INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Leon Stępowski (właściwie Junosza-Stępowski)     

Leon Stępowski (właściwie Junosza-Stępowski)  

 
 
1852-04-10 - 1914-11-07
Biogram został opublikowany w latach 2004-2005 w XLIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stępowski Leon właśc. Junosza-Stępowski Leon Aleksander, pseud. Leon Leonowicz, Warski (1852–1914), aktor, dyrektor teatru.

Ur. 10 IV w folwarku Golendzkie (obecnie Golędzkie, pow. kutnowski). Ojciec S-ego, Jan był powstańcem styczniowym; ranny w bitwie pod Żychlinem, został następnie zesłany na Syberię, a jego dobra Golendzkie i Jaworzynę skonfiskowano. Po powrocie zamieszkał w Józefinie koło Mińska Maz., gdzie zajmował się pszczelarstwem, lecz ok. r. 1871 utracił ten majątek za długi i przeniósł się do Warszawy. Matką S-ego była Bronisława z Cieleckich (9 I 1831 – 4 XI 1914). S. miał siostry Joannę i Ludkę (zapewne Ludwikę); jedna z nich była żoną generała rosyjskiego.

Do ósmego roku życia S. cierpiał na zaburzenia mowy (jąkanie). W l. 1866–9 uczył się w gimnazjach w Częstochowie, a następnie w Warszawie, gdzie statystował w Teatrze Rozmaitości i pobierał lekcje deklamacji u aktora Warszawskich Teatrów Rządowych (WTR), Jana Królikowskiego. Zapewne pod koniec r. 1869 uciekł z domu i za radą Królikowskiego wstąpił do nowo założonej Szkoły Dramatycznej przy Tow. Przyjaciół Sceny Narodowej we Lwowie, kierowanej przez Karola Królikowskiego (brata Jana). Jesienią 1871 został zaangażowany przez Stanisława Dobrzańskiego do teatru w Poznaniu; początkowo zajmował się tam przepisywaniem sztuk. W „Dzienniku Poznańskim” pod pseud. Leon Leonowicz, jak napisał we wspomnieniach, ogłosił kilka wierszy. Pod tym pseudonimem zadebiutował na scenie, zapewne 7 X, rolą notariusza Papillona w „Filibercie” É. Augiera (reż. Emilian Konarski). Następnie grywał niewielkie role: Lokaja w „Pracowitych próżniakach” Michała Bałuckiego, Aktora Pierwszego w „Hamlecie” W. Shakespeare’a oraz jedyną większą, Jonka w „Zabobonie, czyli Krakowiakach i Góralach” Jana Nepomucena Kamińskiego i Karola Kurpińskiego. Wiosną 1872 choroba uniemożliwiła mu wyjazd z Dobrzańskim do teatru lwowskiego. Po wyzdrowieniu związał się z zespołami objazdowymi, najpierw (wg „Tyg. Teatr.”), Anastazego Trapszy, z którym grał zapewne w Kielcach, Lublinie, Radomiu, Piotrkowie, Częstochowie i Łodzi, potem Henryka Modzelewskiego (zaangażowany w Łodzi, do 2 XII 1873 grał w Sieradzu, Złoczewie, Wieluniu i Łodzi), Pawła Ratajewicza (zimą 1873/4 grał w Piotrkowie), Józefa Teksla (od 6 IV do początku czerwca 1874 grał m.in. w Piotrkowie) oraz ponownie Modzelewskiego i Teksla (od stycznia do kwietnia 1875 w Kaliszu). Latem 1875 występował w warszawskich teatrach ogródkowych: «Eldorado», «Antokol» i «Alhambra», w październiku z zespołem Teksla, m.in. w Płocku, a do stycznia 1876 w grupie Jana Łuby w Kaliszu. W marcu i kwietniu t.r. grał z trupą Juliana Grabińskiego najpierw we Włocławku, od maja do sierpnia w teatrzyku ogródkowym «Alkazar» w Warszawie, a na przełomie l. 1876/7 w Płocku, gdzie także reżyserował. Od 13 VI do 13 VII 1877 ponownie występował w Warszawie jako Warski, w prowadzonym przez Władysława Wernera i Franciszka Idziakowskiego teatrzyku ogródkowym «Pod Lipką». Dn. 28 VIII t.r. zagrał bez sukcesu w WTR Wilczurę w „Szlachectwie duszy” Jana Chęcińskiego. Dn. 5 XI związał się w Tarnowie z zespołem Piotra Woźniakowskiego, a w marcu 1878 przejął jego kierownictwo. Wkrótce, zapewne z powodu bankructwa zespołu, wycofał się ze sceny i został urzędnikiem rady powiatowej w Śniatynie. Już jednak od grudnia do 4 I 1879 występował ponownie w Tarnowie z zespołem Józefy Piaseckiej, w którym grał rolę tytułową w „Hamlecie”. Na początku stycznia t.r. odszedł z trupy Piaseckiej i założył zespół, z którym występował w Tarnowie (4 i 14 IX), Stanisławowie, Kołomyi i Czerniowcach.

