INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy Józef Stankiewicz     

Jerzy Józef Stankiewicz  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stankiewicz Jerzy Józef (1923–1994), profesor Politechniki Gdańskiej, historyk architektury, konserwator zabytków.

Ur. 11 XI w Wilnie, był synem Jerzego Emanuela Wiktora (zm. 1923), inżyniera mechanika, i Ireny z Zaleskich (1902–1984), nauczycielki historii i pedagogiki.

Wychowywany był S. przez matkę, gdyż ojciec zmarł przed jego urodzeniem. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Wilnie od r. 1931 i w Trokach od r.n. Od r. 1936 był uczniem Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie. W r. 1938 z powodu choroby Heinego-Medina, która spowodowała lekki, ale trwały niedowład jednej nogi i ręki, przerwał naukę. Kontynuował edukację w wileńskim gimnazjum im. Adama Mickiewicza, gdzie otrzymał w r. 1941 tzw. małą maturę; egzamin maturalny zdał na tajnych kompletach w Wilnie. Następnie wraz z matką i pod jej kierunkiem prowadził tajne nauczanie, obejmujące program szkoły podstawowej, a później i średniej.

W kwietniu 1945 został S. objęty akcją tzw. repatriacji i zamieszkał w Bydgoszczy, gdzie zdał ponownie maturę w liceum ogólnokształcącym o profilu humanistycznym. Dn. 12 IX t.r. zamieszkał w Gdańsku-Oliwie i rozpoczął studia na Wydz. Architektury Politechn. Gdań. W czasie wakacji pracował jako kreślarz, w r. 1948 w ramach prowadzonej w Gdańsku ekspedycji wykopaliskowej Muz. i Uniw. Łódz., a w r.n w Biurze Budownictwa Morskiego. W czasie studiów opublikował kilka artykułów z historii architektury. Ogłoszony w r. 1949 w pisemku Politechniki „Jednodniówka” zarys dziejów Gdańska został uznany przez władze uczelni za polityczne awanturnictwo; w rezultacie, mimo propozycji Mariana Osińskiego, S. nie mógł podjąć pracy w Katedrze Architektury. W kwietniu 1950 (pod koniec studiów) był zatrudniony jako technik przy rekonstrukcji urbanistyki Głównego Miasta w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej Naczelnej Organizacji Technicznej, a we wrześniu t.r. został kierownikiem zespołu w Pracowni Rekonstrukcji Architektury Zabytkowej Centralnego Biura Projektów i Studiów Budownictwa Osiedlowego w Gdańsku – wykonał wówczas wraz z zespołem projekt rekonstrukcji wnętrz Domu Uphagena. W grudniu obronił pracę magisterską (Wczesnośredniowieczne koncepcje kościoła cysterskiego w Oliwie, Zesz. Nauk. Politechn. Gdań. 1958 nr 12, Architektura z. 1). We wrześniu 1951 rozpoczął pracę na Wydz. Architektury Politechn. Gdań. w Katedrze Historii Architektury jako młodszy asystent, od r. 1953 – starszy asystent, od r. 1957 – adiunkt. W r. 1951 wstąpił do Związku Nauczycielstwa Polskiego, a w r.n. do Stow. Architektów RP (SARP), w którym w l. 1954–6 pełnił funkcję sekretarza, następnie w l. 1956–8 wiceprezesa.

W l. 1953–8, wraz z zespołem (Janusz Ciemnołoński, Ryszard Massalski, Jadwiga Habela, Janusz Kroman, Kazimierz Orłowski i in.) pracował S. w Katedrze Architektury nad tworzeniem dokumentacji kamienic, murów obronnych Głównego Miasta oraz zabudowy Wyspy Spichrzów w Gdańsku, a także Starego Miasta w Elblągu. Równolegle zaangażował się w zespołową inwentaryzację zabytków Pomorza dla „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce”, rozpoczynając pracę od delty Wisły (Zabytki budownictwa i architektury na Żuławach , „Roczn. Gdań.” T. 15/16: 1956/7). W r. 1956 dokonał inwentaryzacji zabytków w pow. elbląskim i malborskim, w tym Malborka i części nizinnej Pruszcza Gdań. (wspólnie z Franciszkiem Mamuszką), pow. sztumskiego (z Mamuszką i Ciemnołońskim) i Elbląga (z Mamuszką i Massalskim), w r.n. Lęborka i pow. lęborskiego (z Mamuszką), w r. 1958 pow. gdańskiego (z Mamuszką). Kolejne inwentaryzacje przeprowadził w r. 1960 w pow. złotowskim i w r. 1962 w pow. słupskim (obie z Mamuszką) oraz w r. 1967 w pow. człuchowskim (z Mamuszką i Massalskim).

