Plater-Zyberk (Syberg, Zyberg) Michał (1777–1862 lub 1863), wicegubernator cywilny wileński. Ur. 28 XII, był trzecim z kolei synem Kazimierza Konstantego Broel-Platera (zob.) i Izabeli, córki kanclerza w. kor. Jana Jędrzeja Borcha (zob.), bratem Ludwika Augusta (zob.), Konstantego (zob.) i Stanisława (zob.). Podobnie jak jego bracia otrzymał staranne wykształcenie dzięki matce, która wykazywała szerokie zainteresowania kulturalne. Wg tradycji rodzinnej, przekazanej przez Gustawa Manteuffla, P.-Z. jako oficer inżynierii miał być w czasie insurekcji 1794 r. adiutantem Tadeusza Kościuszki i brać udział przy fortyfikowaniu Modlina. Wiadomość ta nie wydaje się prawdopodobna, niemniej faktem jest, że w czasie powstania kościuszkowskiego służył w korpusie inżynierów kor. i że 1 VII t. r. w obozie pod Pracką Wolą awansowany został z konduktora na podporucznika, a 8 IX przydzielony jako jeden z trzech oficerów do korpusu gen. Karola Sierakowskiego. Bezpośrednio po powstaniu, jak wynika z stanu służby z 6 I 1795, P.-Z. znajdował się w Warszawie. Pradopodobnie w r. 1802 przebywał z rodziną za granicą, m. in. w Paryżu (mniej więcej w tym czasie tam właśnie powstały jego podobizny).
Po powrocie P-a-Z-a do kraju doszło do skutku jego małżeństwo z Izabelą Heleną, córką Jana Tadeusza, barona Syberga zu Wischling, woj. inflanckiego, potem brzesko-litewskiego i Ludwiki baronówny von Kleist. Izabela Helena była jedynym dzieckiem i jedyną dziedziczką zarówno nazwiska, jak i ogromnych majątków (także po stryjach Janie Kazimierzu i Józefie) inflanckiej gałęzi Sybergów (z czasem spolszczone na Zyberk). Wg Konarskiego ślub odbył się 6 I (nowego stylu) 1803, zaś 10 VII (22 VII) t. r. cesarz Aleksander I miał podpisać ukaz zezwalający P-owi «dołączyć do swojego nazwiska nazwisko swego teścia… i nazywać się odtąd dziedzicznie hrabią Plater-Syberg» (Manteuffel datuje umowę przedślubną na 25 XII 1803, a ukaz na 10 VII 1804). Tego rodzaju układ miał dla obu stron duże znaczenie: nazwisko i herb Sybergów nie przestawały istnieć, gdyż przejął je P.-Z. i jego potomstwo, z tym jednakże zastrzeżeniem, że w wypadku wygaśnięcia owej nowej linii wszystkie dobra sybergowskie miały przejść nie na Platerów, ale na niemiecką linię Sybergów (pozostających przy pisowni Syberg zu Wischling). Z drugiej strony P.-Z., choć dziedziczył część majątku ojca, to jednak przede wszystkim wielki posag żony wyrobił mu dość znaczną pozycję wśród ziemiaństwa i ówczesnych władz. W r. 1805 (15 IX) powołany został na członka honorowego Uniw. Wil., co dało znowu asumpt do wybrania go 15 I 1806 na wizytatora szkół w guberniach mohylewskiej i witebskiej (należących do wydziału szkolnego wileńskiego). Starano się więc pozyskać P-a-Z-a dla spraw szkolnictwa (którego egzystencja nie była zbyt mocna), licząc na jego poparcie. Zdaniem władz szkolnych, m. in. Jana Śniadeckiego, ziemianie o głośnych nazwiskach wśród wizytatorów mieli niejako podnieść stan nauczycielski, ale co nie mniej ważne, sami, nie biorąc wynagrodzenia, pokrywali z własnej kieszeni koszty reprezentacji. Wyznaczony na dwuletnią kadencję – do r. 1808 – P.-Z. nie podjął właściwie swoich czynności wizytatorskich, na co użalał się Jan Śniadecki, zdawał sobie bowiem sprawę z ważności zleconej P-owi-Z-owi funkcji wobec szczególnego zaniedbania szkół białoruskich.
