Szczytt (Szczyt) Niemirowicz Marcin h. Jastrzębiec (1749 – w lub po 1800), sędzia ziemski połocki, poseł sejmowy.
Był starszym synem Adama (zm. 1752), horodniczego połockiego (już w r. 1733), deputata połockiego w r. 1737 na Tryb. Główny W. Ks. Lit., rotmistrza połockiego (już w r. 1749), oraz poślubionej w r. 1744 Barbary z Sakowiczów, córki Macieja, podczaszego trockiego, i Bogumiły z Nowackich. Ojciec S-a był bratankiem Krzysztofa Benedykta Szczytta (zm. 1720, zob.), matka po owdowieniu poślubiła Józefa Lewkowicza, zapewne Józefa ze Szłodzieniewa Lewkowicza (zm. po 15 IX 1768), czereśnikowicza brasławskiego, deputata brzeskiego do Tryb. W. Ks. Lit. w r. 1753, posesora dóbr Lemnicze w pow. orszańskim. S. miał brata Michała (zm. w lub po 1800), wyznaczonego (jako sędzia grodzki połocki) przez sejm rozbiorowy w r. 1774 lub 1775 do jednej z komisji, szambelana (1780) i kawalera Orderu św. Stanisława (1789), zmarłego bezpotomnie, oraz siostrę Honoratę, żonę Adama Maszewskiego (zm. po 14 V 1776), elektora Stanisława Augusta, regenta ziemskiego połockiego (1765), po pierwszym rozbiorze (1772) regenta ziemskiego, a potem (już w r. 1774) sekretarza ziemskiego prow. połockiej. Po śmierci ojca opiekunem nieletniego S-a i jego rodzeństwa został Jan Niemirowicz Szczytt, kaszt. inflancki, a następnie jego syn Justynian, star. markowski.
Dn. 6 IX 1764 podpisał S. z woj. połockim elekcję Stanisława Augusta. Na popis woj. połockiego 30 IX 1765 Justynian Szczytt z tytułu opieki nad S-em i jego rodzeństwem wystawił z ich dóbr Adamowo oraz ze swych majętności zastępcę. Pełnoletność osiągnął S. jednak dopiero w r. 1767; przejął wówczas opiekę nad rodzeństwem, a 16 IV 1768 skwitował z kurateli J. Szczytta. Zapewne S., wymieniony jako stryjeczno-rodzony brat Justyniana, a nie jego brat Michał, wziął udział w Połocku w sejmiku w dn. 26–29 IX t.r., na którym nikt nie zdecydował się na posłowanie oraz w uroczystościach ku czci bł. Jozafata u bazylianów 27 IX. Jako chorąży petyhorski wojsk lit. uczestniczył 3–4 II 1772 w sejmiku gromnicznym w Połocku i podpisał jego uchwały. Wraz z bratem Michałem pozwał 21 II t.r. przed Tryb. Główny W. Ks. Lit. Franciszka, Wincentego i Dadziboga Kaciuciewiczów. Na nadzwycz. sejmiku w Połocku 4 V Adam Swołyński, sędzia grodzki połocki, i S. zostali wydelegowani do króla Stanisława Augusta z wyrazami radości po ocaleniu władcy z zamachu 3 XI 1771; delegatów przyjął monarcha 12 VII 1772 w Warszawie. Sejm rozbiorowy (1773–5) wyznaczył S-a w skład komisji w sprawie pretensji Chrzanowskich o dobra Kustyń i Jackowicze (woj. brzeskie lit.), pozostające w posesji szambelana Józefa Szczytta i jego żony Tekli z Matuszewiczów, oraz w r. 1775 do sądów sejmowych.
