Podbereski (Samson Podbereski) Jerzy h. Tarnawa odmienna (zm. 1629/30), marszałek brasławski, działacz kalwiński. W herbarzach uznano go mylnie za przedstawiciela rodziny Podbereskich h. Gozdawa odmienna, osiadłej w pow. orszańskim, P. używał natomiast do pieczętowania korespondencji h. Tarnawa odmienna. Nie był także synem Aleksandra, pisarza ziemskiego orszańskiego, lecz Mikołaja. Pochodził zatem z odrębnej rodziny Samson Podbereskich posiadającej w XVI w. dobra Smołwy w pow. brasławskim. Dn. 30 IV 1594 P. wziął w zastaw od stolnika lit. Jana Hlebowicza sioła Dragany i Szacuny leżące we włości gulbińskiej (pow. upicki). Już we wrześniu 1604 występował z tytułem marszałka królewskiego powiatu brasławskiego, który to urząd sprawował do końca życia. P. nie wyróżniał się aktywnością polityczną. Możliwe, iż posłował na sejm 1611 r., na którym wyznaczono go na komisarza do rozgraniczenia powiatu brasławskiego z Kurlandią. Komisja ta prawdopodobnie nie odbyła się, gdyż konstytucją sejmu 1616 r. powołano nową, w skład której wszedł P. ponownie. Jednocześnie mianowano go komisarzem do rozgraniczenia powiatu brasławskiego z powiatami sąsiednimi. W końcu 1622 r. brał udział w sejmiku przedsejmowym w Brasławiu. Przez małżeństwo z Dorotą Zawiszanką (przed r. 1602), córką gorliwych kalwinistów, kaszt. witebskiego Malchera i Doroty z Samborzeckich, był związany z obozem dysydenckim. Wspólne wyznanie i sympatie polityczne łączyły go zwłaszcza z Radziwiłłami birżańskimi. Dwukrotnie przesyłał do obozu hetmana polnego lit. Krzysztofa Radziwiłła własne poczty zbrojne na wojnę ze Szwedami w Inflantach, mianowicie 20 husarzy w r. 1621 i 6 husarzy w r. 1625.

P. zgromadził pokaźny majątek. Już w pierwszych latach XVII w. należały do niego Muśniki (woj. wileńskie) i Kazangródek (woj. nowogródzkie). Dn. 2 V 1605 wziął w zastaw od Andrzeja Skorulskiego za 3 000 kóp gr litewskich miasteczko i dwór Upniki (pow. wiłkomierski). Kolejne części tego majątku nabył w r. 1619 od Mikołaja Lasockiego i w r. 1620 od Mikołaja Kiszki, woj. derpskiego. Przed r. 1615 nabył również miasteczko Dziewałtów z częścią należącej do niego majętności od podkomorzego wileńskiego Malchera Szemiota. Stworzył tym samym duży kompleks dóbr położonych nad rzeką Świętą w pow. wiłkomierskim. W r. 1625 kupił za 60 000 zł Citwę (woj. mińskie) od cześnika lit. Jana Hołowczyńskiego. W r. 1610 odkupił za 10 000 zł od star. mścisławskiego Piotra Paca majętność Rogów (pow. wiłkomierski) należącą do nieletnich córek marszałka wiłkomierskiego kniazia Andrzeja Żylińskiego, nad którymi P. sprawował opiekę. Dysponował gotówką i pożyczał pieniądze pod zastaw dóbr ziemskich. W r. 1610 teściowa P-ego Dorota Zawiszyna zwróciła mu 2 000 kóp gr litewskich w zamian za Somiliszki, a wojewodzic witebski Stanisław Kiszka oddał 10 000 zł. W r. 1611 trzymał P. w zastawie majątek Kiszków Gródek, w r. 1626 hetman polny lit. K. Radziwiłł zwrócił mu pożyczone 20 000 zł.

