INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Wojciech Hilary Rostworowski     

Wojciech Hilary Rostworowski  

 
 
1877-01-13 - 1952-03-17
Biogram został opublikowany w latach 1989-1991 w XXXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rostworowski Wojciech Hilary (1877–1952), ziemianin, prawnik, pisarz i publicysta, senator RP, działacz społeczny. Ur. 13 I w majątku Milejów w pow. chełmskim, był wnukiem Antoniego Melitona (zob.), synem Antoniego Ignacego i Klary z Osuchowskich, młodszym bratem Antoniego Jana (zob.).

R. wychowywał się w domu rodzinnym, atmosferę którego plastycznie opisał we wspomnieniach w Starym Milejowie (mszp. w zbiorach Stanisława J. Rostworowskiego). Od r. 1889/90 uczył się przez cztery lata w Gimnazjum Męskim w Lublinie,a przez następne trzy w IV Gimnazjum Męskim w Warszawie, gdzie w r. 1896 otrzymał świadectwo dojrzałości. W l. 1896–1900 studiował na Wydz. Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Na podstawie dysertacji Primirenie i arbitraž v kollektivnych sporach predprinimatelej i rabočich vo Francii, uzyskał w r. 1902 stopień kandydata. Praca ta ukazała się pod nieco zmienionym tytułem: Primirenie i tretejskij sud v kollektivnych sporach meždu predprinimatelami i rabočimi vo Francii (Varšava 1904). Ponadto w l. 1901–3 studiował R. w École Libre des Sciences Politiques w Paryżu. Był kolejno właścicielem coraz mniejszych majątków ziemskich: Jaszczowa (koło Milejowa), Rybczewic (pow. krasnostawski), Winiar (pow. grójecki), Płutowa (pow. chełmiński) i w końcu Szczak w pow. grójeckim (o areale ok. 200 mórg). Bardziej niż gospodarka rolna pociągała go praca literacka, a później publicystyczna oraz społeczna i polityczna. Owocem zainteresowań i poszukiwań literackich, a także przemyśleń religijno-filozoficznych, były pisane w marcu-wrześniu 1905 Psalmy dnia dzisiejszego (Lw. 1908) i Fiordy. Fragment z dziennika (W. 1914). Pisane w czasie podróży po Norwegii Fiordy zakończył R. krytyczną autorefleksją na temat własnej twórczości literackiej. Wrócił do niej jeszcze w czasie wojny polsko-radzieckiej 1920 r., pisząc Maraton (W. 1920). W Lublinie R. był kolegą szkolnym Stanisława Brzozowskiego. Kontakty ich były zapewne podtrzymywane, gdyż jeszcze w r. 1908 Brzozowski wymienił R-ego wśród nielicznych osób i instytucji, do których należało wysyłać protest pisarza przeciwko oskarżaniu go o współpracę z rosyjską ochraną.

R. początkowo był związany z nurtem narodowodemokratycznym. Należał do Ligi Narodowej i działał w Stronnictwie Demokratyczno-Narodowym (SD-N). Wchodził, dysponując w r. 1908 wkładem 500 rb., do Udziałowej Spółki Wydawniczej, która wydawała m. in. „Gazetę Codzienną” i „Gazetę Wieczorną”. W końcu r. 1914 wraz z grupą ziemiańską, skupioną wokół „Nowego Ogniska”, zaczął frondować w SD-N, gdyż «uznał, że aczkolwiek „strategia” tego stronnictwa jest dobra, „taktyka” zła» (Władysław Jabłonowski). W kwietniu 1915 był współorganizatorem przekształcenia się wspomnianej grupy w konserwatywne Stronnictwo Narodowe (SN). W jego organie „Nowym Ognisku” zamieścił w r. 1915 kilka artykułów wstępnych. Polemizował z SD-N przeciwstawiając się m. in. zwalczaniu «prądów niepodległościowych». Ok. r. 1916 wystąpił z Ligi Narodowej. W r. 1916 był współpracownikiem organu SN „Tygodnia Politycznego”, a w r. 1918 pisma o takim samym tytule („Tydzień Polit.”), wydawanego przez Związek Budowy Państwa Polskiego (ZBPP). Jako działacz SN (członek Zarządu) początkowo (październik 1915 – 3 XI 1916) wchodził do pasywistycznego Międzypartyjnego Koła Politycznego (MKP).

