Moczulski Józef, pseud Jadźwing, krypt. J. (1878–1936), działacz socjalistyczny, kooperatysta, poseł na Sejm RP. Ur. 12 IX w Ciechanowcu (pow. Bielsk Podlaski), pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej spod Ciechanowca, był jednym z pięciorga dzieci Andrzeja i Marii z Radziszewskich. Od 11 roku życia wychowywał się w Warszawie, gdzie kształcił się początkowo w rosyjskim gimnazjum filologicznym; później studiował na wydziale mechanicznym w szkole technicznej (prawdopodobnie w Średniej Szkole Mechaniczno-Technicznej M. Mittego, znanej od r. 1906 jako Wawelberga i Rotwanda). Ok. r. 1900 przeniósł się wraz z rodziną do Łowicza. Tam w r. 1902 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i niebawem stał się czołowym działaczem lokalnej organizacji. W r. 1905 był współorganizatorem strajku szkolnego w miejscowej szkole realnej, w którym wziął aktywny udział również jego brat Wacław (ur. 23 VI 1888), uczestnik kółek młodzieży, później członek PPS. M. zagrożony aresztowaniem musiał opuścić Łowicz. Na polecenie Centralnego Komitetu Robotniczego PPS wyjechał do Lublina, gdzie objął funkcję okręgowca. Tropiony jednak nadal przez żandarmerię, po krótkim czasie przeniósł się do Sosnowca i Dąbrowy Górniczej, a wiosną 1906 do Warszawy. Podjął tu pracę w redakcji pisma „Ludzkość”, ale równocześnie nielegalnie działał w Wydziale Wiejskim PPS. Po rozłamie w PPS (listopad 1906) działał w PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Aresztowany 13 I 1907 w lokalu Wydziału Wiejskiego przy ul. Książęcej, był więziony w IV forcie cytadeli warszawskiej, a następnie w twierdzy modlińskiej. Z braku dowodów miał być decyzją gen. gubernatora warszawskiego z 23 III t. r. wydalony z granic Królestwa Polskiego na okres stanu wojennego. Mimo to przetrzymywano go nadal w twierdzy i dopiero w końcu sierpnia zwolniono. Wyjechał na Białoruś, a stąd za granicę, gdzie studiował nauki politechniczne i prawo.
Wrócił do Warszawy po zajęciu jej przez Niemców w r. 1915. Pracował w Zarządzie m. st. Warszawy w Delegacji Budżetowej w Wydziale Pomocy dla Ludności; zajmował się aprowizacją robotników, organizowaniem kuchni robotniczych i inteligenckich. Po powstaniu Rady Wydziału Zaopatrywania m. Warszawy Zarząd delegował go w jej skład; w pracach wydziału brał udział aż do r. 1924. Prawdopodobnie w czasie pobytu za granicą poznał bliżej robotniczy ruch spółdzielczy. Gdy wrócił do Warszawy, rozwinął od razu działalność agitacyjną i organizatorską w tym kierunku. Był współzałożycielem, członkiem Zarządu i dyrektorem powstałej w sierpniu 1916 Kooperatywy Robotniczej «Promień», która w stosunkowo krótkim czasie ugruntowała się w środowisku proletariatu. M. zakładał sklepy spółdzielcze, w celach propagandowych i z myślą o przygotowaniu kadry działaczy napisał broszurę O kooperatywach robotniczych (W. 1917), wydaną w serii Biblioteczki Robotniczej. Znaczną rolę odgrywał też M. w owym czasie jako działacz PPS i jej ruchu zawodowego. Był wykładowcą na kursach dla działaczy związkowych, współredaktorem organów partyjnych: „Jedność Robotnicza” (1916–18) i „Nowiny Socjalistyczne” (1917–18), gdzie zabierał głos głównie w kwestiach spółdzielczości i ruchu zawodowego. W lipcu 1916 r. z ramienia PPS wszedł do Rady Miejskiej jako zastępca radnego. Gdy 24 IX t. r. związki kierowane przez PPS utworzyły Komisję Centralną Związków Zawodowych (KCZZ), M. został jej wiceprzewodniczącym; pełnił tę funkcję do marca 1919. KCZZ delegowała go w r. 1917 do Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu; od marca do czerwca t. r. wchodził do Rady Departamentu. Z powodzeniem podjął inicjatywę zjednoczenia kooperatyw robotniczych w jedną niezależną spółdzielnię, doprowadził w r. 1917 do utworzenia Zrzeszenia Kooperatyw Warszawskich i został jego dyrektorem.