P. był gorliwym kalwinistą. Brał udział w synodach prowincjonalnych Jednoty litewskiej, m. in. w r. 1625, na którym polecono mu zbieranie pieniędzy od współwyznawców na założenie gimnazjów kalwińskich w Kiejdanach i Słucku. W swych dobrach utrzymywał ministrów i fundował zbory kalwińskie. Uważany jest za założyciela zboru w Muśnikach. W r. 1621 fundował zbór w Upnikach, a w r. 1629 postanowił zbudować, w miejsce drewnianego, murowany zbór w Dziewałtowie. Na ten cel przeznaczył w testamencie spisanym 28 XI 1629 wieś Kormuż koło Kazangródka i 10 000 zł. Uczynił również drobniejsze zapisy na zbór i szpital w Wilnie, szkołę i szpital przy zborze w Dziewałtowie, a 600 kóp gr litewskich przeznaczył na utrzymywanie wdów po ministrach. Po śmierci P-ego budowę zboru w Dziewałtowie ukończyła w r. 1638 jego żona Dorota. Ona również zbudowała zbory: w Kazangródku ok. r. 1636 i przed r. 1638 w Monwidowie, majętności swego zięcia Władysława Dorohostajskiego. Zmarła dopiero w pocz. 1641 r. P. zmarł natomiast po 28 XI 1629, a przed 5 II 1630. Został pochowany w drewnianej kapliczce obok zboru w Dziewałtowie.

Swe majątki zapisał P. trzem córkom: Dziewałtów – Mariannie, żonie sędziego ziemskiego żmudzkiego Jerzego Grużewskiego, Citwę – Jadwidze, zamężnej za Samuelem Szwykowskim, chorążym nowogródzkim, Kazangródek i Muśniki – po dożywociu żony – przeznaczył dla Elżbiety, małżonki cześnika lit. Władysława Dorohostajskiego (zob.). Jedynie ta ostatnia córka, po powtórnym zamęściu w r. 1639 za Teodora Karola Tarnowskiego, star. krzepickiego i żyżmorskiego, zmieniła wyznanie przechodząc na katolicyzm.

Niesiecki; Uruski; Borkowski J. S. Dunin, Spis nazwisk szlachty polskiej, Lw. 1887 s. 323; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; – Grużewski B., Kościół ewangelicko-reformowany w Kielmach, W. 1912; Hedmann O., Historia powiatu brasławskiego, Wil. 1930; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1843 II 15 i 21; Malinowski M., Rodowód Druckich Podbereskich, w: Wilczyński J. K., Herbarz starodawnej szlachty, Paryż [b. r.]; Merczyng, Zbory i senatorowie; Sapiehowie, II; Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, Wyd. J. Ostrowski, W. 1909; Wisner H., Wojsko litewskie 1 połowy XVII w., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1974 XIX cz. 1 s. 123; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VI, XXX; Lietuvos inventoriai XVII a., Wyd. K. Jablonskis i M. Juĉas, Vil. 1962 s. 45–6, 58; Łabęcki B., Anatomiae Conscientiae, Lubcz 1638; Monumenta Reformationis Poloniae et Lithuaniae, S. IV z. II, Wil. 1915; Opis dokumentov Vil. Central’nogo Archiva drevnich aktovych knig, Vil. 1908–12 VI, VIII, IX; [Radziwiłł K.], Księcia Krzysztofa Radziwiłła sprawy wojenne i polityczne 1621–1632, Paryż 1859; Vol. leg., III 41, 312; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 8 s. 171, Dz. V nr 11937 i 11943, Arch. Roskie nr 600 s. 61 (Genealogia Podbereskich), Sumariusz Metryki Lit. t. VII k. 262; Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 978 (bez paginacji), nr 999 (bez paginacji); B. Czart.: rkp. 1352 s. 248 (Kojałowicz W., Herbarz litewski z r. 1658); B. Narod.: BOZ nr 803 k. 149v., 225v., 249 n., 286 n., B. Raczyńskiego: rkp. 195 cz. 1 k. 406 n.

Henryk Lulewicz