Od września 1879 był S. aktorem teatru krakowskiego, kierowanego przez Stanisława Koźmiana. Brał udział w życiu towarzyskim Krakowa; w salonie aktorki Antoniny Hoffmann spotykał się m.in. z Bałuckim, Władysławem Ludwikiem Anczycem, Adamem Asnykiem, Ignacym Maciejowskim (Sewerem), Kazimierzem Zalewskim. W r. 1881 napisał z Janem Arwinem (właśc. Jan Kazimierz Zieliński) sztukę Ostatnie lata Fryderyka Chopina (prawdopodobnie wyst. w Poznaniu 17 X 1899 pt. Fryderyk Chopin). W r. 1882 z zespołem Romana Żelazowskiego gościł na występach w Petersburgu. Latem 1883 grał z zespołem krakowskim w Tarnowie, a w r.n. kierował występami objazdowymi teatru krakowskiego w Rzeszowie, Jarosławiu, Przemyślu i Truskawcu. Dn. 25 III 1885 zakończył pracę w teatrze krakowskim i od kwietnia występował przez rok w teatrze lwowskim, kierowanym przez Jana Dobrzańskiego. W maju 1886 ponownie i już na stałe związał się z teatrem krakowskim. Od końca r. 1887 prowadził «kursy deklamacji, płynnej wymowy, oraz poprawiania błędów wymowy wynikających z jąkania, seplenienia i błędnego wymawiania niektórych głosek» („Kur. Krak.” 1887 nr 235); pracą tą zajmował się do końca życia. Prawdopodobnie ok. t.r. wyreżyserował, wystawioną przez krakowskich gimnazjalistów, „Marię Stuart” Juliusza Słowackiego; rolę tytułową odtwarzał w sztuce Stanisław Wyspiański. Bliższą znajomość z pisarzem S. zawarł 27 I 1888 na przygotowanym przez Wyspiańskiego wieczorze ku czci Artura Grottgera; S. deklamował wówczas wiersz „Archanioł sztuki” Wincentego Stroki. Z czasem Wyspiański zaczął mu odczytywać swe utwory przed drukiem bądź złożeniem w teatrze. Latem t.r. S. kierował objazdem teatru krakowskiego po Galicji (Tarnów, Jarosław, Przemyśl, Stanisławów, Kołomyja i być może Sambor). Od 15 VI 1889 kierował letnimi występami teatru krakowskiego w Stanisławowie, a w lipcu w Szczawnicy. T.r. w teatrze amatorskim w Krakowie wyreżyserował komedię É. Paillerona „Nieśmiały” z Wyspiańskim w roli tytułowej. Program artystyczny kierującego teatrem krakowskim w l. 1893–9 Tadeusza Pawlikowskiego nie odpowiadał S-emu, uważano, że «stary aktor-romantyk» wypowiedział dyrektorowi walkę („Ilustr. Kur. Codz.” 1925 nr 108). Dn. 23 I 1895 w sali redutowej Hotelu Saskiego odbył się pokaz jasełek ks. Kazimierza Jary i L. Kołodziejczyka przygotowanych przez S-ego z dziećmi ze szkoły w Łobzowie. Od jesieni 1896 prowadził, równocześnie z kursami deklamacji, «szkołę poprawiania błędów wymowy» dla dzieci („Nowa Reforma” 1896 nr 194). W czerwcu 1897 przemawiał na pogrzebie Hoffmann. W l. 1898–9 korygował wady wymowy uczniów Szkoły Dramatycznej Stanisława Knake-Zawadzkiego.

