Nowak Leon Aleksander (1872–1933), technik górniczy, właściciel drukarni, działacz biblioteczny i kulturalny w Zagłębiu Dąbrowskim. Ur. 10 IV w Warszawie, był synem Ludwika, współzałożyciela i pracownika Banku Polskiego, i Józefy ze Śniegockich. N. ukończył szkołę Jana Pankiewicza w Warszawie, a w r. 1895 Wydział Górniczy Szkoły Górniczej, tzw. sztygarki, w Dąbrowie Górniczej. Następnie pracował krótko w kopalniach rudy B. Hentkego koło Złotego Potoku w Częstochowskiem. Ok. r. 1901 wyjechał do miejscowości Cziatura w Gruzji, gdzie był zawiadowcą kopalń rudy manganu. Wrócił do kraju w czasie rewolucji 1905 r. i osiedlił się w Dąbrowie Górniczej. Tu rozpoczął pracę w filii drukarni «St. Święcki», będącej własnością jego teścia Stanisława Święckiego. Działał w Kole Prowincjonalnym Związku Tow. Samopomocy Społecznej. Był jednym z założycieli w Dąbrowie Górniczej Oddziału Warszawskiego Uniwersytetu dla Wszystkich, a także organizatorem jego biblioteki i czytelni czasopism. Po zamknięciu Uniwersytetu dla Wszystkich (1908) kontynuował w l. 1908–9 działalność biblioteczną w ramach Oddziału warszawskiego Tow. Kultury Polskiej (TKP) w Dąbrowie Górniczej. Po likwidacji w r. 1909 TKP współpracował z Cecylią Kozłowską, członkinią TKP, która przejęła w depozyt księgozbiór biblioteki i otworzyła prywatną wypożyczalnię książek p. n. Biblioteka dla Wszystkich C. Kozłowskiej, którą prowadziła do r. 1915. W t. r. N. był jednym ze współtwórców Tow. Bibliotek dla Wszystkich im. Hugona Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej, które przejęło księgozbiór od C. Kozłowskiej. N. został przewodniczącym jego zarządu. Założył bibliotekę dla dzieci, organizował odczyty i koncerty dla robotników.
Po śmierci teścia w r. 1910 N. został właścicielem drukarni, której pierwotną firmę «St. Święcki» zachował. N. był motorem wszelkich tajnych i półjawnych niepodległościowych poczynań oświatowo-kulturalnych w czasach zaborczych, za co był wielokrotnie przetrzymywany przez carską policję. Sympatyzował z niepodległościowym nurtem socjalistycznym. W jego domu w Dąbrowie Górniczej ukrywał się były student «sztygarki» Tytus Filipowicz, przebywał także m. in. działacz socjalistyczny, późniejszy prezydent RP Stanisław Wojciechowski. W l. 1913–20 kierownikiem drukarni N-ego był Włodzimierz Zieliński, członek Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, który drukował tam pisma, odezwy, afisze i legitymacje partyjne oraz w r. 1919 „Komunistę”. Od r. 1910 N. prowadził również przez pewien okres centralę firmy «St. Święcki» – drukarnię w Kielcach. W r. 1918 przejął założoną w Warszawie przez swego szwagra, Mariana Święckiego, drukarnię i introligatornię przy ul. Wareckiej 12 i prowadził ją już pod swoim nazwiskiem. W r. 1933 zakład zatrudniał 18 pracowników i był na tyle wyposażony pod względem technicznym, że mógł przyjmować zlecenia takich warszawskich firm wydawniczych, jak Michał Arct, Ferdynand Hoesick, oraz instytucji naukowych, jak Instytut Gospodarstwa Społecznego, Wyższa Szkoła Handlowa itp. W drukarni tłoczono także reprodukcje grafiki i malarstwa. W r. 1920 N. przystąpił do organizowanego wówczas w Warszawie Zjednoczenia Zakładów Graficznych. N. był także współwłaścicielem drukarni i introligatorni pod firmą «L. Martynkowski i L. Nowak» w Sosnowcu.
