Orłowski Ksawery Franciszek (1862–1926), dyplomata rosyjski i polski. Ur. 1 II w Jarmolińcach w pow. proskurowskim, był synem Aleksandra (1816–1893), właściciela dóbr jarmolińskich, oficera rosyjskiej gwardii cesarskiej, i jego drugiej żony Klementyny de Talleyrand-Périgord (1841–1881). O. w młodości utrzymywał znane stajnie wyścigowe w Warszawie. Później objął klucz jarmoliński; miał także posiadłość w Bawarii (Schloss Winkel). W l. 1897–1903 przebywał w Monachium, początkowo jako attaché, a od r. 1901 jako radca honorowy poselstwa rosyjskiego. W r. 1903 otrzymał potwierdzenie tytułu hrabiowskiego w Bawarii. W czasie wojny rosyjsko-japońskiej 1904–5 O. był pełnomocnikiem rosyjskiego Czerwonego Krzyża i naczelnikiem oddziału sanitarnego warszawsko-łódzkiego św. Wincentego à Paulo, niosąc pomoc Polakom walczącym na froncie. W r. 1907 należał do założycieli stronnictwa zachowawczego na Rusi (Stronnictwo Polskie Krajowe gub. kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej) i wszedł do jego Rady Głównej. W okresie 1908–10 był członkiem rosyjskiej Rady Państwa, wybrany w maju 1908 na miejsce dotychczasowego przedstawiciela Podola Wacława Jełowickiego, który podał się do dymisji. W Radzie Państwa należał do Związku Kół Polskich.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej O. wyjechał do Paryża, gdzie zaangażował się w działałność polityczną wobec władz francuskich, szczególnie w kwestii przyszłych granic wschodnich Polski. Podczas Konferencji Pokojowej, wiosną 1919, dzięki swoim koneksjom w sferach dyplomatycznych dopomógł ks. Ferdynandowi Machayowi i towarzyszącym mu gazdom, przybyłym do Paryża w sprawie przyłączenia do Polski Spiszu i Orawy, w uzyskaniu audiencji u prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona. W maju t. r. występował obok innych przedstawicieli ziemiaństwa polskiego na Ukrainie u Ignacego Paderewskiego w kwestii granicy południowo-wschodniej. Wstąpiwszy następnie do służby zagranicznej, został O. pierwszym polskim posłem w Brazylii (od 27 V 1920 do września 1921). Z kolei był przez cztery lata posłem RP w Madrycie (od września 1921 do października 1924). Jednocześnie od 13 V 1922 do 31 V 1923 reprezentował Polskę w Portugalii. Wg wspomnień Jana Drohojowskiego i Waleriana Meysztowicza, O. odznaczał się wysoko rozwiniętym poczuciem humoru, co niekiedy przyczyniało mu kłopotów w jego karierze politycznej. Zmarł 27 X 1926 w Wersalu. Był honorowym kawalerem maltańskim, kawalerem orderów m. in. bawarskiego Św. Jerzego, rosyjskich Św. Anny 2 kl., Św. Włodzimierza 4 kl., Wielkiej Wstęgi Orderu Papieskiego Św. Sylwestra, kawalerem Orderu Izabeli Katolickiej i wielu innych.
W małżeństwie, zawartym w r. 1912 w Paryżu, z Argentynką Ignazią del Carill (1878–1950), z którą później był w separacji, miał dwoje dzieci: Marię (ur. 1913), zamężną za Janem Okęckim, i Karola Stefana (ur. 1914), byłego oficera WP, zamieszkałego w Argentynie, autora i wydawcę książki „Poszukiwania. Studia o dawnej Polsce”.
Brat O-ego Mieczysław (ur. 14 VIII 1865 w Jarmolińcach, zm. 19 V 1929 w Samoreau) był adiutantem gen. Józefa Hallera, a po pierwszej wojnie światowej attaché honorowym przy Poselstwie RP w Paryżu.
Borkowski, Almanach; Orłowski K., Poszukiwania. Studia o dawnej Polsce, Buenos-Aires–New York 1968 I 24–5; Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 s. 146–7; Uruski, XIII 10, 11; Almanac de Gotha, 1898–1903, Gotha 1898–1903; Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. 1921 s. 25; „Rocznik Służby Zagranicznej RP” 1938, s. 81, 123; – [Zieliński J.], Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1972 II; – Archiwum Polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1974 II; [Drohojowski J.], Jana Drohojowskiego wspomnienia dyplomatyczne, Kr. 1969; „Dziennik Urzędowy MSZ RP” 1923 s. 103; Machay F., Moja droga do Polski, Kr. 1938 s. 224, 225, 228; Meysztowicz W., Poszło z dymem, Londyn 1973 s. 170; Milewski H., Siedemdziesiąt lat wspomnień (1885–1925), P. 1930; – „Kraj” 1907 nr 29 s. 12, nr 32 s. 13, nr 46 s. 11; „Kur. Warsz.” 1926 nr 298 wyd. wieczorne s. 9; „Świat” 1908 nr 22 s. 14 (fot.); – AAN: sygn. MSZ 3650, 4035.
Alina Szklarska-Lohmannowa