Panek Marcin Piotr (1869–1960), przemysłowiec, działacz Narodowej Demokracji, publicysta. Ur. 9 X w Ilkowicach koło Tarnowa, w zamożnej rodzinie chłopskiej, był synem Mikołaja i Teresy z Kotapków. Od r. 1887 uczył się w Gimnazium Św. Jacka w Krakowie i tu w r. 1891 zdał maturę. Ukończył następnie roczny kurs przy Akademii Handlowej w Wiedniu, potem zapisał się na wydział prawny uniwersytetu w Wiedniu i jednocześnie rozpoczął pracę w Min. Finansów. W r. 1893 wyjechał z bratem na wystawę światową w Chicago i pozostał w Stanach Zjednoczonych pięć lat. Po ukończeniu świeckiego kursu filozofii w polskim seminarium duchownym w Detroit przez trzy lata uczył w tymże seminarium. Do kraju wrócił w r. 1898. Zgłosił się we Lwowie do Jana Ludwika Popławskiego, do którego miał listy polecające od polonijnego działacza w Stanach Zjednoczonych, członka Ligi Narodowej (LN) Tomasza Siemiradzkiego. Został P. wówczas przyjęty do LN. W t. r. ogłosił obszerny artykuł pt. Polska emigracja w Stanach Zjednoczonych („Kwart. Nauk.-Polit.” nr 2 i odb.). W listopadzie 1899 przeniósł się do Warszawy, by na zlecenie Komitetu Centralnego LN wydawać tam tajne pismo Ligi „Pochodnia”. Przed wyjazdem odbył w Krakowie kurs drukarski. Akcja ta w Warszawie nie powiodła się i pismo drukowano w Opolu, dokąd P. przewoził materiały z Warszawy. W Warszawie był wielką pomocą dla Kazimierza Łazarowicza, głównego działacza Tow. Oświaty Narodowej (TON): stał się kierownikiem transportów pism nielegalnych i agentem objazdowym LN i TON. Zorganizował wzdłuż granicy Królestwa liczne punkty przemytu, m. in. koło Baranowa, gdzie współpracował z Józefem Nakoniecznym, i koło Tomaszowa, przy współudziale urzędników i chłopów z dóbr ordynacji zamojskiej. Sam często przejeżdżał granicę przewożąc w «ornatach» prasę i literaturę propagandową LN. Jeździł na prowincję, zakładał koła TON, wygłaszał przemówienia, był czymś w rodzaju sekretarza generalnego Koła Głównego TON. Uczestniczył też w pracach organizacyjnych Ligi, m. in. w zjeździe urzędników i mężów zaufania LN w r. 1900 w Zakopanem. Dn. 1 V 1901 P. został aresztowany w Warszawie (tę datę podaje P. w relacji spisanej w trzydzieści lat później, wg zaś S. Kozickiego – na podstawie sprawozdania Komitetu Centralnego LN – miał być aresztowany 2/3 VI). Był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W sierpniu 1902 został jako poddany austriacki zwolniony i odstawiony do granicy.
