Kryszpin-Kirszensztein Kazimierz h. własnego (zm. ok. 1730), strażnik w. W. Ks. Lit. z nominacji Leszczyńskiego, starosta płungiański, pułkownik wojsk W. Ks. Lit. Był synem Marcina Michała (zob.) i jego drugiej żony Anny Zawiszanki, przyrodnim bratem Jerzego Hieronima (zob.). Otrzymał od ojca w r. 1699 starostwo płungiańskie na Żmudzi, w t. r. był również posłem witebskim na zerwany sejm pacificationis. W r. 1700 był także ciwunem gondyńskim na Żmudzi. Po śmierci ojca odziedziczył dobra Błogosławieńsko położone niedaleko Kowna. Posłował również na sejm w r. 1701/2. Dn. 28 I 1702 r. obrany został jednym z posłów do króla szwedzkiego od Stanów. W dobie wojny północnej dowodził czas jakiś dywizją księcia Michała Wiśniowieckiego, hetmana w. W. Ks. Lit., posiadał chorągiew dragońską. Dn. 12 II 1706 r. otrzymał nadanie wsi Tarwidy na Żmudzi, a wkrótce potem od króla Augusta II chorąstwo nadworne W. Ks. Lit. W październiku 1706 r., już jako chorąży nadworny lit., odbył poselstwo do króla szwedzkiego. Dn. 5 XII 1706 r. próbował na czele chorągwi należących do dywizji Wiśniowieckiego zająć Wilno, które opuszczały wówczas oddziały szwedzkie i polskie stronników króla Stanisława Leszczyńskiego. Dn. 3 II 1707 r. przyjął wraz z Jerzym Hieronimem Kryszpinem potajemnie amnestię od króla Stanisława Leszczyńskiego, a następnie jawnie przeszedł na stronę szwedzką. Car Piotr polecił w maju 1707 r. gen. Bauerowi ściągać kontrybucje z jego dóbr, które niszczyli stronnicy zdradzonego przez niego obozu republikantów. Otrzymał natomiast K. 1 III 1708 r. list ochronny od władz szwedzkich dla swego starostwa płungiańskiego. Utracił po przejściu na stronę Leszczyńskiego godność chorążego nadwornego W. Ks. Lit., otrzymał natomiast urząd strażnika w. W. Ks. Lit. (po 5 IV 1707 r.).
Już jako stronnik szwedzki stacjonował K. w r. 1708 wraz ze swym pułkiem w Wilnie, w lutym wyruszył z niego do pow. oszmiańskiego w pościgu za cofającymi się oddziałami stronników Augusta II i wojskami rosyjskimi. Dognał w Sołach 40 kałmuków i kozaków rabujących kościół i wysłał podjazd do Smorgoń, który zetknął się tam ze Szwedami. Następnie walczył pod Łoskiem z dragonami rosyjskimi i spotkał się w Smorgoniach z Karolem XII. Po tej wyprawie rozlokował chorągwie w Mołodecznie na kwaterach zimowych, oczekując na przybycie Michała Wiśniowieckiego i króla Stanisława. Na przełomie 1709 i 1710 r. odnajdujemy go w Prusach u boku Jerzego Hieronima Kryszpina. Obaj Kryszpinowie, wraz z księciem Michałem Wiśniowieckim i Michałem Eperiaszym, wyprawili się z Prus na Litwę, zostali jednak rozbici 4 IX 1711 r. przez jazdę litewską wierną Augustowi II. Interwencja dyplomatyczna Augusta II w Prusach zmusiła K-a do udania się przez Węgry do Benderu położonego w granicach Turcji w Mołdawii. Po przybyciu króla Stanisława do Benderu został K. w marcu 1713 r. mianowany przez niego przedstawicielem dyplomatycznym obozu emigrantów benderskich przy Wysokiej Porcie w Konstantynopolu. Powrót do kraju utrudniało mu stanowisko szlachty litewskiej należącej do zwycięskiego stronnictwa republikantów, która oskarżała go w r. 1710 o wyzysk fiskalny i ściąganie bezprawnych ceł. Przygotowywał latem 1713 r. w Adrianopolu interwencję turecko-tatarską na rzecz Leszczyńskiego i zapewniał wielkiego wezyra Damad-Ali paszę, że król Stanisław ma zapewnione poparcie szlachty polskiej. Porta odwołała jednak w sierpniu 1713 r. wyprawę w głąb ziem polskich już po jej wyruszeniu wraz z posiłkowymi wojskami tatarskimi. W Konstantynopolu przebywał K. jako ambasador Stanisława Leszczyńskiego jeszcze 16 XII 1713 r. Usiłował na tym stanowisku paraliżować efekty rozmów prowadzonych przez poselstwo tureckie w Warszawie i przez posła Augusta II do Porty Stanisława Chomętowskiego.