Od 2. poł. 1915 r., a zwłaszcza od ogłoszenia aktu 5 XI 1916 (brał udział w rozmowach poprzedzających jego ogłoszenie), R. stał się czołowym politykiem aktywistycznym. Reprezentował SN w rokowaniach konsolidacyjnych (29 VI 1916) z udziałem przedstawicieli: MKP, Centralnego Komitetu Narodowego (CKN) i Ligi Państwowości Polskiej (LPP), w wyniku których powołano Delegację Międzypartyjną Stronnictw «na gruncie niepodległości Polski». Uczestniczył też wielokrotnie w spotkaniach polityków, zwłaszcza nurtu konserwatywnego, z Galicji i Król. Pol.: m. in. we wrześniu 1915 w Warszawie, 8 I 1916 i 29 III 1917 w Krakowie, co nie pozostawało bez wpływu na jego koncepcje polityczne, zwłaszcza na poparcie austropolskiego rozwiązania kwestii polskiej, a później i na związki organizacyjne. Już 27 XI 1918 wszedł do tymczasowych władz nowo utworzonego przez Stronnictwo Prawicy Narodowej i królewiackie grupy konserwatywne Stronnictwa Budowy Zjednoczonej Polski.

W latach pierwszej wojny światowej podjął R. też na szerszą skalę działalność społeczną. W r. 1915 był członkiem Zarządu i Wydz. Wykonawczego Komitetu Obywatelskiego Gub. Warszawskiej. Następnie wszedł do Rady Głównej Opiekuńczej powołanej 1 I 1916, pełniąc w niej funkcję członka Rady Nadzorczej i Zarządu oraz kierownika Wydziału. W Prezydium Zarządu Głównego Polskiej Macierzy Szkolnej (wznowiła działalność 26 IV 1916), został, obok Ignacego Balińskiego, sekretarzem.