Po śmierci archidiakona białoruskiego ks. Jana Dzierzgowskiego (z Dzierzgowa) Szumskiego (zm. 24 II 1777) S. zajechał leżącą po polskiej stronie granicy część dóbr Wiadziec (pow. orszański), należących do archidiakonatu. Dn. 27 II t.r. zagarnął przyległe do swych dóbr majątki funduszowe: wieś Zastarzynie z zaściankami Kutynem i Hurynem, a z dworu wiadzieckiego zabrał ruchomości oraz archiwum archidiakonatu białoruskiego, zawierające m.in. akty własności dóbr ziemskich. W nocy z 12 na 13 IV «przemocą per expulsionem zabrał» Wiadziec, uzyskawszy w międzyczasie (20 III) królewski przywilej iuris caduci na powyższe dobra jako bezprawnie przyjęte przez duchowieństwo. Prawie równocześnie majętności archidiakonatu położone za kordonem przejął za wyraźną zgodą Petersburga bp sufragan białoruski Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz. Dn. 26 IV nowy archidiakon białoruski, pleban miński ks. Władysław Wańkowicz, zaskarżył S-a i jego wspólników do grodu orszańskiego, a 9 VI wysłał pismo ze skargą na działania S-a i bp. Siestrzeńcewicza do króla i Rady Nieustającej (RN); jednocześnie podobny list wystosował do króla i RN bp wileński Ignacy Massalski. Dn. 30 VII Stanisław August i RN wykluczyli jednak możliwość wkraczania w kompetencje sądów. Sprawa bp. Massalskiego i ks. Wańkowicza ze S-m toczyła się przez kilkanaście lat przed sądem grodzkim orszańskim i Tryb. Głównym W. Ks. Lit., dochodziło również do zdarzeń gwałtownych (np. zajazd Wańkowiczów na Wiadziec we wrześniu 1779), a S-a poparła szlachta połocka w instrukcjach poselskich z 19 VIII 1778 i 19 VIII 1782. Ostatecznie S. proces przegrał: na początku l. dziewięćdziesiątych nakazano mu zwrot zajętych dóbr; uczynił to w grudniu 1792.
W przesłanej królowi pod koniec r. 1777 lub na początku r. 1778 przez Kazimierza Wolmera „Plancie przyszłego Trybunału Lit. na Rok 1778” umieszczono S-a jako pierwszego kandydata stronnictwa królewskiego do deputacji z Połocka. Obrany 9 II 1778 na sejmiku w Uszaczu, został deputatem z woj. połockiego do Tryb. Głównego W. Ks. Lit. kadencji ruskiej, podczas której doprowadził do wydania korzystnego dla siebie dekretu w sprawie z ks. Wańkowiczem. Dn. 7 II 1780 na sejmiku woj. połockiego podpisał uwierzytelnienie deputatom na Tryb. Lit. Obrany jednogłośnie 8 II 1786 na sejmiku w Uszaczu, został 1 III t.r. sędzią ziemskim połockim. Dn. 22 VIII 1788 podpisał na sejmiku woj. połockiego instrukcję posłom na Sejm Wielki. W listopadzie t.r. S. i jego żona zostali pozwani przed Tryb. Główny W. Ks. Lit. przez Wincentego Grzymałę Lubańskiego, regenta ziemskiego pińskiego. Dn. 25 V (oblata 30 V) 1789 Sejm Wielki wyznaczył go na jednego z komisarzy z woj. połockiego «do wynalezienia ofiary [na wojsko] z dóbr ziemskich i duchownych». Na sejmiku w Uszaczu podpisał 9 II 1790 uwierzytelnienie komisarzom cywilno-wojskowym woj. połockiego. S. został 21 VI t.r. kawalerem Orderu św. Stanisława, nastąpiło to (podobnie jak w przypadku brata, Michała w styczniu 1789) dzięki staraniom woj. mińskiego Adama Chmary.
