Podoski Janusz (1898–1971), malarz, fotografik. Ur. 4 IX w Łosicach koło Siedlec, był trzecim z czworga dzieci Józefa Gabriela, lekarza, i Janiny z Lubowidzkich. Wkrótce po urodzeniu P-ego rodzina przeniosła się do Janowa Podlaskiego, a w r. 1906 do Łukowa koło Siedlec. P. uczył się w domu u prywatnych nauczycielek, wśród których zawsze zatrudniano nauczycielkę rysunku i muzyki. Nauka domowa została przerwana w r. 1915. Ojciec P-ego został powołany do wojska, a matka wraz z dziećmi znalazła się na Ukrainie. W r. szk. 1916/17 P. ukończył VI klasę gimnazjum w Kijowie. Po rewolucji wyjechał wraz z matką i rodzeństwem do Szepietówki na Wołyniu, gdzie ojciec pracował jako główny lekarz w punkcie ewakuacyjnym. Tam też w oczekiwaniu na powrót do kraju P. wraz z rodzeństwem pobierał lekcje malarstwa u malarza, jeńca wojennego, Czecha. Wówczas już zaczął malować portrety. W r. 1918 powrócił wraz z rodziną do kraju i w r. 1919 rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Warszawie u Konrada Krzyżanowskiego. W tym okresie zmarł ojciec i P. był zmuszony do podjęcia zarobkowej pracy kreślarza. Pogorszenie się stanu zdrowia w wyniku wcześniej nabytej choroby płuc zmusiło go do porzucenia wszystkich zajęć warszawskich i wyjazdu do Zakopanego. W lecie 1920 P. zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego; został skierowany do pracy w koszarach. W l. 1921–3 mieszkał w Wilnie u swego starszego brata prawnika i studiował na Wydziale Sztuk Pięknych Uniw. Wil. Podjęcie tych studiów nastręczało początkowo pewne trudności, ponieważ P. nie miał matury. W Wilnie kolegował z rzeźbiarzem Czesławem Szembergiem i malarzem Henrykiem Tellosem, z którymi później utrzymywał przyjacielskie kontakty. W l. 1922–3 oraz 1927–8 P. studiował w Warszawie w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych u Tadeusza Pruszkowskiego. W r. 1925 był współzałożycielem artystycznego stowarzyszenia Bractwo św. Łukasza, później (po r. 1931) był również przewodniczącym jego Komisji Artystycznej. W r. 1929 uzyskał z Funduszu Kultury Narodowej pięciomiesięczne stypendium na studia artystyczne w Paryżu, Rzymie, Florencji, Wenecji i Wiedniu. W l. 1930–3 prowadził w Warszawie własną szkołę malarską. W l. 1934–9 należał do Bloku Zawodowego Artystów Plastyków.

P. uprawiał malarstwo sztalugowe olejne, głównie portretowe, rzadziej martwą naturę. W okresie międzywojennym uważał się przede wszystkim za malarza, mimo iż równocześnie uprawiał z zamiłowaniem fotografikę portretową. W r. 1937 miał wystawę indywidualną w Polskim Tow. Fotograficznym, należał do Foto-Klubu warszawskiego i uczestniczył w jego wystawach. Włodzimierz Bartoszewicz tak zapamiętał P-ego ze studiów u Pruszkowskiego: «ruchliwy, nerwowy lubiący się bawić, błyskotliwy w rozmowie gaduła, o cienkim rasowym profilu i czarnych przenikliwych oczach (…) malował przeważnie portrety lub studia głów (…) Głowy te były szeroko malowane, a cechą ich charakterystyczną była nadnaturalna wielkość (…) Prawie zawsze tło było ciemne, dochodzące do głębokiej aksamitnej czerni». Jego obrazy charakteryzowała powaga i spokój. Były to nie tylko portrety powstałe z obserwacji modela, lecz pełne uczucia kompozycje figur na tłach obojętnych oraz obrazy rodzajowe, wśród których wyróżniał się Łowczy, wystawiony w r. 1931 w Genewie. W oświetleniu, kolorycie i technice malarskiej P. ulegał wpływom włoskich i holenderskich malarzy baroku. Uczestniczył we wszystkich wystawach Bractwa św. Łukasza 1928, 1929 i 1932 r. w warszawskim Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP); w r. 1929 w Powszechnej Wystawie Krajowej (PWK) w Poznaniu (otrzymał tam srebrny medal), w r. 1930 brał udział w wystawie Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie, w r. 1931 w Muzeum Rath w Genewie, w r. 1933 w Nowym Jorku, Buffalo, Cincinnati, Chicago, Syracuse, w r. 1934 w XIX Biennale w Wenecji. W r. 1939 brał udział w Wystawie Światowej w Nowym Jorku jako współautor 7 kompozycji z historii Polski, wykonanych przez członków Bractwa św. Łukasza. W r. 1930 odbyła się indywidualna wystawa prac malarskich artysty w TZSP.

Podobnie jak prace malarskie P-ego, spokojne, powściągliwe, dyskretne w stosunku do modela i nie narzucające się widzowi, były również jego portrety fotograficzne. Zamieszczona w „Arkadach” recenzja z indywidualnej wystawy prac z r. 1931 zwraca uwagę, że pracował on wyłącznie najprostszą techniką bromową, uprawiał tylko fotografię czystą. Za to niezwykle drobiazgowo studiował model, wypatrywał jego cechy charakterystyczne i bardzo starannie wyszukiwał oświetlenie: zawsze z jednego źródła światła. To wystarczało, aby nadać jego poważnym, solidnie wywalorowanym kompozycjom piętno indywidualne. Dzięki fotograficznej pasji P-ego powstała kolekcja zdjęć, posiadających nie tylko walory artystyczne, ale cennych również jako dokument: zbiór ok. 300 wizerunków fotograficznych przedstawiających ok. 230 artystów ze środowiska warszawskiego, nauczycieli i uczniów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP), (w posiadaniu rodziny).