Do 25-osobowej Tymczasowej Rady Stanu (TRS), działającej od 14 I 1917, wszedł R., obok Antoniego Łuniewskiego, z ramienia SN. Dn. 23 I 1917 objął w niej funkcję dyrektora Departamentu Spraw Politycznych (DSP) i wchodził do 10-osobowego Wydz. Wykonawczego TRS. Objął ponadto przewodnictwo Rady DSP. Był też członkiem Komisji Konstytucyjno-Sejmowej i Komisji Wojskowej TRS. Przy doborze personelu Rady, Komisji i biur podległych DSP angażował R. głównie zwolenników SN, LPP i (nielicznych) CKN. Jako dyrektor DSP, uchodzącego za zalążek przyszłego min. spraw zagranicznych, R. uczestniczył m. in. w redagowaniu oświadczenia TRS z 6 IV 1917, w odpowiedzi na deklarację rosyjskiego Rządu Tymczasowego w sprawie polskiej z 30 III i uzgadniał wraz z marszałkiem Rady Wacławem Niemojowskim jego treść z władzami okupacyjnymi. Jeździł na rozmowy do Berlina i Wiednia. W imieniu TRS prowadził też, razem z Włodzimierzem Kunowskim, w maju 1917 w Sztokholmie rokowania z przedstawicielami wielu polskich ugrupowań politycznych w Rosji. W dn. 28–30 VIII i 1 IX 1917 rokował ponownie w Sztokholmie z Władysławem Rawicz-Szczerbą, Stanisławem Wędkiewiczem i Józefem Ziabickim, m. in. w sprawie tworzenia wojska polskiego w Rosji. Wraz z W. Niemojowskim i Józefem Mikułowskim-Pomorskim wchodził w skład delegacji TRS, która wręczyła amerykańskiemu konsulowi w Warszawie telegram do T. W. Wilsona z podziękowaniem za słowa prezydenckiego orędzia ze stycznia 1917 w kwestii polskiej. R. wywierał też istotny wpływ na treść „Deklaracji Rady” z 1 V 1917, „Odpowiedzi” TRS na deklarację państw centralnych z 8 VI, uchwał z 15 VII w sprawie tworzenia wojska polskiego. R. reprezentował w TRS «aktywistyczne centrum», stawiające sobie za cel «w jak najszybszym czasie przystąpić do tworzenia organów rządowych» (W. Suleja). W memoriałach składanych władzom okupacyjnym, w toku konferencji prasowych w DSP i w wywiadach prasowych, R. akcentował potrzebę współdziałania przy rozwiązywaniu kwestii polskiej z państwami centralnymi, zwłaszcza z Austro-Węgrami. Za możliwe uważał rozwiązanie: «unię osobistą z Austro-Węgrami», albo «samodzielne królestwo Polskie z austriackim arcyksięciem na czele» (wywiad dla „Berliner Tageblatt” z 23 XII 1917). W licznych wystąpieniach na poufnych posiedzeniach TRS odezwę rosyjskiego Rządu Tymczasowego z 30 III 1917 oceniał jako krok dalej idący na drodze do własnego państwa niż akt 5 XI 1916. Na posiedzeniu z dn. 28 IV 1917 wyjaśniał: «nie wyrzekamy się Poznania», ale «mówienie okupantom, że wobec rewolucji rosyjskiej [TRS] chce całej Polski, byłby to krok niepolityczny». W rok później na posiedzeniu Rady Stanu z dn. 26 VI 1918, podtrzymując stanowisko «pierwszorzędności interesów» polskich na Wschodzie, domagał się: «musi mieć Państwo Polskie zagwarantowany dostęp do morza».

Koncepcje R-ego nie zawsze mieściły się więc w schemacie przypisywanym zazwyczaj politykom aktywistycznym. Podobnie poczynania kierowanego przezeń DSP w dziedzinie powołania polskich naczelnych władz państwowych, kształcenia kadr dla polskiej służby zagranicznej, przygotowania materiałów dla polskiej delegacji na przyszły kongres pokojowy, były prowadzone nie tylko z myślą o celach doraźnych, ale także bardziej długofalowych budowania zrębów polskiej państwowości. Prace te, mimo podania się 26 VIII 1917 TRS do dymisji, kontynuowano w działającym nadal pod przewodnictwem R-ego DSP, oraz w nowo utworzonej Komisji Przejściowej (sierpień-grudzień 1917); jako szef DSP uczestniczył R. w wielu jej posiedzeniach, referując wnioski i uchwały leżące w gestii podległego mu Departamentu. W pierwszym gabinecie J. Kucharzewskiego, powołanym 7 XII 1917 przez Radę Regencyjną (przy jej tworzeniu była wysuwana kandydatura R-ego na jednego z regentów), R. objął kierownictwo DSP – od 23 I 1918 noszącego nazwę Departamentu Stanu (władze okupacyjne nie wyraziły zgody na utworzenie ministerstw spraw zagranicznych i wojska) i sprawował tę funkcję do 27 II 1918 (11 II podał się do dymisji). Na posiedzeniach gabinetu występował przede wszystkim w sprawach ułożenia wzajemnych stosunków z Litwinami, Białorusinami i Ukraińcami oraz udziału polskiej delegacji w rokowaniach brzeskich. Uczestniczył też wraz z premierem J. Kucharzewskim w rozmowach w Berlinie (23–24 XII 1917) w sprawie wysłania reprezentacji polskiej na pertraktacje pokojowe w Brześciu Lit. Dn. 12 III 1918 Rada Kierowników Ministerstw powołała R-ego na członka delegacji rządowej udającej się pod przewodnictwem Eustachego Sapiehy do Mińska Lit. na rokowania w sprawie reemigracji uchodźców polskich.

