Sobieski Jan z Sobieszyna h. Janina (zm. 1713), cześnik kor., strażnik wojskowy. Był synem miecznika lwowskiego Remigiana i Anny z Poradowskich, dalekim krewnym króla Jana III.
Zapewne w r. 1665, kiedy zmarł jego ojciec, był S. jeszcze małoletni. Być może wkrótce zaciągnął się do wojska i walczył w r. 1667 pod Podhajcami, jednak bardziej prawdopodobne wydaje się, że rozpoczął służbę w r. 1672. W r. 1674 miał swój najpierw dwu a potem trzykonny poczet w chorągwi pancernej star. żydaczowskiego Franciszka Dzieduszyckiego. Wziął udział w kampanii wiedeńskiej 1683 r. jako chorąży w chorągwi husarskiej królewicza Jakuba Sobieskiego (po r. 1683 prawdopodobnie był porucznikiem). W r. 1686 był star. zwinogrodzkim, dn. 10 V r.n. otrzymał nominację na urząd stolnika przemyskiego. W l. 1687–90 udzielał się S. w samorządzie szlacheckim woj. ruskiego. Na sejmiku przedsejmowym w Wiszni w grudniu 1687 wybrany został do sądów skarbowych ziemi przemyskiej. We wrześniu 1690 sejmik wiszeński wysłał go z poselstwem do hetmana w. kor. Stanisława Jabłonowskiego, w sprawie repartycji (rozłożenia) zapłaty wojsku kor. zgodnie z deklaracją posłów woj. ruskiego złożoną na sejmie warszawskim 1690 r. Na tymże sejmiku został obrany komisarzem na Tryb. Skarbowy w Radomiu, ponadto powierzono mu ponownie funkcję sędziego sądów skarbowych ziemi przemyskiej.
W r. 1692 został S. mianowany przez hetmana Jabłonowskiego strażnikiem wojskowym. Jednocześnie objął dowództwo pułku straży przedniej, w skład którego wchodziły od IV kwartału t.r. dwie jego chorągwie – pancerna i lekka (od listopada 1695 chorągiew tatarska). Dn. 27 X 1693 otrzymał star. dębowieckie. W październiku 1694 wraz z Konstantym Zahorowskim dowodził natarciem straży przedniej na prowadzony przez Schebasa Gereja kilkunastotysięczny konwój tatarski z zaopatrzeniem dla Kamieńca Podolskiego. W r. 1695 był delegatem wojska do rozdziału hiberny. Tuż przed śmiercią swego królewskiego imiennika otrzymał S. 6 VI 1696 przywilej na cześnikostwo kor. Śmierć Jana III oznaczała dla niego utratę najmożniejszego protektora i możności dalszego awansu.
Podczas bezkrólewia w lipcu 1696 został S. wybrany na sędziego kapturowego ziemi przemyskiej. Wyróżnił się podczas walk z Tatarami w r. 1698. Dowodził strażą przednią w pierwszej fazie bitwy podhajeckiej, a drugiego dnia – pierwszą linią wojsk polskich (9 IX). W r. 1699 został obrany posłem z koła wojskowego na sejm. Dn. 28 VII t.r. na audiencji posłów wojskowych domagał się zapłaty żołdu i uhonorowania zasłużonych żołnierzy. Miał opinię dzielnego żołnierza, ale jednocześnie reputację wielkiego awanturnika. W r. 1700 wtargnął na ucztę wydaną przez hetmana Jabłonowskiego, na której obecny był też król August II i natarczywie domagał się od hetmana natychmiastowego wydania ordynansów dla wychodzących z obozu chorągwi. Gdy zainteresował tym Augusta II, został niegrzecznie ofuknięty przez Jabłonowskiego. Incydent ten udało się jednak załagodzić następnego dnia. Nadal jednak S. cieszył się zaufaniem hetmana i z jego poparciem został 18 IV 1701 marszałkiem przedsejmowego sejmiku wiszeńskiego. Na sejmie warszawskim 1701–2 reprezentował ziemię sanocką. W r. 1702 na początku wojny ze Szwecją, jako jeden z niewielu pułkowników wojska kor., rzeczywiście sprawował dowództwo pułku. Dn. 19 VII t.r. brał udział w naradzie wojennej przed bitwą z wojskami szwedzkimi, a podczas bitwy pod Kliszowem jego pułk straży przedniej ochraniał wymarsz z obozu drugiej linii wojsk polskich pod dowództwem hetmana polnego kor. Adama Mikołaja Sieniawskiego. W t.r. został obrany z koła wojskowego dystrybutorem hiberny. W l. 1701–2 oprócz swoich dwu chorągwi miał w kompucie chorągiew wołoską w pułku hetmana polnego kor. Feliksa Potockiego. Dalszy przebieg jego kariery wojskowej nie jest znany. Do początku 1707 r. tytułowano S-ego strażnikiem wojskowym. Po śmierci hetmana w. kor. Hieronima Lubomirskiego nie znalazł się już w gronie bliskich współpracowników nowego hetmana wielkiego A. M. Sieniawskiego. Nadal jednak był, prawdopodobnie już tylko tytularnym, szefem niewielkiego pułku w kompucie wojska kor., w skład którego wchodziły jego dwie chorągwie (trzymał je aż do śmierci). Pozostawienie S-emu szefostwa pułku i chorągwi w kompucie wskazuje, że zaliczał się do stronników Augusta II.