S., jednomyślnie obrany pierwszym posłem połockim na rozpoczętym 16 IX 1790 sejmiku w Uszaczu pod dyrekcją woj. połockiego Tadeusza Żaby, podpisał instrukcję oblatowaną 20 XI t.r. Kontrowersje wokół wyboru drugiego posła (podkomorzyca połockiego Michała Zenowicza) doprowadziły do rozdwojenia obrad i drugiego sejmiku pod dyrekcją chorążego połockiego Jana Nornickiego, na którym przeciwnicy wojewody akceptując wybór S-a, drugim posłem ogłosili pisarza ziemskiego połockiego Wincentego Korsaka. S. nie był obecny na inauguracji obrad sejmowych 16 XII ani na rugach 17 XII, gdy Izba Poselska uznała prawomocność obioru S-a i Zenowicza. Najpóźniej 8 I 1791 przystąpił do sejmowej Konfederacji Generalnej Obojga Narodów. W Warszawie zamieszkał przy ul. Długiej, «w kamienicy nowej ks. pijarów 589». Dn. 28 I t.r. opowiedział się w jawnym głosowaniu przeciw wnioskowi o dopuszczenie posesorów arendownych do udziału w sejmikach. Wziął udział w tajnym zebraniu w Pałacu Radziwiłłowskim i 2 V podpisał Asekurację popierania projektu Ustawy Rządowej; 3 V był zapewne obecny podczas uchwalenia Konstytucji. Wszedł do powstałego w maju Tow. Przyjaciół Ustawy Rządowej. Na sesji 24 V domagał się zniesienia ordynacji. Opuścił Warszawę najpóźniej w grudniu i na obrady sejmowe zapewne już nie wrócił. W liście do Stanisława Augusta, wysłanym z Wilna 27 XII, chwalił króla zwłaszcza za Konstytucję 3 Maja i prosił o Order Orła Białego, pisząc: «mieszkając na pograniczu moskiewskim chciałbym zagranicznikom to okazać, że mądrość, dobroć Króla i Pana mego umie i naród uszczęśliwiać i osoby w nim uzacniać». Dn. 13 I 1792 Stanisław August obiecał S-owi order, jednocześnie prosząc go o doprowadzenie na sejmiku połockim do uznania Konstytucji 3 Maja, z przysięgą włącznie. Jednak na sejmiku obradującym w Czasznikach 14–27 II t.r. podziękowano jedynie za Ustawę Rządową królowi i sejmowi, uchwalono także wysłanie w tym celu delegacji do Warszawy. Na sejmiku tym został S. uznany 22 II (na mocy konstytucji sejmowej z 3 I wprowadzającej sądy ziemiańskie w W. Ks. Lit.) za sędziego ziemiańskiego połockiego. Po zwycięstwie targowicy wrócił do dawnego urzędu; sędzią ziemskim połockim był jeszcze 16 I 1794. Wg Teodora Żychlińskiego sprawował urząd chorążego pow. połockiego; możliwe, że pełnił go po rozbiorach, ale niewykluczone, że pomylono chorążego połockiego z petyhorskim.
S. posiadał dobra w woj. połockim: Adamowo (na północ od Dźwiny) oraz zapisane żonie (intromisja nastąpiła 21 I 1777) Wierzchowie (Wierzchów, zwany także Kasparowo) nad rzeką Świeczanką (na południe od Dźwiny), obejmujące miasteczko Wierzchowie (Wierchowie), Stanisławówkę, Puchaczów i folwark (zaścianek) Zabołocie. Informacja w „Słowniku Geograficznym”, że Wierzchowie nabył w r. 1763 jest błędna, gdyż w r. 1749 trzymał je zapewne już jego ojciec. S. rezydował w Wierzchowiu, gdzie zapewne wzniósł murowany dwór (parterowy, na rzucie prostokąta, z portykiem z czterech kolumn doryckich); rozbudowany w XIX w., przetrwał on wraz z bogatym wyposażeniem do pierwszej wojny światowej. Wg Józefa Szczytta, syna Justyniana, Wierzchów S-a był w r. 1800 jednym z trzech «najwięcej wziętych domów» w pow. lepelskim, a S. z bratem Michałem należeli do grona «pryncypalnych obywateli» tego powiatu. S. posiadał też prawdopodobnie jakieś dobra w pozostałej przy Rzpltej po pierwszym rozbiorze północno-wschodniej części pow. orszańskiego. Możliwe, że miał swój udział w budowie drewnianego kościoła w Wiadźcu, filii paraf. Sienno, wzniesionego w r. 1793 kosztem parafian. Nie wiadomo, czy zdołał objąć otrzymaną 5 IX 1777 «iure caduco do dochodzenia prawem» majętność Przylepy (woj. mińskie) z jurydyką w Mińsku, jako dobra ziemskie bezprawnie trzymane przez duchowieństwo. S. żył jeszcze w r. 1800. Data jego śmierci nie jest znana.
