1501–1572, tamże, T. 35: 1993 s. 44; tenże, Udział jazdy obrony potocznej w walkach na południowo-wschodnim pograniczu Rzeczypospolitej w latach 1531–1573, tamże, T. 36: 1993 s. 117; tenże, Wojenni przodkowie króla Jana III Sobieskiego w XVI w., w: Jan Sobieski – wódz i polityk (1629–1696). W trzechsetną rocznicę śmierci, Red. J. Wojtasik, Siedlce 1997 s. 11–21; tenże, Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Wimmer J., Tradycje wojskowe rodu Sobieskich, „Sobótka” R. 35: 1980 z. 2 s. 149; – Akta synodów różnowierczych, I; Lustracja województwa lubelskiego 1565 r., Wyd. A. Wyczański, Wr. 1959; Matricularum summ., V cz. 1 nr 482; Memoriał Bernarda Pretwicza do króla z 1550 r., Wyd. A. Tomczak, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 6: 1960 cz. 2 s. 351; Źródła Dziej., XIV 332–3, 338; – AGAD: Arch. Skarbowo-Wojsk., t. 85 nr 29 k. 12, nr 38 k. 73, nr 39 k. 20, nr 40 k. 8, nr 42 k. 4, nr 44 k. 11, 45, nr 48 k. 5, nr 49 k. 29, nr 50 k. 5, nr 51 k. 10, nr 58 k. 73–75, nr 59 k. 60–63, nr 61 k. 34–37, t. 86 nr 17 k. 39, nr 28/IV, V, Rach. sejmowe ASK II nr 23 k. 6, Metryka Kor., t. 77 k. 84, 116 k. 26; B. Ossol.: sygn. 60 (za T. Korzonem).
Marek Plewczyński