Do działającej od 22 VI do 7 X 1918 Rady Stanu (RS) Król. Pol. wszedł R. jako nominat. W RS stał na czele Klubu Konstytucyjno-Monarchistycznego, grupującego jeden z trzech odłamów aktywistów, związanych ze ZBPP. Na plenarnych posiedzeniach RS występował też w imieniu Komisji Porozumiewawczej stronnictw aktywistycznych oraz w grupach radnych, należących i do innych klubów. Pracował w Komisji Sejmowej i Komisji Wojskowej. Na 13 plenarnych posiedzeń RS, tylko w jednym (10-tym) nie uczestniczył aktywnie. Nazwisko R-ego figurowało pod 9 wnioskami nagłymi, wnoszonymi przez grupy radców na plenarne obrady RS. Dotyczyły one głównie interwencji w najbardziej palących sprawach: reperkusji układu brzeskiego z 9 II 1918, więźniów politycznych, aresztowania administratora diec. wileńskiej ks. Kazimierza Michalkiewicza oraz radców Józefata Błyskosza i Aleksandra Rosseta, reemigracji Polaków, aprowizacji ludności, uruchomienia przemysłu, budżetowych. Odnosił się do RS z rezerwą (podobnie jak i do TRS) wskazując na drugim posiedzeniu RS z 26 VI 1918, iż «przedstawicielstwem narodowym nie jest», ale widział w niej ogniwo pośrednie między byłą TRS a przyszłym Sejmem. Ponadto uważał za konieczne wprowadzenie «szerokich reform», «by zainteresować i przywiązać do państwa polskiego najszersze masy ludowe».

W l. 1919–25 odsunął się R. od aktywniejszego życia politycznego. Uczestniczył w spotkaniach działaczy konserwatywnych oraz polityków zarówno z otoczenia Władysława Sikorskiego (jeszcze w grudniu 1925), jak i Józefa Piłsudskiego. Po przewrocie majowym 1926 wszedł do Zarządu utworzonego w czerwcu 1926 propiłsudczykowskiego Oddziału Warszawskiego Stronnictwa Prawicy Narodowej (SPN), a następnie i do Rady Naczelnej tego stronnictwa. Uczestniczył w konsolidowaniu grup i organizacji konserwatywnych. Został wybrany do tymczasowego Zarządu Związku Zachowawczego Pracy Państwowej (powstałego 26 VI 1926), grupującego przeważnie konserwatystów warszawskich. W utworzonej 18 II 1927 Komisji Porozumiewawczej, skupiającej przedstawicieli SPN i Polskiej Organizacji Zachowawczej Pracy Państwowej (POZPP), R. był jednym z trzech reprezentantów SPN. Był w SPN członkiem założonej w początku 1927 r. komisji łącznikowej do współpracy z Monarchiczną Organizacją Wszechstanową, uczestniczył w niektórych posiedzeniach uformowanego 10 XII 1927 Komitetu Zachowawczego, grupującego przedstawicieli SPN, POZPP i Stronnictwa Chrześcijańsko-Narodowego (SCH-N). Wchodził do władz Zjednoczenia Zachowawczych Organizacji Politycznych, powstałego 27 II 1933 z połączenia SPN, POZPP i Chrześcijańskiego Stronnictwa Rolniczego. Brał ponadto udział 14–16 IX 1927 w Dzikowie w konferencji grup konserwatywnych z przedstawicielami marszałka J. Piłsudskiego: Walerym Sławkiem i Remigiuszem Grocholskim. Bywał na spotkaniach towarzyskich i politycznych u Janusza Radziwiłła i u Kazimierza Lubomirskiego oraz na «herbatkach politycznych» u Jana Bobrzyńskiego. Wiesław Władyka zalicza R-ego do grona polityków «najbardziej wpływowych w obozie zachowawczym».