K. nie skorzystał wraz z bratem Jerzym Hieronimem z ofiarowanej im przez króla Augusta II amnestii, której termin upływał 1 I 1714 r., lecz wstąpił w stopniu generała-lejtenanta w służbę szwedzką. W sierpniu 1717 r. prowadził rokowania w imieniu Karola XII i Stanisława Leszczyńskiego z Borysem Szeremietiewem, feldmarszałkiem rosyjskim, w związku z próbami zawarcia porozumienia między carem Piotrem I i Szwecją. Przebywał jesienią t. r. w Lundzie. Rozmowy z Rosjanami prowadzili baron Görtz oraz towarzysz i przedstawiciel K-a kapitan Sołtan. Jesienią 1718 r. przebywał K. w Stroemstadt, następnie w Alverstadt, Sztokholmie i Atambourg w Szwecji. Towarzyszyli mu Mineyko i kapitan Sołtan. K. prowadził ożywioną działalność dyplomatyczną; jako agent szwedzki usiłował doprowadzić do zbliżenia między Szwecją i Rosją i wciągał do współpracy poprzez dawnych stanisławczyków-filorusów także hetmana w. lit. Ludwika Pocieja. Utrzymywał kontakty ze swym agentem we Wrocławiu L. Kuleszą, Krzysztofem Urbanowiczem, Stanisławem Poniatowskim i Załuskimi. W maju 1720 r. feldmarszałek saski H. Flemming przejął listy K-a wysłane za pośrednictwem oberstlejtenanta Koka do hetmana L. Pocieja, w których K. wystąpił jako «przyjaciel moskiewski».
W r. 1720 prowadził K. rokowania w Kopenhadze z przedstawicielem cara, kniaziem Wasilem Łukiczem Dołgorukim, w sprawie księcia holsztyńskiego. Część opozycji szwedzkiej złożona z senatorów poruczyła mu misję spotkania się z księciem holsztyńskim we Wrocławiu w sprawie objęcia przez niego następstwa na tronie szwedzkim. W początkach 1721 r. przybył do Wrocławia i następnie – po otrzymaniu amnestii uzyskanej przy pośrednictwie jego siostry Marianny Biegańskiej, starościny starodubowskiej – do Warszawy celem uzgodnienia warunków przyjęcia amnestii. Domagał się dla brata Jerzego Hieronima zwrotu starostwa orszańskiego, dla siebie potwierdzenia praw do starostwa i wójtostwa grodzieńskiego, kupionych za własne pieniądze, oraz urzędu generała-lejtenanta wojsk cudzoziemskiego zaciągu W. Ks. Lit., dla szwagra Biegańskiego starostwa brasławskiego. Starania K-a popierał dwór szwedzki i car Piotr. K. wysłał też do ministra carskiego przebywającego w Szwecji powiernika swego kapitana Sołtana, który miał starać się o poparcie dla żądań K-a. Po powrocie do kraju w r. 1721 K. nie uzyskał jednak starostwa grodzieńskiego i godności generała-lejtenanta. We wrześniu 1721 r. wygrał w Trybunale W. Ks. Lit. proces o starostwo płungiańskie, które pozostawało wówczas w posiadaniu Michała Józefa Sapiehy, pisarza polnego W. Ks. Lit., i zajechał starostwo. Spory o nie toczył z Sapiehą również w następnych latach. W r. 1722 został posłem na sejm. Zmarł zapewne w r. 1730 (po 7 VI 1728 r., przed 2 III 1731 r.). Żoną jego była od r. 1727 Joanna Godebska, dzieci nie zostawił; pochowany został w kościele bernardyńskim w Kownie.
Boniecki; Niesiecki; Uruski; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Feldman J., Polska a sprawa wschodnia (1709–1714), Kr. 1926; tenże, Polska w dobie wojny północnej (1704–1709), Kr. 1925; Gierowski J., Traktat przyjaźni Polski z Francją w 1714 roku, W. 1965; Konopczyński W., Polska a Turcja 1683–1792, W. 1936; Nikiforov L. A., Vnešnjaja polityka Rossii v poslednie gody severnoj vojny. Ništadtskij mir, Moskva 1959; Solov’ev S. M., Istorija Rossii s drevnejšich vremen, Moskva 1963 kniga IX s. 298; – Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z r. 1710, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928 s. 306; Histoire de Stanislas I par Monsieur D. C., Frankfort 1740 I 149; Oleszewski J., Abrys domowej nieszczęśliwości, Wyd. F. Ks. Kluczycki, Kr. 1899 s. 62, 102; Pis’ma i bumagi Petra Velikogo, Moskva 1952–64 V, IX 2, XI 2; Teka Podoskiego, II 206, VI 471; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 101, 129, 139, 142, 147, 203; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V teka 170 nr 7871a (kopia listu do ks. M. Wiśniowieckiego spod Bienicy 23 II 1708), nr 7873, dz. VI, Księga Sigillat Metryki Lit. nr 14, Zbiór z Muz. Narod. poz. 279, 451, 452ab, 453, 454, 458, 611, 800, 983, 1052 (szczątki archiwum Kryszpinów).
Tadeusz Wasilewski