W r. 1702 S. wraz z kuzynem Józefem Głębockim przekazał pewien grunt we Lwowie tamtejszym trynitarzom. Otaczał szczególnym kultem obraz Matki Boskiej w kościele w Rudkach. Ofiarował srebrną miednicę na sukienkę dla postaci Matki Boskiej, a – jak wynika z zapisek w księgach w tamtejszym kościele – w r. 1710 zobowiązał się wybudować kościół murowany na miejsce drewnianego. W testamencie, spisanym 29 III 1712, zapisał 40 tys. złp. benedyktynkom jarosławskim. Protekcji królewskiej zawdzięczał szereg królewszczyzn. Oprócz star. dębowieckiego w woj. krakowskim (miasteczko Dębowiec i 9 wsi), posiadał mniejsze tenuty w woj. bracławskim i ruskim. Ponadto należały do niego wsie dziedziczne Dydatycze i Wołszczysczowicze (Wosczańce?) w ziemi przemyskiej, część wsi Bolestraszyce, wsie: Kaszyce, Trzcianiec i Rostoka. Miał też kamienicę w Przemyślu. Dobra, które przypadły mu po śmierci matki przekazał przyrodniemu bratu Eustachemu Gumowskiemu. W l. 1692–5 dzierżawił miasteczko Rybotycze od Mikołaja Sicińskiego. Zmarł w r. 1713, po 5 I a przed 16 III. Pochowany został w podziemiach kościoła p. wezw. Najśw. Marii Panny w Rudkach.
S. był żonaty dwukrotnie. Po raz pierwszy (od r. 1686) z Cecylią z Wapowskich (zm. po 1706), po raz drugi (1708) z Konstancją z Kossakowskich, córką Mikołaja, kaszt. kijowskiego. Potomstwa nie zostawił.
Kossakowski, Monografie, III 181–2; Niesiecki; Żychliński, XXVIII 111–12; Twardowski B., Spis rycerstwa polskiego walczącego z Janem III pod Wiedniem, P. 1883; Urzędnicy, III, X; – Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wr. 1990; Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., „Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” T. 48: 1991 z. 2; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629–1674, Kr. 1898 s. 558; Majewski W., Najazd Tatarów w lutym 1695 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 9: 1963 s. 134; Trillerówna E., Sarkofag nieznanego rycerza w kościele parafialnym w Rudkach, „Mies. Herald.” R. 17: 1938 nr 3 s. 37; Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII wieku, Tor. 1995 s. 134; tenże, Kliszów 1702, W. 1994 s. 74, 131–2, 147; tenże, Rotmistrz jazdy koronnej w II połowie XVII w., Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 35: 1993 s. 75; tenże, Stanisław Jabłonowski (1634–1702). Polityk i dowódca, Siedlce 1997 III/IV 237; Wimmer J., Tradycje wojskowe rodu Sobieskich, „Sobótka” R. 35: 1980 z. 2 s. 160; tenże, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; – Akta grodz. i ziem., XXII; Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Jabłonowski J. S., Pamiętnik Jana Stanisława Jabłonowskiego wojewody ruskiego…, Wyd. A. Bielowski, Lw. 1862 s. 63; Rewizja generalna ziemi przemyskiej części zasańskiej (lewobrzeżnej) z 1713 roku, Wyd. J. Półćwiartek, „Rzeszowskie Tow. Przyjaciół Nauk”, Kom. Arch., Prace Human., T. 7: 1975 s. 46; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 9: 1963 cz. 1 s. 262–3; Wojtasik J., Materiały do kampanii 1698 r., tamże, T. 15: 1969; Załuski, Epistolae, II 622–3; – AGAD: ASK dz. 85, 109 k. 126–137, Sig. 14 s. 37, Zbiór Czołowskiego 279.2; AP w Kr.: Castr. Biec. t. 81 s. 857, t. 215 s. 165–169, t. 227 s. 18, t. 363 dok. 99, 100, t. 365 dok. 7–9, 214 s. 59–61; B. Czart.: rkp. 463 s. 71, rkp. 2524 s. 136, 310, 317, rkp. 2589 s. 155, 223, rkp. 2656 s. 195, 273, 454, rkp. 2660 s. 105, rkp. 2673 s. 322, 327, rkp. 2699 s. 111, 173; B. Ossol.: rkp. 138 k. 27.
Adam Kaźmierczyk