Architektury Gdańska i Pomorza dotyczyły publikacje S-a, począwszy od artykułu Romańskie bazy w Gdańsku („Z Otchłani Wieków” 1952 nr 3). Najważniejsze z nich traktowały o architekturze fortyfikacyjnej, zwłaszcza nowożytnej: Strakowscy – fortyfikatorzy, architekci i budowniczowie gdańscy (Gd. 1955), Nadmorska twierdza w Wisłoujściu („Kwart. Architektury i Urban.” T. 1: 1956 z. 2) i inne, np. o fortyfikacjach Głównego Miasta w Gdańsku. W badaniach nad architekturą sakralną zajął się S. układami przestrzennymi świątyń gdańskich, weryfikując dotychczasowe ustalenia (Pseudobazyliki gdańskie, „Roczn. Gdań.” T. 14: 1955). Następnie opisał jeden z ważniejszych gdańskich zabytków świeckich, kamienicę przy ul. Długiej 35 („Lwi zamek” – renesansowa kamienica Gdańska, „Kwart. Architektury i Urban.” T. 1: 1956 z. 4). W r. 1957 wydał z Maciejem Kilarskim i Mamuszką wykaz zabytków Oliwy; zgromadzony tam materiał wykorzystał w obszerniejszej monografii Oliwa. Dzieje i zabytki (Gd. 1959), napisanej przy współudziale Mamuszki. W r. akad. 1956/7 prowadził wykłady z historii architektury polskiej na kursie magisterskim na Politechnice w Szczecinie. W tym okresie podjął badania poza granicami kraju, głównie w RFN (1957) i NRD (1962, 1963–4). Wraz z Bohdanem Szermerem wydał pierwszą po wojnie, bogato udokumentowaną monografię pt. Gdańsk. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny oraz powstanie zespołu Gdańsk–Sopot–Gdynia (W. 1958). Ważniejsze wątki tej pracy, tłumaczone na języki niemiecki i angielski, ogłosili autorzy na Międzynarodowym Zjeździe Architektów i Urbanistów w Warszawie w r. 1959. Od początku l. sześćdziesiątych współpracował S. z PSB, w którym zamieszczał życiorysy twórców związanych z Gdańskiem. Dn. 20 V 1961 obronił pracę doktorską, napisaną pod kierunkiem Mariana Osińskiego Średniowieczne fortyfikacje Głównego Miasta w Gdańsku (Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 4: 1958). Podsumowanie wiedzy o rozplanowaniu i zabudowie wczesnośredniowiecznego Gdańska przedstawił w haśle Gdańsk w „Słowniku starożytności słowiańskich” (Wr. 1964 II cz. 1). Materiał zebrany głównie w czasie wyjazdów zagranicznych wykorzystał do pionierskiego opracowania pt. Ze studiów nad fortyfikacjami pruskimi na ziemiach polskich (Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 12: 1966 cz. 1). Napisał monografie twierdz Kostrzyna (tamże), Grudziądza („Roczn. Grudziądzki” T. 5–6: 1970), Torunia („Zap. Hist.” T. 37: 1972 z. 4, T. 38: 1973 z. 1, 4 i wspólnie z Krzysztofem Biskupem tamże T. 43: 1978 z. 4). Opublikował też artykuły w języku niemieckim Architektonische Annäherungspunkte Gdańsk–Visby (Gotland) (Zesz. Nauk. Politechn. Gdań. 1968 nr 124, Architektura z. 9) oraz Die Probleme der ersten Kirchenanlagen in Gdańsk. Kirche und Gesellschaft im Ostseeraum und im Norden vor der Mitte des 13. Jahrhunderts („Acta Visbyensia” T. 3: 1969). W pracy zbiorowej „Gdańsk. Jego dzieje i architektura” (W. 1969) S. wraz z Massalskim opracował dział Rozwój urbanistyczny i architektoniczny Gdańska, stanowiący cenną syntezę danych, zaopatrzony w rysunki, niekiedy publikowane tu po raz pierwszy. Kontynuował także badania nad architekturą Elbląga (Ulica Masztowa w Elblągu, „Roczn. Elbląski” T. 5–6: 1972–3).