W l. 1927–8 jako prezes zarządu Tow. Bibliotek dla Wszystkich, doprowadził N. do przejęcia przez zarząd miasta Dąbrowy Górniczej księgozbioru Towarzystwa dla przyszłej Biblioteki Miejskiej i sfinalizował sprawę legalizacji statutu nowo powołanego towarzystwa p. n. Tow. Oświatowo-Kulturalne im. Hugona Kołłątaja. N. został jego członkiem honorowym, będąc jednocześnie członkiem rzeczywistym i prezesem Zarządu Towarzystwa. W ramach Biblioteki Miejskiej w Dąbrowie Górniczej utworzył N. w r. 1929 dwie nowatorskie agendy biblioteczne: wzorcową bibliotekę dla dzieci oraz tzw. lektorium miejskie, w którym odbywały się odczyty, pogadanki na tematy popularnonaukowe, społeczne i kulturalne i sam też lektorium tym kierował. Organizował samokształcenie i czytelnictwo robotnicze. Był prezesem sekcji kulturalno-oświatowej Komitetu Funduszu Pomocy Bezrobotnym w Dąbrowie Górniczej. Od r. 1928 N. należał do koła warszawskiego Związku Bibliotekarzy Polskich (ZBP), a w r. 1931 założył koło ZBP Zagłębia Dąbrowskiego, którego został przewodniczącym i z tego tytułu wszedł w skład Rady ZBP. Był prezesem Związku Bibliotek Powiatu Będzińskiego. Z inicjatywy N-a powstała Biblioteka Górnicza pracowników Tow. Francusko-Włoskiego. Zarówno przed pierwszą wojną, jak i po odzyskaniu niepodległości N. organizował w Zagłębiu koncerty na wysokim poziomie artystycznym (m. in. występowali Aleksander Michałowski, Stanisław Barcewicz, Stanisław Szpinalski, Józef Turczyński, Bronisław Huberman). Był wiceprezesem Tow. Muzycznego «Lutnia», organizatorem Dni Szopenowskich w Zagłębiu, działał w Tow. Orkiestry i Lutni Górniczej w Dąbrowie, w Tow. Artystyczno-Literackim Zagłębia w Sosnowcu i w jego Sekcji Muzycznej. N. zmarł 20 VI 1933 w Dąbrowie Górniczej, pochowany został w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim.
Z małżeństwa ze Stanisławą Święcką miał troje dzieci: Jerzego (zob.), Wandę Wołłosowiczową (1901–1944) oraz Alinę Jadwigę Nowak-Romanowiczową (ur. 1907), muzykologa.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Słown. Pracowników Książki Pol., (bibliogr.); – Dąbrowa Górnicza, Kat. 1976; Kantor-Mirski M., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, Sosnowiec 1931 I 318; Malicki B., 55 lat w służbie oświaty 1906–1961, Dąbrowa Górnicza 1963 s. 7–9, 29; Meglicka M., Terenowa prasa Komunistycznej Partii Robotniczej Polski w pierwszym okresie jej działalności (XII 1918 – VII 1919), „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” 1967 z. 1 s. 71, 76; Śmierć śp. N-a, „Górka” 1933 nr 29–30 s. 11–12; – Radek S. A., Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894–1905–1914, Sosnowiec 1929 s. 132; Rocznik polskiego przemysłu i handlu, 1932 nr 4813, 1934 nr 8913, 1936 nr 9844, 1938 nr 13415; – „Bibliotekarz” 1934/5 s. 42–3; „ Express Zagłębia” 1933 nr 169, 175; „Gaz. Pol.” 1933 nr 171 s. 8, nr 172 s. 4, nr 174 s. 4; „Przegl. Bibliot.” 1929 s. 82, 440, 1932 s. 216, 1933 s. 41, 122–3; „Przegl. Księgar.” 1920 nr 1/2, 1933 nr 25; – Informacje: Aliny Nowak-Romanowiczowej i Edwarda Romanowicza z Katowic, Kazimierza Olszewskiego z Krakowa.
Adam Jarosz