INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jędrzej Moraczewski     

Jędrzej Moraczewski  

 
 
1802-02-04 - 1855-02-20
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Moraczewski Jędrzej (1802–1855), historyk, publicysta, polityk demokratyczny. Ur. 4 II w Dusinie w pow. krobskim,w rodzinie ziemiańskiej, był synem Tomasza i Józefy z Kierskich, bratem Bibianny (zob.). Uczył się zrazu w Poznaniu, a w l. 1816–22 w szkole wojewódzkiej w Kaliszu. Uczęszczał następnie na uniwersytety w Lipsku i Heidelbergu, skąd pisywał korespondencje do poznańskiej „Mrówki” i do „Weterana Poznańskiego”. W r. 1827 przedłożył na Wydziale Prawa Uniw. Warsz. rozprawę pt. Fr. XIV §3 D de alimentis legalis i w r. 1829 uzyskał patent magistra obojga praw. Obowiązującą aplikację odbywał w Komisji Spraw Wewnętrznych przy referendarzu Adamie Tomaszu Chłędowskim, Współpracując zarazem z redagowanym przezeń „Dziennikiem Powszechnym Krajowym”. Dla wydawanej przez Edwarda Raczyńskiego Biblioteki Klasyków Łacińskich przetłumaczył z oryginału, wierszem 13- i 11-zgłoskowym „Elegie i wiersze” Albiusza Tybulla (Wr. 1827), opatrując je komentarzem i ekskuzując się we Wstępie z frywolności tekstu. Po wybuchu powstania listopadowego jeździł z półurzędową misją do Saksonii, Bawarii i Palatynatu, agitując w postępowych środowiskach literackich za sprawą polską; pozyskał dla niej m. in. R. O. Spaziera, któremu później udzielał materiałów do historii powstania. W marcu i kwietniu 1831 jeździł powtórnie do Lipska, Norymbergi i Strasburga, tym razem dla zakupu broni. Wróciwszy do Warszawy zaciągnął się jako szeregowiec do pułku celnych strzelców sandomierskich. Służąc kolejno pod Wojciechem Chrzanowskim i Samuelem Różyckim bił się pod Lubartowem, Kockiem, Firlejem, Lipskiem i Iłżą; ranny 24 IX pod Pińczowem, dostał się do niewoli, lecz zdołał umknąć z lazaretu w Lublinie i w listopadzie t. r. wydostał się za granicę.

M. osiadł na gospodarstwie rolnym w Zielątkowie w pow. obornickim. W r. 1835 był pociągany do śledztwa z powodu rzekomych kontaktów z Tow. Demokratycznym Polskim (TDP), lecz udało mu się wybronić. Podjął różnorodną działalność społeczną organizując «gabinety archeologiczne» przy powiatowych kasynach w Gnieźnie, Szamotułach, Gostyniu, Raszkowie i in., zachęcając środowisko ziemiańskie do planowego zbierania narodowych pamiątek. Od r. 1838 zamieszczał w „Tygodniku Literackim” artykuły popularyzujące wiedzę historyczną. W r. 1836 rzucił myśl zbiorowego opracowania słownika historycznego. W l. 1842–3 ukazały się (P.) 2 t. „Starożytności polskich”, wspólne dzieło kilku autorów. M. zamieścił w nich kilkaset artykułów z zakresu kultury materialnej, miar i wag, flory i fauny, mitologii, a zwłaszcza zagadnień prawnych i ustrojowych. Niektóre artykuły, jak np. chłopi, chrześcijaństwo, dysydenci, dzieje bajeczne, gospodarstwo w Polsce, handel, jezuici, Kozacy, Krzyżacy, przybrały postać obszerniejszych rozpraw. Pracy nad słownikiem towarzyszyło zbieranie materiałów do historii Polski średniowiecznej. Z pierwszym ujęciem tematu wystąpił M. w cyklu wykładów wygłoszonych w r. 1841 w Pałacu Działyńskich w Poznaniu. Wiązało się to z podjętymi wówczas staraniami o założenie w tym mieście uniwersytetu.