W l. 1925–39 R. stał na czele Zarządu Polskiej Agencji Publicystycznej Sp. z o. o., założonej przez grupę konserwatystów (m. in. Jan Goetz-Okocimski, Franciszek Potocki, Franciszek Pułaski, Zdzisław Tarnowski), ale obliczonej na obsługę pism nie tylko konserwatywnych. Od r. 1927 wchodził do zreorganizowanej Polskiej Powszechnej Spółki Wydawniczej (PPSW), w której, wraz z Arturem Dobieckim, odgrywał «dużą rolę» (W. Władyka). Spółka przejęła wydawanie dziennika „Dzień Polski”, w którym funkcję redaktora naczelnego od 1 I 1927 powierzono R-emu. Od 1 I 1934, po fuzji „Dnia Polskiego” z „Czasem”, pierwszy przestał wychodzić, a redakcje drugiego przeniesiono do Warszawy. Do zreorganizowanej PPSW wchodził R. nadal (ale informacja w Nowej Encyklopedii Ilustrowanej M. Arcta, iż R. był redaktorem „Czasu” jest błędna). W okresie redagowania „Dnia Polskiego” R. był jednocześnie jego czołowym publicystą. Wiele jego artykułów, przeważnie wstępnych, ukazało się w czasie prowadzenia kampanii wyborczej 1928 i 1930 (po kilkanaście w kwartale). Poglądom swym R. dał też wyraz w wydanej w r. 1927 broszurze Listy o człowieku idei. Szczególnie wiele miejsca poświęcał motywacji współpracy konserwatystów z piłsudczykami po przewrocie majowym 1926 r. W samym przewrocie dostrzegał nie tylko «krew tragicznie przelaną», ale «posiew lepszego jutra dla Narodu i Państwa» (Listy…). Wśród wartości «bilansu pomajowego» J. Piłsudskiego najwyżej stawiał R. «zmatowienie marksizmu» i «przeniesienie przez niego [Piłsudskiego] punktu ciężkości na zagadnienia ustroju i potęgi mocarstwowej Państwa». Główną zaś płaszczyznę współdziałania konserwatystów w ramach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) widział we «wzmacnianiu władzy głowy państwa i powołanego przez nią Rządu» oraz w «usunięciu przerostu i nadużyć parlamentaryzmu», «konieczności zerwania z dotychczasową formą ustroju i gotowości wypracowania nowej» („Dzień Pol.” 1928 nr 25).

Od konserwatystów domagał się R. w zamian za «pozbawienie mas prawa powszechnego głosowania do ciał prawodawczych czy samorządowych» wprowadzenia «realnej kompensaty w formie lepszych i trwalszych warunków bytu kulturalnego i materialnego». Osobiście zaś wyrażał przekonanie, że «idea monarchistyczna» przestała się już «wydawać snem, jak przed kilku laty» (Listy…). Jako jeden z najgorętszych wśród konserwatystów zwolenników rządów pomajowych prowadził R. ożywioną polemikę na łamach „Dnia Polskiego” z publicystami opozycyjnymi, szczególnie ze związanymi z Narodową Demokracją, a także z Centrolewem.

