Sapieha Karol Józef h. Lis (zm. 1768), wojewoda brzeski lit. Był najstarszym synem woj. brzeskiego Władysława (zob.) i jego trzeciej żony Krystyny z Sanguszków, bratem woj. mścisławskiego Ignacego (zob.).
W lutym 1718 S. marszałkował brzeskiemu lit. sejmikowi gospodarskiemu, w sierpniu t. r. obecny był na sejmiku poselskim tegoż województwa. W sierpniu 1724 zabiegał bez powodzenia o poselstwo na sejm z woj. brzeskiego lit. Dn. 1 IX 1730 otrzymał pisarstwo polne lit. po rezygnacji Michała Józefa Sapiehy; wedle własnego oświadczenia z r. 1748 kupił je za pieniądze posagowe matki. W początku bezkrólewia po Auguście II S. związany był z kręgiem Józefa Franciszka Sapiehy, podskarbiego nadwornego lit., popierającego kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego. W marcu 1733 obrany został na posła z sejmiku brzeskiego lit. na konwokację. Był także na sejmie elekcyjnym i wraz z woj. brzeskim lit. podpisał akt wyboru na króla Stanisława Leszczyńskiego. Wkrótce zapewne przeszedł na stronę Augusta III i był w styczniu 1734 na jego koronacji. Prawdopodobnie to on, jako konsyliarz z ziemi chełmskiej, był w styczniu 1735 w Warszawie na walnej radzie konfederacji warszawskiej; 7 V wyruszył ku Warmii, jako komisarz ze strony Augusta III do rokowań z wojskiem lit. August III zjednał go zapewne pułkownikostwem chorągwi husarskiej swego znaku. Na brzeskim sejmiku poselskim w sierpniu 1735 S. uzyskał mandat na sejm pacyfikacyjny; sejm rozszedł się przed obraniem marszałka. W lutym 1736 – prawdopodobnie dzięki protekcji wpływowego stryja (stryjecznego) Jana Fryderyka Sapiehy (zob.), otrzymał chorągiew petyhorską w wojsku lit.
Posłując t. r. na kolejny sejm pacyfikacyjny podpisał dyplom elekcji Augusta III. Latem 1738 starał się bezskutecznie o poselstwo z Brześcia Lit. na sejm. O mandat na sejm z Brześcia Lit. zabiegał też w r. 1744. Ponieważ sejmik poselski brzeski lit. 1744 r. został zerwany, kanclerz Sapieha zapewnił pisarzowi polnemu mandat z Inflant. Dn. 3 VIII t. r. S. otrzymał Order Orła Białego. Podczas popisu wojska lit. pod Zabłudowem we wrześniu t. r., jako szef chorągwi husarskiej znaku króla pełnił funkcję regimentarza. W jesieni 1745 próbował pośrednictwa w sporze o Żółkiew między hetmanem lit. Michałem Kazimierzem Radziwiłłem «Rybeńką» i woj. sandomierskim Janem Tarłą. Dn. 20 VI 1748 za promocją J. F. Sapiehy został mianowany woj. brzeskim lit.; podczas sejmu t. r. był w Warszawie. Na brzeskim lit. sejmiku poselskim 1750 r. przeszkadzał w uzyskaniu mandatu kandydatowi «familii», następnie pilnował tekstu instrukcji poselskiej. Dwa lata później dopomógł bratankowi Janowi zdobyć poselstwo z Brześcia na sejm grodzieński. Antagonistów Czartoryskich popierał S. także na brzeskim sejmiku poselskim w r. 1754 oraz na sejmikach deputackim i poselskim w r. 1756. W październiku t. r. wyrażał opinię, iż wojna koalicji z Prusami stanowi dla Polski okazję odzyskania utraconych ziem. W lutym 1758 spowodował zerwanie sejmiku deputackiego w Brześciu Lit.