P. wrócił do Lwowa, gdzie przy udziale J. L. Popławskiego i pomocy finansowej „Słowa Polskiego” założył tygodnik ludowy „Ojczyzna”, będący kontynuacją lokalnego „Głosu Ziemi Sandomierskiej”. Nowe pismo miało charakter ogólnogalicyjski; wychodziło od stycznia 1903 we Lwowie, później w Krakowie. Z chwilą powstania w Galicji w r. 1905 Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SD-N) stało się jednym z jego organów. P. ogłosił w r. 1903 Zasady gospodarki narodowej (Lw.) jako jedną z dwunastu broszur, dodanych w tymże roku do „Ojczyzny”. Redagował pismo do r. 1905, kiedy przeszedł do redakcji „Słowa Polskiego” jako redaktor działu prowincjonalnego i równocześnie został sekretarzem i referentem organizacyjnym SD-N. Poza tym uczył języka angielskiego w gimnazjach lwowskich. Razem z Bronisławem Koskowskim przez pewien czas reprezentował Narodową Demokrację w zarządzie Uniw. Ludowego im. A. Mickiewicza we Lwowie. Należał też do inicjatorów zawiązania Drużyn Bartoszowych. Równolegle brał P. czynny udział w organizowaniu zaczątków sportu polskiego. Był współzałożycielem (z Edmundem Naganowskim i in.) Tow. Zabaw Ruchowych w r. 1904 i (z Kazimierzem Pankiem, Zenobiuszem Pręgowskim i Maksem Dudrykiem) Karpackiego Tow. Narciarskiego w r. 1907. Należał do pionierów sportu kolarskiego i odbył z Rudolfem Wackiem pierwszą polską wycieczkę kolarską po Węgrzech i Bałkanach. W r. 1908 P. zaczął pracować w fabryce mydeł, wody kolońskiej itp. pod nazwą «Tlen» (założonej w r. 1899 przez B. Koskowskiego i Romana Sochaczewskiego), której był współwłaścicielem. Wycofał się z czynniejszego życia politycznego, był jednak przewodniczącym Organizacji Narodowej okręgu VII b we Lwowie, członkiem zarządu «Sokoła» i Stałych Drużyn Sokolich. W kwietniu 1914 uczestniczył w drugim zjeździe Rady Głównej LN w Wiedniu.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan podjął się P. we wrześniu 1914 misji nawiązania kontaktów między pozostałymi we Lwowie działaczami SD-N a przebywającymi w Wiedniu Stanisławem Głąbińskim i Ernestem Adamem. Przedostał się przez linię frontu i przez San na stronę austriacką. W Wiedniu, już po wykonaniu zleconych mu zadań, został aresztowany przez policję austriacką i internowany w Karlsteinie nad Dyją w Dolnej Austrii. Stamtąd w styczniu 1916 powołano go do wojska, zdołał się jednak wyreklamować i następnie kierował ponownie fabryką «Tlen» we Lwowie. W Polsce niepodległej pracował w l. 1919–23 w banku w Poznaniu (tu też przez krótki czas redagował tygodnik „Ziemia”), potem w Bydgoszczy jako dyrektor filii lwowskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego. Brał czynny udział w organizowaniu w obu tych miastach Związku Ludowo-Narodowego. W r. 1923 wrócił do Lwowa na stanowisko kierownika finansowego Lwowskiej Fabryki Chemicznej «Tlen». W l. 1932–9 mieszkał w Zakopanem. Uczestniczył w pracach Stronnictwa Narodowego. Z początkiem drugiej wojny światowej przeniósł się na stałe do Krakowa. Po wyzwoleniu pracował jeszcze zarobkowo (m. in. pod koniec życia dla Spółdzielni Niewidomych). Zmarł 1 V 1960 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był żonaty, miał dwu synów.
PSB, (Koskowski Bronisław); Zieliński, Mały słownik pionierów, s. 342; – Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej. Okres 1887–1907, Londyn 1964; Księga pamiątkowa P. P. S., W. 1923 s. 131; Micewski A., Roman Dmowski, W. 1971; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji (1895–1904), W. 1967; Rotter J., Gdy narciarzy uważano za pomyleńców, „Głos Sportowca” 1957 nr 6 (fot.); Terej J. J., Idee, mity, realia, W. 1971 s. 38; Zieliński J., Panek czy Barabasz, „Głos Sportowca” 1957 nr 5; – Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie za r. szkolny 1887, Kr. 1887 s. 108; toż, za r. szkolny 1889, Kr. 1889 s. 78; toż, za r. szkolny 1891 Kr. 1891 s. 72; Szczepkowski J., Na drogach ku wolnej Polsce, W. 1937; Wojnar K., Ze wspomnień i przeżyć (1888–1908), „Niepodległość” T. 18: 1938; [Zieliński J.] Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1968 I; – „Zesz. Prasozn.” 1972 nr 3 s. 102; – B. Jag.: rkp. nr 80/56 (Kozicki S., Pamiętnik 1876–1939, I 159, 191, 196, 219), nr 96/60 (Rymar S., Wspomnienia, I 34, 39, 50), nr 179/78 (Wasilewski Z., Życiorys 1865–1939 s. 141); B. PAN w Kr.: rkp. 7785 t. 5 (Z papierów po Józefie Zielińskim – tu relacja P-a z r. 1931); Paraf. Rzymskokatol. w Łęgu Tarnowskim: Świadectwo chrztu P-a.
Alina Szklarska-Lohmannowa