Szczypa Jerzy (1933–1999), chemik, profesor Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.
Ur. 20 IX w Dąbrowicy (pow. sarneński) na Wołyniu, był synem Edwarda, porucznika WP, poległego w czasie kampanii wrześniowej 1939 r., i Jadwigi Agnieszki ze Świerżewskich, po drugiej wojnie światowej higienistki w Liceum Przedszkolanek w Chełmie Lub.
Po ukończeniu w r. 1946 szkoły powszechnej w Chełmie uczył się S. w tamtejszym Państw. Liceum i Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego. W r. 1951 zdał maturę i podjął studia na Wydz. Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym UMCS. W l. 1952–5 był członkiem Związku Młodzieży Polskiej i pełnił w r. 1954 funkcję wiceprzewodniczącego jego Zarządu Wydziałowego. Już podczas studiów, w r. 1954, został zastępcą asystenta w Katedrze Chemii Fizycznej, kierowanej przez Andrzeja Waksmundzkiego. Dn. 25 VI 1955 uzyskał stopień magistra chemii na podstawie pracy Wpływ niektórych regulatorów na flotację minerałów niesiarczkowych przy użyciu jako kolektora oleju talowego, napisanej pod kierunkiem Waksmundzkiego. T.r. został młodszym asystentem, a w r. 1956 starszym asystentem. Równocześnie w l. 1956–61 pracował na pół etatu w lubelskiej Pracowni nr 4 Zakł. Fizykochemii Zjawisk Powierzchniowych Inst. Chemii Fizycznej PAN. Zajmował się zagadnieniami flotacji fosforytów, barytu, fluorytu i kwarcu, a także fizykochemicznymi zjawiskami powierzchniowymi, w szczególności siłami elektrycznymi występującymi na granicy faz minerał – roztwór elektrolitu. Dn. 5 V 1964 doktoryzował się u Waksmundzkiego na podstawie rozprawy Elektryczne efekty adsorpcji HCl-lauryloaminy na powierzchni kwarcu („Przem. Chem.” R. 45: 1966) i otrzymał stanowisko adiunkta. W okresie 1 X 1965 – 1 II 1966 odbywał staż naukowy w Moskwie na Uniw. Łomonosowa i w Akad. Rolniczej im. Timiriazewa; zapoznał się wtedy pod kierunkiem W. Raczynskiego z zastosowaniem technik radioizotopowych w badaniach fizykochemicznych. Po powrocie do kraju pracował nad współflotacją węglanów wapnia z siarką. Dn. 27 III 1971 habilitował się na UMCS na podstawie rozprawy Fizykochemiczne badania nad mechanizmem aktywacji wapieni podczas flotacji siarki (L. 1970), która dotyczyła zmian własności powierzchniowych minerałów najczęściej towarzyszących kopalinom użytecznym. Dn. 28 IX 1971 objął kierownictwo Pracowni Radioizotopowej w Inst. Chemii UMCS i otrzymał 1 XII t.r. stanowisko docenta. Od marca 1973 do r. 1979 (z przerwami) współpracował z Zakł. Agrofizyki PAN w Lublinie w zakresie zastosowań metod radioizotopowych do badania gleb. Jako stypendysta National Research Council of Canada przebywał od września 1973 na sześciomiesięcznym stażu w University of British Columbia w Vancouver. Po powrocie doprowadził do przekształcenia 10 II 1976 swojej Pracowni w Zakł. Radiochemii i Zastosowań Radioizotopów (od r. 1992 Zakł. Radiochemii i Chemii Koloidów). Jako kierownik zorganizował go od podstaw w zakresie dydaktyki i wyposażył w aparaturę naukową.
S. nadal zajmując się zagadnieniami flotacji, a także fizykochemicznymi podstawami procesów aktywacji minerałów siarczkowych sfalerytu i markazytu oraz mechanizmem adsorpcji ksantogenienów na powierzchni minerałów siarczkowych, rozszerzył także badania nad sorpcją jonów na granicy faz ciało stałe – roztwór elektrolitu, łącząc techniki radioizotopowe z potencjometrycznymi. Wyniki badań przedstawiał na krajowych oraz międzynarodowych sympozjach poświęconych przeróbce kopalin, m.in. International Mineral Processing Congress: XI (Cagliari 1975), XII (Săo Paulo 1977) i XVI (Sztokholm 1981). Prowadząc w l. 1975–81 badania nad sferyczną aglomeracją sflokulowanych osadów oraz aglomeracją olejową, wykazał ich przydatność dla utylizacji szlamów z zakładów przeróbczych po flotacji siarki, rud cynkowo ołowiowych, szlamów węglowych (badania zakończono wdrożeniem) oraz hutniczych szlamów żelazodajnych (przeprowadzono próby w skali technicznej). Wyniki badań zaprezentował na współorganizowanym przez siebie XIII International Mineral Processing Congress (Warszawa 1979) oraz międzynarodowym sympozjum American Institute of Mining Engineers (Las Vegas 1980). W rezultacie opracował metody i urządzenia do aglomeracji sflokulowanych szlamów, które uzyskały ochronę patentową w kraju i za granicą (Wielka Brytania, USA, Francja, Niemcy). W Zakładzie zorganizował badania nad równowagami w złożu siarkonośnym w trakcie pozyskiwania siarki metodą podziemnego wytopu, pozyskiwaniem celestynu z rud oraz otrzymywaniem wysokozdyspergowanych pigmentów z grupy seleno siarczków kadmu.
