Sieradzki Józef (pierwotnie Hirschberg Adolf), (1900–1960), historyk, nauczyciel gimnazjalny, profesor UJ i Uniw. Warsz., publicysta. Ur. 2 IV w Tarnopolu, był synem Ignacego Izydora Hirschberga, urzędnika prywatnego, i Filipiny z Feldhornów.
S. uczęszczał w l. 1910–18 do V Gimnazjum we Lwowie i złożył w r. 1918 egzamin maturalny. Studia wyższe podjął w t. r. na uniwersytecie w Pradze na wydz. przyrodniczym. W r. 1921 zapisał się na studia w zakresie historii na Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie. Jego mistrzami uniwersyteckimi byli Jan Ptaśnik i Franciszek Bujak. Doktorat uzyskał w lipcu 1925 na podstawie rozprawy Stosunki osadnicze w dobrach klasztoru tynieckiego w początkach jego istnienia (Lw. 1925). Bujak wprawdzie zaakceptował ją jako doktorską, ale gdy bez jego zgody ukazała się w druku, potraktował ją nader surowo („Kwart. Hist.” R. 39: 1925). Przesądziło to o dalszej drodze życiowej autora (już uprzednio asystenta Bujaka), mającego wcześniejszy debiut w druku w postaci omówienia książki A. Dopscha „Die Wirtschaftsentwicklung der Karolingerzeit vornehmlich in Deutschland” („Kwart. Hist.” R. 38: 1924), a także opublikowane źródła „Dwa nieznane dokumenty łapczyckie z XIV w.” („Kwart. Hist.” R. 39: 1925).
W r. 1925 S. rozpoczął pracę nauczycielską. W r. 1926 złożył państwowy egzamin nauczycielski we Lwowie. Kolejno uczył w Łomży, Wilnie i Drohobyczu, a od r. 1927 do wybuchu wojny już stale w Wilnie, najpierw w dwu prywatnych gimnazjach, doprowadził następnie do połączenia ich w spółdzielcze Gimnazjum i Liceum «Oświata», którego został dyrektorem; w Kuratorium wileńskim był przez rok referendarzem. Działał w Klubie Myśli Państwowej związanym politycznie z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem (BBWR) i redagował z ramienia tego klubu pismo „Nasza Myśl”. Rozpoczął też działalność publicystyczną w „Kurierze Wileńskim” i w „Kurierze Powszechnym”, podejmując tematykę szkolną, publikując przekłady z literatury żydowskiej; w artykułach swoich angażował się politycznie po stronie rządowej. W r. 1933 po zamordowaniu Tadeusza Hołówki ogłosił apologetyczną w stosunku do polityki sanacji książeczkę Polski Grakchus. Wspomnienie o Tadeuszu Hołówce (Wil. 1933). Pod jego redakcją ukazała się publikacja „Zjazd działaczy gospodarczych i społecznych zwołany przez Radę Wojewódzką BBWR w Wilnie 8 IX 1933” (Wil. 1933). Napisał też rozprawkę pt. Zarys historyczno-statystyczny na ziemiach północno-wschodnich 1913–1928 (w: „Wilno i Ziemia Wileńska”, Wil. 1932 II). Ogłosił niewielki zbiór szkiców, uprzednio drukowanych w prasie, Żydzi i Polska (Wil. 1934). Wileńska działalność polityczna S-ego odbiła się w okresie powojennym nader niekorzystnie na jego karierze.
Po wybuchu wojny w 1939 r. S. przeniósł się z rodziną do Drohobycza, gdzie pod władzą sowiecką był nauczycielem i inspektorem szkolnym, a wreszcie wykładowcą w powstałym tam Naukowym Instytucie Nauczycielskim. Po wkroczeniu Niemców do Drohobycza znalazł się tamże w obozie pracy «Dachówczarnia», skąd udało mu się uwolnić i na przełomie l. 1942 i 1943 wyjechał najpierw do Lwowa, a z kolei jeszcze w r. 1943 do Warszawy. Zatrudniony przez Zarząd m. Warszawy, był nauczycielem w szkole przy ul. Włościańskiej. Brał udział w tajnym nauczaniu. Pod pseud. Stefan Zawieyski pisywał do prasy podziemnej. Należał do Armii Krajowej. Uczestniczył w powstaniu warszawskim w Zgrupowaniu mjra «Bartkiewicza» (Włodzimierza Zawadzkiego). Wzięty do niewoli, przebywał w sześciu obozach jenieckich (do 5 II 1945), m. in. w Fallinbostel i w Bergen-Belsen. Z rąk niemieckich zginęła jego matka oraz dwaj bracia, z których jeden był adwokatem, a drugi nauczycielem gimnazjalnym.