Gdy gubernatorem cywilnym wileńskim został w lipcu 1816 Ksawery Lubecki, wówczas dobrze mu znany P.-Z. równocześnie objął funkcję wicegubernatora cywilnego wileńskiego. Ponieważ Lubecki niemal w tym samym czasie został delegowany do trójpaństwowej komisji likwidacyjnej, wobec tego nie objął nawet urzędowania w Wilnie, przebywając przeważnie w Warszawie. Zatem funkcje jego zastępcy objął nowo kreowany wicegubernator i sprawował je przez lata 1817 i 1818. Wobec przedłużającej się nieobecności Lubeckiego rozeszły się pogłoski, że wojenny gubernator A. Rimskij-Korsakow chce P-a-Z-a przedstawić do nominacji na gubernatora. P.-Z. jakoby niechętnie pełnił swe funkcje, oczekując na powrót Lubeckiego, który podobno nie był zadowolony z postępowania swego zastępcy, co doprowadziło nawet do jakichś między nimi nieporozumień.
W tym czasie ożywiła się z dawna dyskutowana sprawa zniesienia poddaństwa chłopów, której P. Z. i jego bracia: Ludwik, Kazimierz i Konstanty, byli gorącymi zwolennikami; sam P.-Z. jakoby dyskretnie nakłaniał w r. 1817 marszałków powiatowych do wniesienia tej sprawy na wokandę nadchodzących t. r. sejmików szlacheckich. Stała się też ona przedmiotem ożywionej dyskusji na sejmiku gubernialnym w Wilnie (30 XII 1817) i wywołała stanowczy protest delegata pow. oszmiańskiego Michała Paszkowskiego. Okrzyknięty zdrajcą, szukał pomocy u P-a-Z-a, któremu w sposób przesadny przedstawił te wydarzenia. I wówczas P.-Z., jakkolwiek sam sprzyjał dyskutowanej sprawie i na pewno o zajściach na sali sejmikowej dobrze był informowany przez raporty policyjne, a zwłaszcza przez brata Kazimierza, polecił zamknąć tego samego dnia salę obrad i jej drzwi opieczętować; dn. 5 (17) I 1818 udzielił listownego upomnienia marszałkowi gubernialnemu Teodorowi Roppowi za dopuszczenie dyskusji nad tak drażliwą materią. Dn. 31 XII 1817 powiadomił o zajściach wojennego gubernatora Rimskiego-Korsakowa najpierw pismem prywatnym, a 7 (19) I 1818 w szczegółowym raporcie. Zarządzenia P-a-Z-a wzburzyły opinię przeciw niemu, wznowiono wprawdzie obrady (bardzo niekompletne) w prywatnym mieszkaniu T. Roppa, ale wkrótce zostały one zakończone. Szczegółowy przebieg sejmiku przedstawił P.-Z. w liście do Aleksandra I z 13 (25) I t. r., ale zaznaczył, że starał się wykazać swoim współobywatelom na Litwie korzyści płynące z ukazów z 1816 i 1817 r., znoszących poddaństwo chłopów w Kurlandii i Estonii. W przeciwieństwie do propozycji sejmikowych utworzenia komisji dla opracowania projektu reformy włościańskiej, P.-Z. sugerował powołanie przez cesarza specjalnej komisji dla wysondowania opinii szlachty w sprawie zniesienia poddaństwa na Litwie. Na raport P-a-Z-a i Rimskiego-Korsakowa (z 27 II st. st. 1818) cesarz odpowiedział dopiero reskryptem z 17 (29) IV t. r., polecając wojennemu gubernatorowi wyrazić naganę T. Roppowi i P-owi-Z-owi «mającemu – jak się wyraził – spaczone o samej rzeczy pojęcie».