Dn. 5 X 1978 otrzymał S. tytuł profesora nadzwycz. nauk chemicznych i w l. 1978–81 był wicedyrektorem Inst. Chemii UMCS. W r. akad. 1978/9 prowadził zajęcia na studiach podyplomowych w Akad. Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W r. 1982 ponownie przebywał przez sześć miesięcy w University of British Columbia w Vancouver, tym razem jako visiting professor. Po awarii w r. 1986 elektrowni jądrowej w Czarnobylu na Ukrainie zorganizował zespół do badań skażenia środowiska przez izotopy promieniotwórcze i wyposażył go w odpowiednią aparaturę. W ramach szeroko zakrojonych badań nad skażeniem środowiska przez radionuklidy współpracował z Inst. Josefa Stefana w Lublanie oraz Inst. Biologii Morza w Murmańsku; dzięki temu zespół S-y jako jeden z pierwszych na świecie przeprowadził badania skażeń rejonu Morza Barentsa, m.in. Nowej Ziemi i Archipelagu Franciszka Józefa. S. współpracował również z Clarkson University (USA): pod koniec l. osiemdziesiątych z E. Matijevičem w zakresie badań nad preparatyką i właściwościami zoli monodyspersyjnych, a w l. dziewięćdziesiątych z S. Fribergiem, z którym zainicjował badania nad emulsjami, realizowane następnie w ramach grantu sponsorowanego przez NATO. Samodzielnie lub we współautorstwie opublikował ok. 165 prac (w większości po angielsku), dotyczących głównie fizykochemii zjawisk powierzchniowych, radiochemii oraz migracji pierwiastków promieniotwórczych. Był autorem i współautorem 10 patentów, m.in. na Urządzenie do odwadniania i aglomeracji sflokulowanych osadów sposobem ciągłym, Sposób odwadniania osadów trudnoflokulujących oraz Sposób odwadniania koloidalnych i żelowanych zawiesin pochodzenia organicznego i nieorganicznego. Wypromował ponad 200 magistrów i 13 doktorów.
W l. 1984–90, a następnie 1993–6 był S. prorektorem ds. nauki i badań naukowych UMCS. Od r. 1987 pracował dodatkowo na pół etatu w utworzonej w UMCS zamiejscowej Pracowni Adsorpcji i Fizykochemii Granicy Faz Inst. Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie; w l. 1988–92 był jej kierownikiem. Dn. 21 XI 1989 otrzymał tytuł profesora zwycz. W PAN pełnił funkcje wiceprzewodniczącego Komisji Fizykochemii Powierzchni (od r. 1984) oraz członka Komitetu Nauk Chemicznych i Sekcji Przeróbki Kopalin Komitetu Górnictwa. Był członkiem Komisji Ekspertów ONZ (1981–4) oraz Komisji Ekspertów Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu. Należał też do Polskiego Tow. Chemicznego (w l. 1985–7 był członkiem jego Zarządu Głównego) oraz pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Rady Naukowo-Technicznej Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Siarkowego «Siarkopol». Zapalony żeglarz, działał w Yacht-Clubie UMCS oraz Akad. Związku Sportowym; był też czynny w Lidze Obrony Kraju. Zmarł 9 III 1999 w Lublinie, został pochowany 16 III na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Lipowej. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1974), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1979), Medalem KEN (1976), Honorową Odznaką «Za zasługi dla Lubelszczyzny» (1976) oraz złotą Odznaką «Za zasługi dla ochrony środowiska i gospodarki wodnej» (1987).
W zawartym 27 III 1959 małżeństwie z Aliną Barbarą Wardak, magistrem chemii, pracownikiem Laboratorium Centralnego UMCS, miał S. córkę Martę Barbarę (ur. 1959), absolwentkę Politechn. Lub. w zakresie ochrony środowiska.
Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1964, W.–P. 1965 s. 244; toż za r. 1971, W.–P. 1973 s. 315; Rozprawy doktorskie i habilitacyjne Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1944–1984, L. 1995; toż za l. 1985–94, L. 1988; Słownik biograficzny miasta Lublina, L. 2009; – [Chibowski S.] Janusz W., Prof. dr hab. Jerzy Szczypa 1933–1999, w: Fizykochemiczne problemy mineralurgii. XXXVI Seminarium 1999, Wr. 1999 s. 125–38 (bibliogr. prac i wykaz patentów S-y); Wydział Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Oprac. B. Gawdzik i in., L. 2005 s. 70–4; – Laskowski J. S., Widziane zza wielkiej wody: profesor Jerzy Szczypa, w: Fizykochemiczne problemy mineralurgii. XXXVI Seminarium 1999, Wr. 1999 s. 139–42; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1999: „Dzien. Zachodni” nr 74, „Gaz. Wyborcza” nr 61, „Rzeczpospolita” nr 60.
Stanisław Tadeusz Sroka