S. wielokrotnie grał w prapremierach sztuk Wyspiańskiego: Barzykowskiego w „Warszawiance” (reż. Ludwik Solski, 26 XI 1898) i „Lelewelu” (reż. Tadeusz Pawlikowski, 20 V 1899) oraz Dziada w „Weselu” (reż. Adolf Walewski, 16 III 1901). Wystąpił także jako Kapral w „Dziadach” Adama Mickiewicza w inscenizacji Wyspiańskiego (reż. Walewski, 31 X t.r.). Kiedy 18 III 1902 na trzydziestolecie swej pracy scenicznej zagrał Michonneta w „Adriannie Lecouvreur” E. Scribe’a i E. Legouve’a we własnej reżyserii, Wyspiański po spektaklu odwiedził go w domu, po czym napisał i zadedykował mu rolę Starego Aktora w „Wyzwoleniu”. W prapremierze „Wyzwolenia” 28 II 1903 zagrał S. tę rolę, a także Kaznodzieję i Maskę VI. Dn. 7 V t.r. wystąpił jako Wieść w prapremierze „Bolesława Śmiałego” Wyspiańskiego (reż. Walewski i Józef Sosnowski). W lipcu t.r. Wyspiański zadedykował i przesłał mu do Rojówki koło Nowego Sącza trzy utwory poetyckie: „Wierszyk wakacyjny”, „Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić...” i „Niech nikt nad grobem mi nie płacze...” (ogłoszone w „Nowej Reformie” w sierpniu–wrześniu t.r., drugi pod zmienionym tytułem „Do mego przyjaciela Leona St.”). W r. 1906 napisał S. i wydał z Ewą Łuskiną sztukę Szopen (Kr.). Po śmierci Wyspiańskiego grał w kolejnych premierach jego sztuk jako Dworzanin we fragmencie „Zygmunta Augusta” pt. „Zgon Barbary Radziwiłłówny” (15 III 1908), Makrot w „Nocy listopadowej” (reż. Solski, 28 XI t.r.), Nauczyciel w „Sędziach” (reż. Sosnowski, 27 XI 1909) i papież Grzegorz XVI w „Legionie” (reż. Solski, 28 XI 1911), będący jedną z jego najlepszych ról. W r. 1907 prowadził zespół amatorski w Tymbarku. Dn. 29 V 1912 obchodził na macierzystej scenie czterdziestolecie pracy, grając tytułową rolę w „Panu Jowialskim” Aleksandra Fredry. Później, z powodu choroby, już nie występował, natomiast zajmował się nadal poprawianiem wad wymowy, m.in. w l. 1912–14 przyszłych aktorów: Stanisława Grolickiego i Stefana Michułowicza. Przygotował też S. dla poznańskiego wydawcy i księgarza Karola Rzepeckiego dziewięciotomowy Atlas obrazowy do historii, literatury i sztuki polskiej, którego wydaniu przeszkodził wybuch pierwszej wojny światowej w r. 1914 (przechowywany był w B. Raczyńskich, rkp. 431, po pożarze w r. 1945 ocalały jedynie fragmenty). Opublikował także wspomnienia Z pamiętnika („Teatr” 1912 nr 1, 2, 1913 nr 1, 6).

Wg Koźmiana, po przybyciu do teatru krakowskiego S. «grać umie, gra wciąż jeszcze za wiele i wybija wszystko w sposób zdradzający nadzwyczaj zakorzeniony prowincjonalizm». Maniery tej pozbył się dopiero w Krakowie, ale był tam przez lata odtwórcą na ogół małych «ról rodzajowych i charakterystycznych o typie przeważnie swojskim» („Czas” 1912 nr 242). Julian Miłkowski napisał o nim: «Charakter gry jego przeważnie powolny, flegmatyczny, ale w ogóle inteligentny i wyrozumowany», a Adam Grzymała-Siedlecki twierdził: «Zawsze się wydawało, że musiał mieć koło pięćdziesięciu lat, gdy go matka wydała na świat. Wrażenie to wywoływał [...] powagą duchową». S. zagrał setki ról (w sezonie 1888/9 aż 103), m.in. w sztukach Bałuckiego (Wiwandowski w „Krewniakach”), Słowackiego (Karzeł i Sforka w „Horsztyńskim” oraz Barabasz w „Złotej Czaszce”), Shakespeare’a (Olivier w „Jak wam się podoba” i Ojciec Laurenty w „Romeo i Julii”), V. Sardou (Claviers w „Starych kawalerach”), F. Schillera (Miller w „Intrydze i miłości” oraz Spiskowiec w „Wilhelmie Tellu”), Fredry (Lisiewicz w „Panu Geldhabie”). Do jego najlepszych ról należały: Przeor Kordecki w „Obronie Częstochowy” Elżbiety Bośniackiej, Grzegorz w „Kordianie” Słowackiego, Aktor Pierwszy w „Hamlecie”, a także nieliczne kreacje większe: Radost w „Ślubach panieńskich” i Rejent w „Zemście” Fredry oraz Bajdalski w „Panu Damazym” Józefa Blizińskiego. Aktorstwo traktował S. jako posłannictwo, czyn patriotyczny; «był zawsze przejęty ideą wysokich zadań swego zawodu» („Czas” 1912 nr 242). «Przesiąknięty [był] nie tylko życiem teatru, ale i teatralnością [...] nie mogący zgodzić się z tym, żeby aktor mógł być na zewnątrz sobą» (L. Kotarbińska). Z tej jego słabości już w r. 1886 kpił nieznany autor, ukrywający się pod pseud. Armand w satyrycznym wierszu „Stępek” („Diabeł” 1886 nr 7). S. zmarł 7 XI (podawana często data 8 XII jest błędna) 1914 w Krakowie, został pochowany 9 XI w grobie rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kw. LXII).