Na marginesie dyskutowanych projektów warto zaznaczyć, że zwolennicy ich w znacznej części należeli do wolnomularstwa. Wolnomularzem był również P.-Z. (nie był pod tym względem wyjątkiem wśród Platerów). Należał do założycieli i członków czynnych loży symbolicznej «Szkoła Sokratesa» (założonej w lutym 1818) w Wilnie, następnie był członkiem honorowym loży «Doskonała Jedność» i «Zum Guten Hirten»; w wolnomularstwie osiągnął IV stopień wtajemniczenia (kawalera wybranego). Z okresu pełnienia funkcji wicegubernatora znane są jego dwa zarządzenia: jedno w sprawie oświetlenia miasta Wilna (1818), drugie, może z r. 1817, dotyczące uprawnień obywateli do głosowania przy wyborach na sejmiki (Prawidła dla cenzoryatów…, Wil. b. d.). P.-Z. należał do utworzonego w r. 1818 w Wilnie Tow. Typograficznego, którego celem było upowszechnianie czytelnictwa. Nie udało się ustalić daty ostatecznego zakończenia przez P-a-Z-a urzędowania jako wicegubernatora; w r. 1820 występuje już jako «były wicegubernator wileński». Wg Konarskiego P.-Z. był w tym czasie radcą rządu na Kurlandię w Mitawie.
O działalności P-a-Z-a w n. l. wiemy bardzo mało. Jego majątki, które wziął po żonie w posagu, położone w Kurlandii, Inflantach polskich i na Litwie, obejmowały powierzchnię ok. 1 700 km2 z 15 000 «dusz». Sam P.-Z. odziedziczył po ojcu Wielką Indrycę w pow. dyneburskim i był współdziedzicem, razem z bratem Ludwikiem, także innych posiadłości. Rezydencjami Platerów-Zyberków były Schlossberg w Kurlandii i Liksna w Inflantach. W Schlossbergu w okręgu iłłukszteńskim znajdował się pałac z ogrodem i parkiem, kaplica katolicka p. wezw. Najśw. Marii Panny, a w r. 1861 powstała tam, zapewne dzięki P-owi-Z-owi, ochronka katolicka. W Iłłukszcie starał się P.-Z. utrwalić wpływy polskie, dzięki niemu oderwano Iłłuksztę od szkolnictwa dorpackiego i włączono do okręgu szkolnego wileńskiego. W Uzułmujży w Kurlandii wystawił P.-Z. w r. 1820 murowany kościół p. wezw. św. Piotra i Pawła, a w r. 1831 w Suboczu (pow. iłłukszteński) kościół parafialny p. wezw. św. Michała. W Liksnie znajdował się pałac wzniesiony w r. 1798, bogaty księgozbiór oraz kościół p. wezw. Jezusa, Marii, Józefa. Panowała tutaj atmosfera polska, w której wychowywała się przez pewien czas Emilia Plater, córka Ksawerego, stryjecznego brata P-a-Z-a. Syn P-a-Z-a Kazimierz był uczestnikiem powstania listopadowego jako oficer w kwatermistrzostwie, a po klęsce przebywał w Dreźnie. Po powstaniu P.-Z. utrzymywał korespondencję z synem i swoim bratem Ludwikiem, należącym do kręgu osób związanych z Adamem Jerzym Czartoryskim (korespondencja ta przechowywana w Muz. Raperswilskim uległa zniszczeniu). P.-Z. miał opinię człowieka wykształconego, należał do założycieli Kurlandzkiego Tow. Naukowego dla badania literatury i sztuki, był też autorem krótkiej rozprawki Ueber Meteorit in Lixna (z tablicami). Zmarł najprawdopodobniej w r. 1862 w Schlossbergu (lub 1 XI 1863), pochowany został w Liksnie obok swej żony Izabeli Heleny (1785–1849).