Po śmierci brata Ignacego w kwietniu 1758 S. zajął się bardzo energicznie opieką nad 3 osieroconymi bratankami. Zwielokrotnił się wówczas jego udział w różnych procesach o dobra, które i przedtem pochłaniały mu cały prawie czas. W marcu 1761 starał się o poselstwo z sejmiku brzeskiego lit. na sejm dla drugiego z bratanków – Józefa (zob.). Na sejmiku poselskim w Brześciu Lit., w r. 1762 nie dopuścił do umieszczenia w instrukcji punktu z żądaniem uwolnienia Ernesta Birona i zwrócenia mu Kurlandii, o co zabiegali Czartoryscy. Latem 1763 był przeciwnikiem konfederackich planów «familii». W marcu 1764 bezskutecznie usiłował wypromować do poselstwa na sejm w Brześciu Lit. bratanka Franciszka Ksawerego (zob.). Choć nie podpisał manifestu przeciw konwokacji warszawskiej w dn. 7 V 1764, po elekcji posłał Stanisławowi Poniatowskiemu list homagialny. Dn. 9 V 1766 otrzymał Order św. Stanisława. W styczniu i lutym 1768 prosił Karola Stanisława Radziwiłła o protekcję u N. Repnina, by uchronić swe dobra od kwaterowania i furażowania wojsk rosyjskich. Jeszcze kilka dni przed śmiercią procesował się w Lublinie ze spadkobiercami żony.
Prócz rodowych Wisznic i Romanowa w woj. brzeskim lit. (druga z tych miejscowości stanowiła w l. późniejszych jego główną rezydencję) oraz wniesionych mu przez żonę Werbkowic (woj. lubelskie), w r. 1745 S. trzymał w dzierżawie jakieś dobra ekonomiczne. W r. 1753 nabył Mazanówkę (woj. brzeskie lit.?), miał też (na pewno w l. 1738–57) Rososz w ziemi mielnickiej, wieś Borek (lub tylko należący do niej folwark Dubów) w woj. brzeskim lit. Wiosną 1748 starał się za protekcją J. F. Sapiehy uniknąć opłaty cła brzeskiego ze statków, którymi spławiał do Gdańska swe towary. Jeszcze przed transakcją kolbuszowską wydzierżawił od Janusza Sanguszki na 6 lat Pików na Podolu, do którego w lutym 1754 bronił dostępu uczestnikom transakcji kolbuszowskiej; w l. 1755–8 dobra te pozostawały w posesji S-y, choć zapewne nie były jego własnością dziedziczną. W r. 1762 próbował S. wydobyć od K. S. Radziwiłła należne rzekomo jeszcze jego ojcu sumy za sprzedane Radziwiłłom w w. XVII Białynicze (woj. witebskie). Zabiegi majątkowe stanowiły przez całe życie główną dziedzinę aktywności S-y; dlatego póki było to możliwe dbał o dobre stosunki z Radziwiłłami, zwłaszcza z hetmanem Michałem Kazimierzem «Rybeńką». Popadł z nim w konflikt wskutek procesów brata Ignacego. S. zmarł w Wisznicach 20 III 1768.
Żonaty był S. od r. 1722 (data ślubu w diariuszu J. F. Sapiehy: 7 II 1712, Biała, jest mylna) ze starościanką lubelską Marianną z Firlejów (zm. 21 X 1737). S. nie doczekał się potomstwa.

Fot. portretu w: Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970, tabl. 30, oraz w: Polaków portret własny, W. 1983, tabl. 154, 156 (szkoła A. Mirysa, Muz. Okręgowe w Tarnowie); – Estreicher, XXVII; Słown. Geogr. (Wisznice); Kossakowski, Monografie, III; Sapiehowie, III; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; tenże, Kawalerowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11 I–II; Lech M., Jazda autoramentu polskiego wojsk W. Ks. Lit. w dobie saskiej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VII cz. 2 s. 49, 55, 56, 71; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Akty Vil. Archeogr. Kom., III, IV; Matuszewicz, Diariusz, I–II; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1959 I; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 II; Vol. leg., VI 596, 645, 656, VII 496; Załuski J. A., Korespondencja, Wr. 1967; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V 13827 (18 XI 1745), 13846, Arch. Roskie, korespondencja XIX/44 (28 XI 1754), XX/4, XXIX/83, LV/23 (18 VI 1722, 26 II 1737); B. Czart.: rkp. 687, 1153, 2896 (diariusz J. F. Sapiehy), 3429 (10 XII 1749, 27 II 1751), 3851; B. Narod.: rkp. 3267/3, 6827, BOZ 906, 939, 2036/4 II; B. Ossol.: rkp. 1411 (nie przejrzany); B. PAN w Kr.: rkp. 4447, 5947; B. Uniw. Warsz.: rkp. 97; Staatsarchiv w Dreźnie: Korespondencja polska Brühla, sygn. 3587/2 (J. F. Sapieha 19 III i 20 VI 1743), 3591 (1752); – Haraschin E., Konfederacja warszawska 1733–36 (mszp. pracy magisterskiej w Zakładzie Hist. Powsz. IH UJ); – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.

Zofia Zielińska