W r. 1930 został R. wybrany do Senatu RP z listy BBWR w woj. łódzkim (kandydował także w woj. warszawskim), a w r. 1935 został do niego powołany przez Prezydenta RP. W obu kadencjach, III i IV, należał R. do grupy senatorów wywierających wpływ na istotne decyzje Senatu. W III kadencji pracował w Komisji Spraw Zagranicznych i jako jej sprawozdawca prezentował 14 projektów ustaw, dotyczących umów i konwencji międzynarodowych. Z ramienia Komisji Oświaty i Kultury referował w Senacie projekty ustaw o ASP w Warszawie oraz o szkołach akademickich. Z ramienia konserwatystów R. aktywnie uczestniczył w pracach nad przygotowaniem nowej konstytucji. Już w r. 1928 wypowiedział się w specjalnie rozpisanej przez Walerego Sławka ankiecie w sprawie konstytucji oraz uczestniczył 30–31 VII i 1 VIII 1928 w naradzie podsumowującej wyniki tej ankiety. Na temat zmian ustrojowych zabierał też głos na łamach „Dnia Polskiego”, domagając się daleko idących ograniczeń Sejmu na rzecz prezydenta, rządu, a zwłaszcza Senatu. Uczestniczył też w pracach przygotowawczych nad konstytucją, prowadzonych w ramach BBWR oraz przeredagował, wraz z W. Sławkiem, Stanisławem Carem i Bohdanem Podoskim, tekst tej ustawy. W grudniu 1934 i w styczniu 1935 brał R. udział w pracach nad ustawą w Komisji Konstytucyjnej Senatu. W wygłoszonym tam referacie przeprowadził «charakterystykę i ocenę» projektu ustawy konstytucyjnej uchwalonego w Sejmie. Zaproponowane w Komisji Konstytucyjnej Senatu poprawki R., po uzgodnieniu z prezydium Klubu BBWR i referentem generalnym Komisji Konstytucyjnej Sejmu wicemarszałkiem S. Carem, wniósł następnie pod obrady Senatu. Wg W. Władyki udział konserwatystów w pracach nad konstytucją kwietniową «był znaczny», zwłaszcza R-ego. Był on nawet określany jako «jeden z współtwórców» konstytucji (Arct M., „Nowa Encyklopedia”). Natomiast A. Chojnowski i W. Sudnik są zdania, że Władyka tę rolę przecenił.

W IV kadencji Senatu R. był przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych (dwukrotny jej sprawozdawca) i okresowo także Komisji Budżetowej, referując 5 projektów ustaw. Ponadto wygłosił po cztery większe przemówienia w obu kadencjach, głównie w sprawach polityki oświatowej i gospodarczej oraz stosunków między Kościołem a państwem. Krytycznie odniósł się do zajść antysemickich na wyższych uczelniach i w Przytyku, a hitleryzm nazwał «brutalnym, barbarzyńskim ruchem», który podobnie jak komunizm «stoi na stanowisku wszechwładzy państwa». Nasilał się też stopniowo, zwłaszcza w IV kadencji, krytycyzm R-ego wobec polityki rządu. Dotyczył on projektu ustawy o szkołach akademickich, zasad tworzenia budżetu państwa, preferowania gospodarstw chłopskich przez min. Juliusza Poniatowskiego. Rządowi gen. Felicjana Sławoj-Składkowskiego R. na posiedzeniu Senatu z dn. 14 XII 1936 zarzucił nawet «lekceważenie izb ustawodawczych» i «samej ustawy konstytucyjnej».

Do władz nowo utworzonego w grudniu 1937 Stronnictwa Zachowawczego R., podobnie jak i inni działacze konserwatywni uprzednio najbardziej prorządowi, nie wszedł. Przed wybuchem drugiej wojny światowej opublikował jeszcze w r. 1938 swój Generalny referat budżetowy w senackiej Komisji Budżetowej (W.) oraz La politique étrangère de la Pologne (Paris, 1939. Centre d’Études de Politique Étrangère, nadb.: „Politique Étrangère” N° 3 1939). Na zaproszenie tego Centrum wygłosił w nim 23 V 1939 odczyt na temat stosunków polsko-francuskich 1918–1939 (25-stronicowy mszp. tego odczytu znajduje się w papierach wnuka Wojciecha Rostworowskiego). Na zamówienie tegoż Centrum przygotował ponadto studium: L’aspect international de la question de Dantzig (Paris 1940, rkp. w posiadaniu B. Pol. w Paryżu).

W latach drugiej wojny światowej R. mieszkał w majątku Szczaki, przychodząc z pomocą materialną rodzinie (w l. 1935–52 był – po swym bracie Antonim – seniorem Związku Rodziny Rostworowskich) i znajomym. Po wojnie zamieszkał w Zalesiu koło Warszawy, gdzie wrócił do pracy literackiej. W r. 1950 opublikował w „Tygodniku Powszechnym” (nr 9) z dziesięciu napisanych Psalmów dnia dzisejszego trzy, wydane w r. 1908, ale nieznacznie przetworzone, oraz jeden po raz pierwszy. Zmarł 17 III 1952. Pochowany został w grobie rodzinnym w Warszawie na Powązkach. Odznaczony był Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta.