Po powrocie do kraju S. odnalazł swoją rodzinę w Krakowie. Tutaj osiadł i natychmiast rozwinął dużą aktywność. Podjął pracę nauczycielską w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Nowodworskiego. Został też kierownikiem ogniska metodycznego historii i nauki o Polsce współczesnej. Działalność publicystyczną rozwinął na łamach „Odrodzenia” oraz w licznych publikacjach książkowych, które w tematyce historycznej kryły bardzo mocne akcenty publicystyczne, całkowicie spójne z programem Polskiej Partii Robotniczej (PPR); jej członkiem został już w maju 1945. Wówczas ostatecznie zmienił imię i nazwisko. Jeszcze 9 III 1945 występuje w piśmie urzędowym jako dr Hirschberg-Sieradzki, dn. 22 VIII 1945 jako dr Sieradzki Adolf Józef, a później już stale jako Józef Sieradzki. W kwietniu 1947 został wybrany na członka Komitetu Wojewódzkiego (KW) PPR w Krakowie, Od grudnia 1948 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Wbrew nekrologowi w „Trybunie Ludu”, podpisanemu przez «Grono Towarzyszy», nie był sekretarzem propagandy KW PZPR w Krakowie. Był członkiem Miejskiej Rady Narodowej, w której wchodził do Komisji Kultury i Oświaty.
Spośród publicystycznych i historyczno-publicystycznych prac S-ego, opublikowanych w pierwszych latach po wojnie, trzeba wymienić: Grzechy Stanisława Mikołajczyka (Kr. 1946), O szkołę w nowej demokracji (W. 1946), Szlakiem bojowym I Dywizji (Kr. 1947), Światła po burzy (W. 1947), Polska i świat współczesny. Podręcznik dla nauczyciela (W. 1947), Materializm historyczny i niektóre potrzeby polskiego dziejopisarstwa. Tezy referatu na Powszechny Zjazd Historyków Polskich we Wrocławiu („Myśl Współcz.” T. 3: 1948 i odb. 1948), U źródeł polityki zagranicznej Polski Ludowej (Kr. 1948), Wędrówki po stuleciach. Ustroje gospodarcze i ruchy społeczne (W. 1948). W artykułach prasowych poruszał problematykę Ziem Zachodnich, walki o pokój, walki z «reakcją», związków Lenina z Polską, działalności Juliana Marchlewskiego itp.
Od r. 1946 S. był wykładowcą Wyższej Szkoły Nauk Społecznych Tow. Uniwersytetów Robotniczych w Krakowie, a na r. akad. 1947/48, pismem z 20 X 1947, został powołany przez ministra oświaty Stanisława Skrzeszewskiego na kierownika Międzyuczelnianego Studium Nauki o Polsce i Świecie Współczesnym. Z kolei pismem z 27 VII 1948 tenże minister zwrócił się do rektora UJ z informacją, iż na utworzoną w UJ Katedrę Ruchów Społecznych zamierza powołać w charakterze profesora nadzwycz. S-ego. Równocześnie prosił o pilne przesłanie do Ministerstwa opinii w tej sprawie Rady Wydz. Humanistycznego. Dn. 13 IX Rada «uchwaliła w tajnym głosowaniu […] przedstawić Ministerstwu Oświaty wniosek o mianowanie Józefa Sieradzkiego profesorem nadzwyczajnym na Katedrze Ruchów Społecznych», jakkolwiek sprawa nie uzyskała większości, bowiem za wnioskiem głosowało 12 osób, przeciwko 3, a 9 wstrzymało się od głosu. W dn. 3 XI 1948 prezydent RP Bolesław Bierut mianował S-ego profesorem nadzwycz. UJ. Dopiero w maju 1949 S. został zwolniony z dn. 31 X 1948 (!) ze stanowiska nauczyciela gimnazjalnego. Od początku r. 1948 do sierpnia 1950 S. był członkiem Kolegium Redakcyjnego wychodzącego w Krakowie miesięcznika „Życie Słowiańskie”.