W r. 1840 M. sprzedał Zielątkowo, kupując w zamian w Poznaniu kamienicę (ul. Berlińska 32), gdzie osiadł z siostrą Bibianną. Do spółki z Napoleonem Kamieńskim otworzył na Starym Rynku księgarnię i dom wydawniczy (ogłosił tu m. in. „Pamiętniki” F. Karpińskiego, P. 1844). Współpracując zarówno z Karolem Libeltem i z Karolem Marcinkowskim, wszedł M. do władz Tow. Naukowej Pomocy i poznańskiego Kasyna, uczestniczył w zabiegach o zawiązanie Tow. Rolniczego. Miał równocześnie kontakt z poznańskim komitetem spiskowym uzależnionym od TDP, choć formalnie doń nie należał. W r. 1840 wystąpił w prasie ostro, z pobudek zasadniczych, przeciw emigracyjnemu wydawnictwu Karola Sienkiewicza, „Skarbiec”, ze względu na jego tendencję monarchiczną. W sierpniu i wrześniu 1842 jeździł przez Hamburg i Brukselę do Paryża; wracał przez Freiburg. Widział się z Joachimem Lelewelem i członkami Centralizacji, ale też z Mickiewiczem i towiańczykami, z Józefem Dwernickim i Teodorem Morawskim. Udzielał informacji o kraju oraz pozyskał dla miejscowej prasy szereg wybitnych piór emigracyjnych. Z „Tygodnika Literackiego” wycofał się w r. 1841, gdy zaczął się on radykalizować. Pisywał za to do „Przeglądu Naukowego” w Warszawie, a jego redaktora Edwarda Dembowskiego, równie jak Henryka Kamieńskiego i Teofila Lenartowicza, gościł u siebie w Poznaniu. Od r. 1843 redagował „Dziennik Domowy”, pismo popularyzujące w duchu postępowym aktualne zagadnienia społeczne. Wraz z Libeltem od t. r. redagował też „Rok”, najpoważniejsze z poznańskich czasopism naukowych. Zamieścił w nim, obok wielu rozpraw historycznych, obszerną apologię pruskiej reformy agrarnej, a także krytyczny rozbiór nauki Andrzeja Towiańskiego. Pisywał też do „Przyjaciela Ludu”, do „Szkółki Niedzielnej”, do „Przewodnika Rolniczo-Przemysłowego” i do „Gazety W. Ks. Poznańskiego”. W r. 1845 odbył wycieczkę krajoznawczą do Szczecina, Kopenhagi, Göteborgu i Christianii.

W przededniu wybuchu rewolucji 1846 r. M. jeździł do Lipska i Drezna, być może dla odnowienia stosunków z liberałami niemieckimi. Nazajutrz po katastrofie wszczął polemikę z poznańskim nacjonalistą H. Wuttkem, który na łamach „Augsburger Allgemeine Zeitung” wyszydzał ówczesny niemiecki polonofilizm. Broszura M-ego: Sendschreiben an Herrn Heinrich Wuttke die polnische Frage betreffend (Lipsk 2. wyd. 1846) odpierała w historycznym wywodzie zarzut agresywności Polaków w stosunku do Niemiec; twierdziła, że w Polsce biorą górę nastroje demokratyczne oraz że oferowała ona przyjaźń postępowym elementom narodu niemieckiego. Dn. 20 III 1848 M. został obrany do Komitetu Narodowego w Poznaniu. Należał do czynniejszych członków lewego skrzydła Komitetu, zwłaszcza przy organizowaniu ruchu na prowincji. Przewidując nieuchronność starcia z siłami reakcji pruskiej, przyczynił się do obrania 1 IV tajnego Rządu Tymczasowego. Głosował 25 IV przeciw rozbrojeniu obozów i uczestniczył, wraz z Libeltem i Rogerem Raczyńskim, w nieudanej próbie utworzenia nowego, radykalnego kierownictwa ruchu. Dn. 29 IV wyjechał z misją do obozu w Pleszewie, a następnego dnia wziął udział w bitwie pod Miłosławiem. Uznawszy dalszą walkę za bezcelową wyjechał do Wrocławia. Wziął udział w toczących się tam obradach polityków polskich z różnych dzielnic, zrezygnował jednakże z występowania na nich w roli przedstawiciela władz narodowych poznańskich.

Już 23 IV M. pisał do Pragi do F. Braunera na temat celowości zwołania zjazdu słowiańskiego, który by przeciwstawił się naciskowi germanizmu. Wziął też udział w zjeździe praskim w czerwcu jako członek sekcji polsko-ruskiej oraz wydziału dyplomatycznego; zabierał głos kilkakrotnie, przeważnie jednak w sprawach proceduralnych. Opuścił Pragę wkrótce po wybuchu powstania zbrojnego, w którym nie miał, jak się zdaje, udziału. W końcu czerwca bawił we Frankfurcie nad Menem, w lipcu w Paryżu, przed końcem sierpnia wrócił do Poznania. Przebieg wydarzeń 1848 r. i własny swój udział opisał w broszurach: Opis pierwszego zjazdu słowiańskiego w Pradze (P. 1848) oraz Wypadki poznańskie (P. 1850). Do prac organicznych Ligi Polskiej odniósł się M. zrazu krytycznie, wziął jednak udział w walnym zebraniu Ligi w Kórniku w styczniu 1849. Na zlecenie Ligi opracował przeznaczone dla ludu Gospodarza Jędrzeja opowiadanie podług starych ksiąg polskich, jaka to dawniej była Polska i jacy byli starzy Polacy (2 zeszyty P. 1850). Ujęty w demokratycznym duchu wykład historii Polski doprowadził do r. 1500. Nierozprzedaną resztę nakładu władze pruskie skonfiskowały w księgarni już po śmierci M-ego.