S. był dwukrotnie żonaty. Od ok. r. 1873 jego żoną była Julia z Czajkowskich (2 II 1852 – 1908), aktorka, która go porzuciła. Po po r. 1908 ożenił się z Anną z Więckowskich (21 VII 1872 – 2 XI 1946), prowadzącą z nim kursy poprawiania wad wymowy. Z drugiego małżeństwa miał trzech synów: Bronisława (zob.), Leszka i Janusza (zob.). Leszek Leon Ksawery (14 XII 1895 – 15 VIII 1975), po zdaniu w r. 1913 popisowego egzaminu aktorskiego przed Pawlikowskim i Solskim występował w teatrach Krakowa, Łodzi, Poznania, Warszawy, Lwowa i Bydgoszczy. W okresie drugiej wojny światowej był zatrudniony w kawiarni aktorskiej «Sztuka» w Warszawie, a następnie w Wydz. Zdrowia i Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego, brał udział w konspiracyjnych wieczorach recytatorskich. Po wojnie grał w teatrach Poznania (1945–9) i Krakowa: w l. 1949–54 i 1959–70 w Teatrze im. Słowackiego, a w l. 1954–9 w Teatrze Starym. Do jego ważniejszych ról należały: tytułowa w „Orlęciu” E. Rostanda, Pan Młody w „Weselu” i Konrad w „Wyzwoleniu”, Zbigniew w „Mazepie” Słowackiego, Przełęcki w „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego, Priam w „Troilusie i Kresydzie” Shakespeare’a, Don Paolo Corsi w „Urzędzie” wg Tadeusza Brezy, Majster ogni sztucznych w „Pierścieniu wielkiej damy” Cypriana Norwida. Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą żoną (ślub ok. r. 1916) była Helena, drugą (ślub 5 VI 1936) Maria Malanowicz-Niedzielska (30 IX 1899 – 8 X 1943), aktorka, która zginęła w Warszawie, trzecią (ślub 3 VII 1946) Barbara z Rozmarynowiczów (ur. 1 VII 1922), pianistka w teatrze. Nie pozostawił potomstwa.

Dwutomowe wspomnienia S-ego Ludzie teatru, przygotowywane przez syna, Janusza do publikacji, spłonęły w Warszawie w powstaniu 1944 r.; w wydaniu ocalałych fragmentów przeszkodziła śmierć Janusza (obecnie znajdują się one w Zbiorach Specjalnych IS PAN).

 