Platerowie-Zyberkowie pozostawili dziewięcioro dzieci żyjących, a mianowicie: wspomnianego Kazimierza (1808–1876), dziedzica wielu majątków położonych w Kurlandii (m. in. Schlossbergu, Iłłukszty), Henryka Wacława Ksawerego (1811–1850), dziedzica majątków inflanckich (m. in. Liksny), Konstantego (1814–1850) i Stanisława Kostkę Kazimierza Jana (1823–1895 lub 1896), obu dziedziczących część dóbr kurlandzkich; ostatni z wymienionych był majorem inżynierii wojsk rosyjskich, marszałkiem szlachty pow. dyneburskiego, kuratorem honorowym gimnazjum dyneburskiego, działaczem 1863 r. Z córek pozostały: Ludwika (1805–1888), żona Karola Jerzego Borcha, marszałka szlachty gub. witebskiej, Izabela (ur. 1809), za Julianem Emerykiem Roppem, Józefina, za Fabianem Platerem, Maria (1813–1893), żona Mikołaja Szadurskiego, i Anna za Ludwikiem Orpiszewskim (zob.); wymienia się jeszcze siedmioro dzieci zmarłych w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym.
Czapski E., Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorze Emeryka hr. Hutten-Czapskiego w Krakowie, Kr. 1901 wymienia 2 podobizny P-a sztychowane w Paryżu zapewne w r. 1802 przez Chrétiena i E. Quenedey’a; Konarski Sz., Platerowie, wspomina o portrecie P-a, malowanym w r. 1858 przez T. Thieme, przechowywanym w zbiorach Tadeusza Plater-Zyberka w Valduc w Belgii; tamże, Miniatury Lessera Izabeli P-owej nr ilustr. 22; tamże, Reprod. portretu P-a malowanego przez Thieme, nr ilustr. 21; Portret Izabeli Heleny w wieku dziecięcym nieznanego malarza przechowywany w Valduc; Portret tejże razem z matką malowany przez Grassiego wywieziony został z Liksny do Rosji, podobnie jak wykonana przez Lessera wg tego portretu miniatura na kości (druga przechowywana była w Valduc); – Estreicher w. XIX; Słown. Geogr. (Iłłukszta, Indryca, Liksna, Subocz, Uzułmujża, Schlossberg); Konarski Sz., Platerowie, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IV 72–4, 76; Żychliński, III 195, 205–6; Lewak – Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Ambros M., Zarys statystyczny szkół wydziału wileńskiego, „Ateneum Wil.” R. 14: 1939 z. 1; Beauvois D., Lumières et société en Europe de l’Est, w: l’Université de Vilna et les écoles polonaises de l’Empire Russe (1803–1832), Lille-Paris 1977 II 476, 478–9, 552, 625–6; Bieliński, Uniw. Wil., II–III; Giergielewicz J., Zarys historii korpusów inżynierów w epoce Stanisława Augusta, W. 1933; Małachowski-Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach W. Ks. Litewskiego 1776–1822, Wil. 1930; Manteuffel G., Inflanty polskie, P. 1879 s. 86–7,143; tenże, Nieco z dziejów Księstwa Inflanckiego i wybitniejszych postaci tego województwa od XVII do XIX stulecia, w: Z okolic Dźwiny. Księga zbiorowa, Witebsk (b. d.); tenże, O starodawnej szlachcie krzyżacko-rycerskiej na kresach inflanckich, Lw. 1912 s. 40–1, 48–51; Mościcki H., Pod znakiem Orła i Pogoni, Lw.–W. 1923; tenże, Sprawa włościańska na Litwie w pierwszej ćwierci XIX stulecia, W. 1908; Smolka S., Polityka Lubeckiego, Kr. 1907 I; – Akty powstania Kościuszki, III; – B. Czart.: Ew. 2056, 3255; B. Jag.: rkp. 3102,
Helena Wereszycka