Odsunąwszy się w dobie reakcji od robót społecznych, M. skupił się na opracowaniu Dziejów Rzeczypospolitej Polski. Pierwszy ich tom (P. 1843) doprowadzony do r. 1399 był powierzchowną kompilacją kronik; ostra ówczesna krytyka Wacława Aleksandra Maciejowskiego wytykała mu jednak głównie prezentyzm republikański. Dalsze części, drukowane w latach pięćdziesiątych, były już szczegółowsze, chociaż nadal oparte tylko na źródłach drukowanych: wiek XV zamknął się w 2 tomach, wiek XVI w 2 tomach, niecały wiek XVII w 4 tomach. Ostatni tom IX, urwany na abdykacji Jana Kazimierza, ogłosił pośmiertnie Libelt (P. 1855). M. pracował stale nad ulepszaniem tomów już wydanych, drugie wydanie całości (P. 1862–7) zawiera też liczne uzupełnienia i poprawki samego autora. Dzieje stanowią pierwszy w naszej historiografii tak drobiazgowy wykład historii panowania Jagiellonów i Wazów. Pisane były w duchu republikańskim, z dominującą tezą o wczesnych w Polsce tendencjach do elekcyjności tronu. Krytyczny w stosunku do wszystkich polskich monarchów (z jedynym wyjątkiem Zygmunta Starego), niechętny związkom Polski z Habsburgami, był jednak M. powściągliwszym od Lelewela w pochwale szlacheckiego gminowładztwa; nie lubił papiestwa, sympatyzował z reformacją. Walorem książki było obszerne traktowanie zagadnień ustrojowych i obyczajowych. Poświęcony im fragment tomu VI został też ogłoszony osobno pt. Polska w złotym wieku (P. 1851). Zasługi M-ego ocenił pośmiertnie Lelewel w pięknym liście do Jana Konstantego Żupańskiego. Samo dzieło jednakże zestarzało się stosunkowo szybko wraz z postępem badań tzw. szkoły krytycznej. Dla zarobkowych celów tłumaczył M. „Dialogiczną gramatykę francuską dla Polaków” H. Ollendorffa (2 t. P. 1854–5). Od r. 1853 chorował, jak się zdaje, na raka. W r. 1854 leczył się w Kissingen i Ostendzie, odwiedził wówczas w Londynie A. Hercena. Zmarł w Poznaniu 20 II 1855 i tamże został pochowany. Nie był żonaty.

 

Podob.: „Tyg. Illustr.” 1862 t. 2 s. 133, Literackie przystanki nad Wartą, P. 1962; – Nowy Korbut, VIII; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; – Bardach J., W. A. Maciejowski, Wr. 1971; Grot Z., Hipolit Cegielski, P. 1947; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1951 I; Owsińska A., Sprawa chłopska w świetle publicystyki poznańskiej, P. 1955; Paprocki F., W. Księstwo Poznańskie pod rządami Flottwella, P. 1970; Tyrowicz M., Polski kongres polityczny we Wrocławiu, Kr. 1946; Žàček V., Čechove a Polàci r. 1848, Praha 1948 II; – Goszczyński S., Listy, Kr. 1937; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne, Wr. 1950; Lelewel, Listy emigracyjne, III–IV; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I–II; Slovanský sjezd v Praze, Praha 1958; Trentowski B., Listy, Kr. 1937; – B. Jag.: 3401, 3685, 5542; B. PAN w W.: rkp. 717.

Stefan Kieniewicz

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Bibianna Moraczewska

1811 - 1887-10-06 literatka
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Józef Kremer

1806-02-22 - 1875-06-02
filozof
 

Józef Bohdan Zaleski

1802-02-14 - 1886-03-31
poeta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Aleksander Jelski

1834-06-04 - 1916-08-27
etnograf
 

Franciszek Szopowicz

1762 - 1839-05-05
matematyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.