Wiosną 1950 dawny działacz PPS, a wówczas PZPR Bolesław Drobner, zirytowany sprzeciwem S-ego wobec umieszczenia na wystawie «Kraków Czerwony 1794–1950» portretu Ignacego Daszyńskiego (wg relacji S-ego przekazywał on tylko decyzję sekretarza KW PZPR Stanisława Łapota), zwrócił uwagę władz partyjnych na przedwojenną działalność polityczną S-ego. Sprawa znalazła swój epilog w Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej (CKKP), która uchwałą z 11 IX 1950 usunęła S-ego z PZPR jako «element karierowiczowski i ideologicznie obcy». W uzasadnieniu odwoływano się do jego książeczki o Hołówce i zarzucano mu, że «gloryfikuje w niej politykę narodowościową sanacji». Wypomniano mu też działalność w Klubie Myśli Państwowej oraz redagowanie pisma „Nasza Myśl”.
Po usunięciu z partii S. złożył 17 X 1950 rezygnację z mandatu członka Miejskiej Rady Narodowej w Krakowie i członka Komisji Kultury i Oświaty tejże. W środowisku historyków utrzymywano, że S. ze wszystkich dostępnych mu bibliotek publicznych usuwał książeczkę o Hołówce, jak również inne swoje przedwojenne publikacje polityczne. Jest faktem, że w wielu bibliotekach polskich istnieje do dziś karta katalogowa tej książeczki, samego egzemplarza natomiast brak. Wiele osób dopatrywało się właśnie w S-m pierwowzoru bohatera opowiadania Kazimierza Brandysa „Hotel Rzymski”.
Wielka aktywność S-ego (kierował Międzyuczelnianym Studium i Katedrą), a także kłopoty natury politycznej, wynikłe z wileńskich zaszłości, sprawiły, że zaczął zapadać na zdrowiu. Na trzeci trymestr r. akad. 1948/49 uzyskał urlop zdrowotny. Następny r. akad. był dla niego bardzo ciężki. Pismem Ministerstwa z 18 IX 1950 został urlopowany w UJ i przeniesiony służbowo w charakterze profesora kontraktowego na Uniw. Łódzki, gdzie miał być zatrudniony w Katedrze Antropogeografii. Zajęć w Łodzi jednak w ogóle nie podjął, bowiem choroba nasilała się, a rektor UJ Teodor Marchlewski informował Ministerstwo o potrzebie psychiatrycznego leczenia S-ego. Z końcem lata 1951 S. został oddelegowany na kierownika Biblioteki przy Instytucie Zootechniki UJ, kierowanym przez Marchlewskiego. Korzystał jednak w tym czasie z urlopu naukowego, który został mu przyznany przez Ministerstwo ex post w marcu 1952. Wnet został zatrudniony w «Domu Książki» w Krakowie. Podejmował się też prac redakcyjnych („Pierwsza konferencja metodologiczna historyków polskich”, W. 1952–3 I–II, „Historia Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich”, Pod red. B. D. Grekova, W. 1954 , ).
Pismem z 4 IV 1953 minister Szkolnictwa Wyższego Eugenia Krassowska poinformowała S-ego o przeniesieniu go z urzędu z dn. 1 IV 1953 do pracy w Instytucie Historycznym Uniw. Warsz. S. podjął tu pracę w Katedrze Historii Polski Feudalnej w r. akad. 1953/54 w charakterze profesora nadzwycz. Skoncentrował się teraz na badaniach naukowych. Kilka jego studiów z tego okresu, dotyczących „Kroniki” Jana z Czarnkowa, ekonomicznego położenia Polski u schyłku monarchii piastowskiej, sylwetki Karola IV i Kazimierza Wielkiego oraz pojęcia «Regnum Russiae», złożyło się na wartościowy naukowo tom Polska wieku XIV (W. 1959). Do tego doszły analizy źródeł w pracach: Sprawa Janka z Czarnkowa i jego utwór („Studia Źródłoznawcze” T. 4: 1959), Bolesława Pobożnego statut kaliski z r. 1264 dla Żydów (w: „Osiemnaście wieków Kalisza”, P. 1960 I) Traktat kaliski z Krzyżakami 