Z ramienia PPS wszedł M. w listopadzie 1918 do Warszawskiej Rady Delegatów Robotniczych. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego RP w r. 1919 kandydował na pierwszym miejscu listy PPS w Łowickiem. Mandatu jednak nie uzyskał, podobnie jak i w odbywających się w t. r. wyborach do Rady Miejskiej w Warszawie, w których kandydował również na pierwszym miejscu Bezpartyjnej Listy Kooperatystów. Jako delegat Zrzeszenia Kooperatyw Warszawskich reprezentował Polskę na Konferencji Kooperatystów Międzysojuszniczej i Neutralnej, zwołanej w dn. 26–28 VI 1919 do Paryża przez francuski Narodowy Związek Kooperatyw Spożywców; brał udział w pracach komisji zajmującej się organizacją stosunków handlowych przez wielkie magazyny spółdzielcze. Działalność M-ego na stanowisku dyrektora Zrzeszenia ujawniła – mimo wielkiej energii i rzutkości – brak wyrobienia organizacyjnego i doświadczenia gospodarczego. Tymczasem oficjalne czynniki «Społem» miast udzielić wsparcia jego inicjatywie, potraktowały ją nieprzychylnie, jako konkurencję dla swojej centralnej hurtowni. M. usiłował za wszelką cenę nadać swojej placówce większe znaczenie. M. in. udał się w r. 1919 do Anglii i tam w hurtowni spółdzielczej zamówił na kredyt towary w ilościach daleko przekraczających potrzeby i możliwości finansowe Zrzeszenia. Transakcja ta doprowadziła Zrzeszenie do bankructwa i likwidacji, a zarazem naraziła na straty hurtownię angielską. Zniechęcony tymi niepowodzeniami M. wkrótce potem wycofał się z działalności. Zajął się prowadzeniem dzierżawionego gospodarstwa rolnego w Dzierzkowicach (pow. Janów Lubelski) i gospodarstw rybnych Terpentyna i Krzywie. Pracował w samorządzie powiatowym i działał w Związku Powiatów RP. Po przewrocie majowym w r. 1926 przeszedł do obozu J. Piłsudskiego. W r. 1928 działał w propiłsudczykowskiej PPS dawna Frakcja Rewolucyjna, utworzonej z rozłamu w PPS. W listopadzie 1930 został wybrany posłem na Sejm III kadencji z listy nr 1 Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) w okręgu nr 28 (Krasnystaw–Hrubieszów–Janów Lubelski). W Sejmie wchodził z ramienia Klubu BBWR w skład komisji: skarbu i walki z drożyzną, której przewodniczył; na 126 i 141 posiedzeniu Sejmu występował jako sprawozdawca projektu ustawy. Dn. 12 III 1931 odznaczono go Krzyżem Niepodległości. W tym czasie wzrosła też jego pozycja w Związku Powiatów RP; na kolejnych Zjazdach Głównych: IX (6–7 V 1933 w Warszawie) i X (2–3 II 1935 w Katowicach) był wybierany do Rady Związku. Chory na raka wrócił w r. 1936 do Warszawy, gdzie 30 X t. r. zmarł. Pochowany został na cmentarzu wojskowym na Powązkach. Z małżeństwa z Ludwiką (nazwisko panieńskie nieznane) pozostawił syna Leszka, inżyniera.
Fot. w CAW: Akta Krzyża Niepodległości, t. 9; – Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; – Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939 (Informator), W. 1963; tenże, Wybory warszawskie 1918–1926, W. 1972; Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim 1905–1918, W. 1964; Prace Departamentów i Biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, W. 1918 s. 30, 76; 100-lecie Warszawskiej Spółdzielni Spożywców 1869–1969, W. 1969; „Kalendarzyk Polityczno-Historyczny m. stoł. Warszawy” na r. 1917; Rady Delegatów Robotniczych w Polsce 1918–1919. Materiały i dokumenty, W. 1962 I; Spraw. stenogr. Sejmu 1922–39, posiedzenie 126 z 18 XII 1934 szp. 3–5, posiedzenie 141 z 22 III 1935 szp. 35–8; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1973 V; – „Biuletyn Min. Pracy i Opieki Społecznej”. 1919 nr 4 s. 134; „Gaz. Pol.” 1930 nr 275 s. 2; „Jedność Robotn.” 1916 nr 2 s. 5, 1917 nr 16 s. 2; „Kur. Warsz.” 1936 nr 300 s. 23 (nekrolog), „Niepodległość” T. 13: 1936; „Robotnik” 1919 nr 17 s. 4, nr 245 s. 3; „Samorząd” 1932 s. 455, 1933 s. 314, 1934 s. 324, 413, 1935 s. 59, 61, 97, 106, 1936 s. 677 (wspomnienie pośmiertne); – AGAD: KGGW 106981 k. 2, 11–14, 24, 42–4, 52–6, 112; Arch. USC Warszawa-Ochota: Księga zmarłych IV 282/1936/121; CAW: Akta Krzyża Niepodległości t. 9, Akta Medalu Niepodległości t. 155 (akta odznaczeniowe brata Wacława); – Pismo Urzędu Gminy w Dzierzkowicach (w posiadaniu autorki); – Informacje Kancelarii Cmentarza Komunalnego na Powązkach i bratowej M-ego, Ireny Moczulskiej.
Alicja Pacholczykowa