Ruszkiewicz Józef Wilhelm (1802–1872), ksiądz, przywódca ludowy w powstaniu poznańskim. Ur. 11 III w Brzuchowie (pow. tucholski), był synem Antoniego, administratora majątku, i Ludwiki z Kwiatkowskich.
R. uczył się w domu, potem często zmieniał szkoły, uczęszczał do nich z przerwami i żadnej nie ukończył. W l. 1824–7 był nauczycielem córki hrabiego Józefa Goetzendorfa-Grabowskiego w Grylewie koło Wągrowca. Następnie zaczął uczyć się rolnictwa (nie wiadomo gdzie), lecz wkrótce zmienił plany życiowe.
W r. 1828 R. zdał egzamin do Seminarium Duchownego w Poznaniu, skierowany jednak został do seminarium w Gnieźnie, bo uczelni tej groziło zamknięcie przez władze pruskie z powodu małej liczby kleryków. W r. 1831 otrzymał święcenia kapłańskie w Gnieźnie i został wikarym w Dąbrowie koło Mogilna. Od r. 1833 był komendarzem (administratorem) parafii w Wąwelnie pod Bydgoszczą; w tymże charakterze został w r. 1845 przeniesiony do Cerekwicy koło Żnina, w r. 1847 do Ostrowa Wpol. Dn. 8 IV 1848 wywiesił na kościele i plebanii chorągwie biało-czerwone i wygłosił patriotyczne kazanie. Poszła wieść, że miejscowi Niemcy w odwet knują zamach na jego życie. Powstało wtedy okoliczne chłopstwo i doszło do starć z wojskiem pruskim. R. w obawie o swe życie uciekł w przebraniu do pobliskiego Wysocka. Powrócił do Ostrowa 14 IV po opanowaniu miasta przez powstańców i objął w nim władzę. Utworzył straż polsko-niemiecką, zapobiegł grabieżom i samosądom. Dn. 24 IV ponownie wkroczyło wojsko pruskie, żołnierze zdemolowali plebanię, pobili kościelnego. R. jakiś czas się ukrywał. Po powrocie protestował przeciw gwałtom pruskim, domagając się ukarania żołnierzy, którzy 22 IV w pobliskiej Topoli Wielkiej zamordowali trzech kosynierów. Sprawie tej nadał rozgłos poseł do sejmu pruskiego Wojciech Lipski. Dn. 7 VI R. został aresztowany pod zarzutem podburzania chłopów i umieszczony w fortecy w Poznaniu. Zwolniono go 24 VI dzięki interwencji arcybpa Leona Przyłuskiego. Wróciwszy do Ostrowa pozostawał tu pod nadzorem policyjnym. W lutym 1849 musiał ustąpić z parafii ostrowskiej na żądania kolatora, ks. Bogusława Radziwiłła, który już w kwietniu 1848 oskarżył go o postępowanie niezgodne z kapłańskim powołaniem i o buntowanie chłopów. R. przeniesiony został na komendarza parafii Św. Wojciecha w Poznaniu, gdzie duszpasterzował cztery i pół miesiąca, podczas panującej wówczas epidemii cholery. Następnie był komendarzem w Błociszewie koło Śremu. W r. 1851 przeszedł na probostwo w Grodzisku pod Pleszewem.
W pow. pleszewskim należał R. do filarów polskiego życia narodowego. Znany był jako dobry, energiczny kaznodzieja i działacz. Znaczną część dochodów przeznaczał na kształcącą się młodzież polską i ubogich. Zmarł 1 IX 1872 w Grodzisku i tam został pochowany.
Chankowski S., Muzeum Rapperswilskie jako warsztat pracy naukowej, „Przegl. Hist.” T. 79: 1988 s. 49; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I, II; Kieniewicz S., Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 roku, W. 1960; Kruszka S., Rok 1848 w południowych powiatach Księstwa Poznańskiego, Dodatek do „Orędownika Ostrowskiego i Odolanowskiego” 1926 nr z 15 I, 22 I, 29 I; Pietrzak J., Wielkopolskie duchowieństwo na barykadach, „WTK” 1973 nr 15/16; Wojtkowski A., Pięćsetlecie parafii w Ostrowie, Ostrów 1935 s. 20; Zieliński Z., Kościół Katolicki w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1848–1865, L. 1973; – Lipski W., Beiträge zur Beurteilung der Ereignisse im Grossherzogthum Posen im Jahre 1848, Berlin 1849 s. 16–21; Ordo Officii Divini ad usum Almae Eccles. Metropolitanae et Archi-Dioec. Gnesnensis-Posnaniensis pro Anno Domini 1832–1873; – „Dzien. Pozn.” 1872 nr 212; „Gaz. Pol.” 1848 nr 82, 135, 152; – AP w P.: Spuścizna woj. Wojciecha Lipskiego nr 2, 5; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Akta personalne R-a; Arch. Archidiec. w P.: KA II 297, OA 2120–2121.
Jerzy Pietrzak