1343 r. (wspólnie z Rafałem Łąkowskim, w: „Osiemnaście wieków Kalisza”, Kalisz 1961 II), świadczące o sprawności warsztatowej ich autora. Wspomnieć tu trzeba tom przygotowany wspólnie z Czesławem Wycechem, „Rok 1846 w Galicji. Materiały źródłowe” (W. 1958) i samodzielnie Białowieża i Mikaszewicze. Mity i fakty. Do genezy wojny pomiędzy Polską a RSFRR w 1920 r. (W. 1959). Ogłaszał również artykuły w prasie. Nie stronił nadal od tematyki publicystycznej, ale sporo jest tu rzeczy naukowych z warsztatu aktualnie prowadzonych badań. Ogłaszał recenzje z publikacji naukowych w „Nowej Kulturze”, „Polityce”, „Przeglądzie Kulturalnym”, „Życiu Literackim”, „Argumentach”, „Trybunie Literackiej”, „Nowej Kulturze”, „Dzienniku Polskim”. Zajmował się sprawą kształcenia młodzieży, w kilku artykułach w „Życiu Szkoły Wyższej”. W swoim okresie warszawskim współpracował również z Państwowym Wydawnictwem Naukowym (PWN) jako konsultant naukowy jego Redakcji Historii. Właśnie w organizacji partyjnej PZPR przy PWN podjął S. w r. 1958 starania o ponowne przyjęcie do partii. Sprawę wdrożono, ale ostateczną decyzję musiała podjąć CKKP. Ostatecznie uchwałą z 14 IV 1959 zgodziła się ona wprawdzie na powrót S-ego do partii, ale nie na zasadzie przywrócenia mu praw członkowskich (gdyż decyzję swoją z r. 1950 o usunięciu S-ego, nadal CKKP uznała za uzasadnioną), lecz na ogólnych zasadach stosowanych wobec nowo przyjmowanych członków. Wzięto przy tym pod uwagę «obecną działalność naukową i publicystyczną» S-ego i stąd Zespół Orzekający postanowił «nie czynić przeszkód», gdyby organizacja partyjna w PWN zechciała go przyjąć, co też się stało. Zmarł 25 III 1960 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W kondukcie pogrzebowym szli Zenon Kliszko i C. Wycech. Był odznaczony Medalem Obrony Warszawy, Medalem «Za Wolność i Zwycięstwo» oraz Odznaką Grunwaldzką.
Z małżeństwa z Marią z Rappaportów, nauczycielką – polonistką, po wojnie dyrektorką jednego z liceów żeńskich w Krakowie, miał S. córkę Izabellę, polonistkę, żonę Andrzeja Korzona, historyka.
S. napisał pamiętnik Od świtu do świtu, pozostający w posiadaniu rodziny.
Fot. w Arch. PAN: III 150; Smosarski L., Materiały do bibliografii publikacji Polskiej Partii Robotniczej 1942–1948, W. 1976; W. Enc. Powsz. (PWN), X; Słownik historyków polskich, W. 1994 s. 473; – Ćwik K., Problemy współdziałania PPR i PPS w województwie krakowskim 1945–1948, Kr. 1974; Dobrowolski H., Józef Sieradzki (1900–1960), „Wiad. Hist.” R. 3: 1960 nr 2/3 s. 172; [Gieysztor A.], A.G., Józef Sieradzki (21 IV 1900 – 25 III 1960), „Kwart. Hist.” R. 68: 1961 s. 189–91; Żychowski M., Wspomnienie o Józefie Sieradzkim, „Przegl. Kult.” 1960 nr 37 s. 5; – „Tryb. Ludu” 1960 nr 86, 87, 88 (nekrologi, nadto w nr 87 krótkie nie sygn. wspomnienia), 90 (notka o pogrzebie); „Życie Warszawy” 1960 nr 75, 76 (nekrologi, nadto w nr 76 krótkie, sygn. , wspomnienie); – AAN: Zespół KC PZPR t. osobowa 103 18 (Sieradzki Józef), zespół CKKP t. 3094/50 (Sieradzki Józef), sygn. 237/VI–61 s. 145 (CKKP, „Biul. Informacyjny” 1950 nr 7, listopad-grudzień); Arch. PAN: Spuścizna rękopiśmienna S-ego, nieuporządkowana, III–150 (24 teczki, 2, 25 mb); Arch. UJ: Teczka osobowa S-ego, S III 246 (zawartość szczątkowa); Arch. Uniw. Warsz.: Teczka osobowa S-ego, K 1552; – Informacje A. Korzona z W.; – Uzupełnienia Feliksa Tycha z W.
Jerzy Wyrozumski