Fot. w: Arch. i B. Artyst. Teatru im. J. Słowackiego w Kr., B. Jag. (albumy Wacława Szymborskiego), „Biesiada Liter.” 1912 nr 3 s. 47 (S. jako papież Grzegorz XVI w „Legionie” Wyspiańskiego); Portret ojca S-ego przez Józefa Simmlera w posiadaniu rodziny w Wielkiej Brytanii; – Katalog Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu 1885–1931, P. 1932 I; Katalog rękopisów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, Red. A. Domańska, W.–P. 1990; Nycek J. B., Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego, Płock 1983; Słown. Teatru Pol., (bibliogr., fot.); Słown. Teatru Pol., II; – Doboszewska A., Kalendarium życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1995 XVI vol. 3; Estreicher K., Teatra w Polsce, Oprac. K. Nowacki, Kr. 1992 IV; Gembala H., Solańska-Szczepanik K., Repertuar Teatru Miejskiego w Krakowie 1905–1913, W. 1990; Got J., Teatr Krakowski pod dyrekcją Adama Skorupki i Stanisława Koźmiana 1865–1885. Repertuar, Wr. 1962; Grzymała-Siedlecki A., Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, Kr. 1971 (ilustr.); Kotarbińska L., Z za kulis teatru, W. 1933; Kotarbiński J., Nauka poprawiania wad wymowy, „Czas” 1896 nr 143; Koźmian S., Teatr, Oprac. J. Got, Kr. 1959; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915, Kr. 1987; Miłkowski J., Przegląd teatralny, „Kaliszanin” 1875 nr 30; Orzechowski E., Repertuar Teatru Krakowskiego 1885–1893, W. 1972; Solarska-Zachuta A., Repertuar Teatru Krakowskiego 1899–1905, W. 1979; Stępowski J., Rola starego aktora w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego, „Ilustr. Kur. Codz.” 1925 nr 108 (fot.); Stokowa M., Kalendarium życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1971 XVI vol. 1; Zacińska M., Repertuar Teatru Miejskiego w Krakowie 1893–1899, W. 1977; – Solski L., Wspomnienia, Oprac. A. Woycicki, Kr. 1955–6 I–II; Stępowski L., Ludzie teatru, „Głos Narodu” 1924 nr 52, 70; tenże, [Wspomnienia], „Ilustr. Kur. Codz.” 1937 nr 184, dod. „Kur. Liter.-Nauk.” nr 28; tenże, Z pamiętników, „Życie Teatru” 1926 nr 29–30; tenże, Z pamiętników – Alojzy Żółkowski, „Twórczość” 1957 nr 1; tenże, Ze wspomnień o Stanisławie Wyspiańskim, „Twórczość” 1956 nr 11; tenże, Ze wspomnień starego aktora, „Dziś i jutro” 1954 nr 16; Teatralia kaliskie. Materiały do dziejów sceny kaliskiej (1800–1970), Oprac. S. Kaszyński, Ł. 1972; Wspomnienia aktorów 1800–1925, Oprac. S. Dąbrowski, R. Górski, W. 1963; Wyspiański S., Listy zebrane, Kr. 1998 IV; Wyspiański w oczach współczesnych, Oprac. L. Płoszewski, Kr. 1971; – „Czas” 1889 nr 129, 1890 nr 267, 278, 1895 nr 57, 1902 nr 65, 67, 1903 nr 202, 1909 nr 142, 1912 nr 242; „Dzien. Krak.” 1896 nr 199; „Dzien. Pol.” 1885 nr 206, 211, 1897 nr 245; „Gaz. Krak.” 1882 nr 178; „Gaz. Lwow.” 1885 nr 80; „Głos Narodu” 1895 nr 6, 18, 200, 1896 nr 245, 1898 nr 23; „Ilustr. Almanach Artyst.-Liter.” 1911 s. 167–8 (fot.); „Kaliszanin” 1875 nr 102; „Kur. Krak.” 1887 nr 235; „Kur. Lwow.” 1899 nr 160; „Kur. Stanisławowski” 1889 nr 165, 167, 169–171; „Kur. Warsz.” 1877 nr 190; „Nowa Reforma” 1888 nr 25, 1896 nr 194, 1897 nr 100, 1903 nr 212 1909 nr 286, 1912 nr 165, 209, 239; „Pam. Teatr.” 1975 z. 1 s. 60, 80; „Przegląd” 1896 nr z 23 VIII; „Przegl. Lek.” 1897 nr 16; „Tyg. Teatr.” 1912 nr 14 (fot.); – AP w Kr.: Spisy mieszkańców Kr. z l. 1890, 1910; Arch. i B. Artyst. Teatru im. Słowackiego w Kr.: Afisze teatr.; B. Raczyńskich: rkp. T–80 (Szymanowski W., Ostatnie chwile Kopernika); IS PAN: Zbiory Specjalne, sygn. 1211 (Arch. S-ego i syna Janusza, m.in. Stanisław Dobrzański); Paraf. rzymskokatol. św. Marcina w Oporowie: Libri baptisatorum, nr 1852/36; USC w Kr.: Akt zgonu, nr 359/1914/II/Śr.; – Mater. w posiadaniu rodziny w Kr. pt. „Pensjonat L. A. B. Stępowskich: podziękowania, listy i reklamy od 1895 do 1900 r.”; – Informacje Olgi Ciwkacz z Iwano-Frankowska, Ewy Guderian-Czaplińskiej z P. i Barbary Stępowskiej z Kr.

Roman Włodek

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.      

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.