R. był żonaty dwukrotnie: 1. v. z Elżbietą z Plater-Zyberków, 2. v. z Katarzyną Clinton, Angielką. W pierwszym małżeństwie, prócz dwóch córek zmarłych w dzieciństwie, miał córkę Marię Klarę (ur. 30 XII 1908), zamężną za Józefem Krzyżanowskim, oraz synów: Wojciecha Jana (ur. 12 IX 1910) w zakonie Piotra, przeora benedyktynów w Tyńcu, więźnia politycznego w PRL, po zwolnieniu kamedułę, przeora na Bielanach pod Krakowem, za pontyfikatu Jana Pawła II we Włoszech i w Ameryce Południowej, i Henryka (zob.).

 

Arct M., Nowoczesna Encyklopedia Ilustrowana, W. 1939; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Współcz. działacze polit.; Album-Skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 195, 197, 234 (fot.); Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40, s. 445 (fot.), 457, 458; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IV 87; – Czapiewski E., Ugrupowania konserwatywne w Polsce z lat 1926–1934 we wspomnieniach Jana Bobrzyńskiego, „Ze skarbca kultury” Z. 26: 1975 s. 105, 106, 133, 153, 160, 163; Chojnowski A., Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wr. 1986; Czosnowski S., Akta Tymczasowej Rady Stanu i Rady Stanu Królestwa Polskiego, „Przegl. Hist.” 1928 z. 2 s. 209, 210, 216; Czubiński A., Centrolew. Kształtowanie się i rozwój demokratycznej opozycji antysanacyjnej w Polsce w latach 1926–1930, P. 1963; Grabski W., Żabko-Potopowicz A., Ratownictwo społeczne w czasie wojny, W. 1932 s. 217, 225; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Wyd. 3, W. 1973; Ihnatowicz, Vademecum, II 132, 136; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; Jakubowska U., Prasa Narodowej Demokracji w dobie zaborów, W.-Ł. 1988; Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz 1896–1966. Wilno-Londyn-Warszawa, W. 1987; Jędruszczak T., Piłsudczycy bez Piłsudskiego. Powstanie Obozu Zjednoczenia Narodowego w 1937 roku, W. 1963; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Kozłowski C., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Manteuffel T., Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, „Przegl. Hist.” 1928 Z. 2 s. 224, 228; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, W. 1980; Myśliński J., Stosunek konserwatystów polskich do rewolucji październikowej (listopad 1917 – październik 1918), w: Rewolucja październikowa a Polska, W. 1967; Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, W. 1978; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wr. 1981; Rudziński E., Informacyjne agencje prasowe w Polsce 1926–1939, W. 1970; Sudnik W., „Ten konserwatyzm jest martwy”. Na marginesie książki W. Władyki. Działalność polityczna…, „Czas. Prawno-Hist.” T. 31: 1979 z. 1 s. 165, 166, 183; Suleja W., Próba budowy zrębów polskiej państwowości w okresie istnienia Tymczasowej Rady Stanu, Wr. 1981 s. 62, 71, 77, 84, 90, 97, 100, 114–15, 116, 138, 146, 150, 151, 153, 154–6, 158–9, 169, 170, 175, 176, 192, 200, 203, 206, 217–18, 221, 225, 234–5, 243, 244, 249–50, 279, 299, 302, 303; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; – Alfavitnyj spisok studentov i postoronnich slušatelej Imperatorskogo Varšavskago Universiteta na 1898–1899 akad. god., Varšava 