Dn. 12 XI 1963 habilitował się S. na podstawie monografii Kartuzja Gdańska. Dzieje rozwoju układu przestrzennego Kartuz oraz kartuskiego zespołu klasztornego (Zesz. Nauk. Politechn. Gdań. 1962 nr 30, Architektura z. 2); w r.n. powołany został na stanowisko docenta. Prowadził następnie wykłady i ćwiczenia z historii architektury (1965), ochrony: konserwacji zabytków (od r. 1970), nadto ćwiczenia z rysunku architektonicznego (1971/2). W r. 1965 zorganizował i sprawował opiekę merytoryczną nad pierwszym studenckim obozem naukowo-badawczym w Kłodzku (w efekcie opublikował Studia Kłodzkie, Zesz. Nauk. Politechn. Gdań. 1968 nr 122, Architektura z. 7). Był świetnym dydaktykiem; jego wykłady (prowadzone w dalszym ciągu także poza Gdańskiem, np. w l. 1975–82 na Politechn. Łódz.), corocznie uzupełniane, pełne błyskotliwych komentarzy, zmuszały do myślenia i analizy przedstawianego materiału. W l. 1965–75 pełnił funkcję redaktora Zeszytów Naukowych Politechniki Gdańskiej – Seria Architektura. W l. 1965–9 był prodziekanem ds. naukowych. W wyniku przekształcenia Wydziału w Inst. Architektury i Urbanistyki na Wydz. Budownictwa i Architektury został mianowany zastępcą dyrektora ds. naukowo-badawczych. Dn. 1 X 1968 został kierownikiem Katedry Historii Architektury Polskiej (potem Zakł. Historii Architektury, następnie Katedra Historii i Teorii Architektury) na Wydz. Architektury Politechn. Gdań.; funkcję tę sprawował do końca życia. Z chwilą odzyskania przez Inst. Architektury i Urbanistyki praw wydziału pełnił przez dwie kadencje (1971–5) funkcję zastępcy dyrektora ds. naukowo-badawczych. Dn. 3 II 1977 został profesorem nadzwycz.