W czasie okupacji P. prowadził w częściowo wypalonym Pałacu Staszica atelier artystycznej fotografii portretowej. Związany organizacyjnie z Armią Krajową, zaangażowany był w przefotografowywaniu w miniaturowym formacie zaszyfrowanych depesz wysyłanych do Londynu, skąd otrzymywał materiał fotograficzny wymagający odpowiednich powiększeń (informacja rodziny P-ego). W r. 1945 P. był członkiem założycielem i wiceprezesem Zarządu Okręgu Warszawskiego Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP), w t. r. był też założycielem Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF). W grudniu 1946 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Działał we władzach ZPAP i ZPAF, m. in. jako sekretarz zarządu ZPAP w r. 1945, później członek sądu koleżeńskiego, członek komisji kwalifikacyjnej Związku Fotografików, członek sądu koleżeńskiego, sekretarz, a potem skarbnik Cechu Fotografików. W l. 1950–2 był wykładowcą na ASP w Warszawie. W latach powojennych P. wziął udział w kilku wystawach malarskich w warszawskiej Zachęcie: w r. 1950 w wystawie «Plastycy w walce o pokój» (II i III nagroda), w r. 1952 w II Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki, w r. 1956 w VIII Wystawie Okręgu Warszawskiego ZPAP, a w r. 1960 w wystawie grupy «Powiśle».

Po r. 1950 rozbudziły się u P-ego zainteresowania muzyczne pod wpływem kontaktów ze środowiskiem muzycznym. Muzyki uczył się prywatnie i nieregularnie, właściwie był samoukiem, lecz okazał się zamiłowanym i uzdolnionym kompozytorem-amatorem. Zmarł w Warszawie, po dłuższej chorobie, 5 III 1971. Został pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach (kwatera B–18). Był odznaczony m. in. Krzyżem Partyzanckim (1959).

P. był rozwiedziony, potomstwa nie pozostawił.

W zbiorach Muz. Narodowego w Warszawie znajdują się obrazy: Zochna (ok. 1930), Dziewczyna w futrze (ok. 1929), Autoportret I (ok. 1933), Brodaty dziad z kosturem (ok. 1932), Autoportret w berecie (ok. 1928), Portret młodzieńca; w Muz. Okręgowym w Bydgoszczy: Portret Jana Henryka Dąbrowskiego (1929); w Muz. Górnośląskim w Bytomiu: Martwa natura z jabłkami i Martwa natura z cynowym dzbanem (oba ok. 1930); w Muz. Kazimierza Dolnego: Portret pana Bytomskiego.

Fot. w Materiałach Red. PSB; – Pol. Bibliogr. Sztuki, I; Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP, 1945–1970, (bibliogr.); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Confrérie de St. Luc. École de Varsovie. Exposition…, Musée Rath (katalog), Genève 1931; XIX^e Esposizione Biennale Internazionale d’Arte. Catalogo, Venezia 1934; Katalog Działu Sztuki, PWK, P. 1929; Katalog ilustrowany Miejskiej Galerii Obrazów i Rzeźb w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1929; Katalog VIII Wystawy IPS-u, Bractwo św. Łukasza, W.–Ł. 1932; Katalog pierwszej wystawy Bractwa Św. Łukasza oraz prac N. Abówny i K. Wróblewskiego, Miejska Galeria Sztuki, Ł. 1929; Katalog wystawy zrzeszenia Bractwo św. Łukasza (Warszawa) oraz zrzeszenia Start (Łódź), TPSP, Kr. 1930; Malarze z kręgu Tadeusza Pruszkowskiego, Muzeum Narodowe w W. (katalog wystawy), 1978 IX–X; Official Catalogue of the Polish Pavilion at the World’s Fair in New York 1939; Salon Plastyków Bloku Zawodowego Artystów Plastyków, IPS, W. 1936; TZSP, Salon Doroczny 1921 (katalog), W. 1921 III–IV; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawa malarstwa, rzeźby i grafiki. Komitet Przyjaciół Sztuki Polskiej w Warszawie (katalog); Przewodnik TZSP. Wystawa zbiorowa prac grupy Bractwo św. Łukasza, W. 1928 nr 31; toż, W. 1929 nr 48; toż, W. 1932 nr 70; toż, W. 1938 nr 130; toż, Wystawa zbiorowa prac J. P-ego, Warszawa, członka grupy Bractwo św. Łukasza, W. 1930 nr 57; – Bartoszewicz W., Buda na Powiślu, W. 1966 s. 73, 90, 158, 161, 182, 194, 207, 227 oraz reprod. autoportretu, ilustr. 26; Czartoryska U., Spotkania fotografii z plastyką. Janusz Podoski, „Fotografia” 1960 nr 10 s. 344–6; Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W.; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Resursa Obywatelska, W. 1937; – „Roczn. Centr. Biura Wystaw Artyst.” na l. 1956, 1959–61; „Życie Warszawy” 1971 nr 57 (nekrolog); – IS PAN: Materiały pracowni Słown. Artystów Pol.; Zarząd Główny ZPAF: Ankieta personalna P-ego; Zarząd Główny ZPAP: Ankieta personalna P-ego; – Informacje siostrzenicy P-ego Krystyny Sommerowej, Jadwigi Mijalowej i Jana Zamoyskiego z Warszawy oraz siostry P-ego Marii Jankowskiej z Włocławka.

Maria Zakrzewska