1898 s. 37; Brzozowski S., Listy, Oprac. M. Sroka, Kr. 1970; tenże, Pamiętnik, Kr. 1913 s. 137; Dąbrowski J., Dziennik 1914–1918, Oprac. J. Zdrada, Kr. 1977; Dunin S., Wspomnienia dziennikarza, Wr. 1963; Dzierzbicki S., Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, W. 1983; Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1936 II; Księga Pamiątkowa na dziewięćdziesięciolecie dziennika „Czas” 1848–1938, (W. 1938); Materiały archiwalne do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1957 I; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, W. 1966 III; „Ojczyzna i Postęp” 1917 nr 19 z 3 II s. 5–6 („Z dokumentów chwili” XV); Piasecki A., Sprawozdanie z ankiety przygotowawczej do reformy konstytucji 30 VII – 1 VIII 1928, W. 1928; Prace departamentów i biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego wykonane lub przygotowane przez czas jej istnienia, tj. od dnia 15 stycznia do 1 września 1917 roku, W. 1918 s. 53, 69, 70, 72; Protokół Konferencji Grup Konserwatywnych z udziałem przedstawicieli marszałka Piłsudskiego w Dzikowie w dniach 14–16 września 1927 r. [Oprac. K. Kersten], „Najnowsze Dzieje Pol.” T. 2: 1959 s. 200, 204, 214; Ronikier A., W świetle prawdy. Kartki z przeżyć ostatnich lat, [W.] 1919; Spraw. stenogr. Senatu. Okres III (1930–1935) i IV (1935 1938): Spraw. stenogr. z posiedzeń Rady Stanu Królestwa Polskiego czerwiec-lipiec 1918 r.; Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, P. 1927–31 I–II; – „Dzień Pol.” 1926, 1928, 1930 (fot. w: „Dzień Pol. Bezpłatny Dodatek Ilustr.” do nr 332 z dn. 7 XII 1930 s. 1): „Teka” 1917 nr 1 s. 3, nr 5 s. 1; „Tyg. Powsz.” 1952 nr 15 s. 7 (nekrolog); „Z dokumentów chwili” za 1917 r.; – AAN: Zespoły TRS (Protokoły posiedzeń, deklaracje i uchwały TRS i Komisji Przejściowej TRS) 37, 39, 92, 94, 95, 96, RR 280 (Protokoły posiedzeń Rady Ministrów); AP m. st. Warszawy i Woj. Warsz.: Zesp. Cesarski Uniwersytet w Warszawie. Skorowidz osobowy 1869–1917, sygn. 922 (teczka osobowa); B. Jag.: rkp. 3769 (Bobrzyński J., Zwierciadło. Pamiętnik z ćwierćwiecza na służbie ojczyzny) s. 75, 150, 151, 188, 215, 226, 229, 230, 259, 260, 261; B. Ossol.: rkp. 12858/I/4–5, (Jabłonowski W., Z biegiem lat. Pamiętnik) s. 401–403, 408–409; B. PAN w Kr.: rkp. 7862 t. 1 (Zdanowski J., Dziennik z wielkiej wojny) s. 127; B. Uniw. Warsz.: rkp. X. 4; – Mater. Red. PSB: Stefan M. Rostworowski, Genealogia rodu…; – Papiery R-ego w zbiorach wnuka Wojciecha Rostworowskiego; – Informacje Edmunda Moszyńskiego, Stanisława J. Rostworowskiego, Wojciecha Rostworowskiego i Mikołaja Rostworowskiego (z Peru).

Jan Molenda

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Tadeusz Chmielewski

1927-06-07 - 2016-12-04
reżyser filmowy
 

Witold Zacharewicz

1914-08-26 - 1943-02-16
aktor teatralny
 

Halina Mikołajska

1925-03-22 - 1989-06-22
aktorka filmowa
 

Jerzy Tadeusz Ficowski

1924-09-04 - 2006-05-09
poeta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Marcin Samlicki

1878-10-23 - 1945-06-25
malarz
 

Kazimierz Stryjeński

1853-01-16 - 1912-08-03
historyk
 
 

Tadeusz Synowiec

1889-11-11 - 1960-11-07
piłkarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.