Zainteresowania S-a ochroną i konserwacją zabytków wyrażały się też w jego działalności organizacyjnej. W r. 1960 został wybrany do Wojewódzkiej Rady Konserwatorskiej, późniejszej Wojewódzkiej Rady Ochrony Dóbr Kultury. Od r. 1967 należał do Rady Dóbr Kultury przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, a od r. 1973 – do jej odpowiednika przy Ministrze Kultury i Sztuki (w sekcjach kształcenia kadr i klasyfikacji zabytków). Od r. 1968 był członkiem Sekcji Historii Architektury i Urbanistyki oraz Ochrony Zabytków Komitetu Architektury i Urbanistyki PAN w Warszawie, od r. 1969 także Sekcji «Architectura Militaris» Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, Oddział w Krakowie. Należał do Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Komisji Historii Wojskowości oraz do Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony i Konserwacji Obiektów Inżynierii Wojskowej w Warszawie. Od r. 1972 był przewodniczącym Rady Muzealnej Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach i członkiem Rady Naukowej Muz. Historii M. Gdańska oraz Państw. Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ) w Warszawie. W r. 1973 został powołany na członka Polskiego Komitetu Narodowego International Council of Monuments and Sites (ICOMOS). Był także rzeczoznawcą w jednostkach Dokumentacji Naukowo-Historycznej PP PKZ w Gdańsku (od r. 1969) i w Szczecinie (1973–4). Współtworzył ogólnopolskie Stow. Konserwatorów Zabytków wr. 1981 i jego Oddz. Gdański w r. 1984; w l. 1984–7 pełnił funkcję jednego z dwóch wiceprezesów Zarządu Głównego (honorowe członkostwo otrzymał w r. 1993). Częściej niż dotąd wyjeżdżał w tym czasie za granicę, do RFN i NRD (1978), Francji (1979), Holandii (1981) i ponownie RFN (1982). Dzięki kontaktom z W. Deurerem z RFN, którego wypromował w r. 1982 na doktora, Arch. Państw, w Gdańsku otrzymało w r. 1978 dwadzieścia dwie teki fotografii i rysunków wybranych gdańskich zabytków, wykonanych przez jego ojca J. Deurera w l. 1942–4. S. doprowadził do podpisania w r. 1984 umowy o współpracy Politechn. Gdań. z Uniwersytetem w Kaiserslautern (RFN), a następnie do nadania w r. 1989 tamtejszemu prof. M. Grassnickowi tytułu doktora honoris causa Politechn. Gdań.

Od r. 1985 pisał S., wraz z Szermerem, monografię Gdańsk. Jego dzieje i architektura, której jednak nie ukończył. W pracy zbiorowej pt. „Historia Gdańska” (Gd. 1982–93 II–III) przedstawił rozwój przestrzenny i demograficzny miasta w l. 1454–1813. Zajmował się również działalnością popularyzatorską. W l. 1981–9 stale współpracował z czasopismem „Spotkania z Zabytkami”. Prowadził prelekcje „Spotkania z architekturą”, wygłaszał odczyty, ilustrowane wykonanymi przez siebie przeźroczami. Zmarł 20 VI 1994 na obustronne zapalenie płuc w szpitalu w Gdańsku-Zaspie. Pochowany został na starym cmentarzu oliwskim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1970). Podjętych w maju 1994 przez Wydz. Architektury Politechn. Gdań. starań o nadanie S-owi Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski, nie zdołano sfinalizować.

S. rodziny nie założył.

Imię S-a przyjął w r. 1997 Zespół Szkół Budownictwa Komunalnego w Gdańsku. W r. 2000 gdańskie środowisko historyczno-konserwatorskie utworzyło nagrodę imienia S-a nadawaną corocznie za najlepsze osiągnięcia i realizacje konserwatorskie na terenie woj. pomorskiego.

 

Fot. w Mater. Red. PSB; – Biskup K., Jerzy Stankiewicz (1923–1994), „Zap. Hist.” T. 60: 1995 z. 4; Konopka M., Osobowość niepowtarzalna, „Wiad. Konserwatorskie” 1994 nr 4/31; Szczepański J., Prof. dr hab. inż. arch. Jerzy Stankiewicz (11 XI 1923 – 20 VI 1994), „Pismo Pracowników i Studentów Politechn. Gdań.” (Gd.) 1997; – Kto jest kim w Polsce 1984, W. 1984; – Anders W., Wspomnienie o profesorze Jerzym Stankiewiczu, „Komunikat SARP Wybrzeże” (Gd.) 1994 nr 2; Wspomnienia z odbudowy Głównego Miasta, Gd. 1978; – Nekrologi z r. 1994: „Dzien. Bałtycki” nr z 23 VI – 27 VI, „Głos Wybrzeża” nr z 23 VI, „Komunikat SARP” (Gd.) nr z listopada–grudnia, „Wiad. Konserwatorskie” nr 1–3/28–30; – Arch. Wydz. Architektury Politechn. Gdań.: Akta osobowe S-a; B. Narod. w W.: sygn. akc. 11403, 11407, 11603, 11767 (pamiętniki matki S-a z l. 1902–53, niewykorzystane).

Aleksander Piwek

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.