S. był żonaty z Anielą (Angelą) Bohuszewiczówną (Żychliński błędnie nazywa ją Siestrzeńcewiczówną Bohuszówną), która żyła jeszcze w r. 1794. Z małżeństwa tego miał dwóch synów i dwie córki: Michała Feliksa (30 V 1785 – 2. poł. 1826), deputata lepelskiego, dziedzica Wierzchowia, żonatego z Antoniną Korwin Piotrowską (zm. po 1 III 1827, st.st.?), z którą miał sześciu synów i trzy córki, oraz Adama (zm. w lub po 2. poł. 1828), który w zastawie od Ciechanowieckich trzymał Strzyżew; z małżeństwa z generałówną Józefą Zdziechowską (zm. po 15 II 1829, st.st.?), siostrą Wiktorii Ciechanowieckiej, miał on czterech synów i trzy córki. Córkami S-a były: Ludwika, żona szambelana Witkowskiego, i Julia, żona Witkowskiego, budowniczego połockiego.
Estreicher, XXX 238; Indeks alfabetyczny miejscowości Dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wil. 1929 I 180; Łoza, Kawalerowie; Słown. Geogr. (Wiadziec, Wierzchowie); Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, W. 2009 II nr 905 (dot. matki); Żychliński, IV 371; – Aftanazy, Dzieje rezydencji, I; Dembiński B., Polska na przełomie, W. 1913 (ilustr. po s. 486); Kasabuła T., Ignacy Massalski biskup wileński, L. 1998 s. 176–8; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, „Pam. B. Kórn.” T. 2: 1930 s. 80; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Ł. 1994; – Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, X 351; Diariusz Sejmu Ordynaryjnego [...] Od dnia 16. Grudnia Roku 1790, W. [1791] II cz. 1 (Posłowie podwójnego składu przed stronami paginowanymi) s. 16–29, II cz. 2 s. 277; Istoriko-juridičeskije materialy izvlečennye iz aktovych knig gubernij Vitebskoi i Mogilevskoi, chraniaščichsia v Centralnom Vitebskom Archivie, Vitebsk 1893 XXIV 266, 309; Rejestr popisowy województwa połockiego dn. 30 IX 1765 r., Wyd. R. Mienicki, „Ateneum Wil.” R. 11: 1936 s. 322, 340; Sprawa [...] ks [...] Władysława Wańkowicza archidiakona białoruskiego z W. Jmć Panem Marcinem Szczytem chorążym petyhorskim..., [b.m.r.w.]; Szczytt J., Archiwum domowe. Ułamek z pamiętników, „Kron. Rodzinna” 1884 s. 75; Vol. leg., VII 266, VIII 122, 771, 828–9, IX 90, 207; – „Gaz. Warsz.” 1792 nr 2; „Gaz. Wil.” 1767 nr 9, 1778 nr 9; Kalendarz Grodzieński na r. 1778, Grodno [1777] s. 235; Kalendarz Polityczny dla Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego na r. 1779, W. [1778]; „Przew. Warsz.” 1791 nr 1 s. 35 [34]; „Wiad. Warsz.” 1772 nr 57 (supl.); – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15666, 15669 s. 7–8, Zbiór mater. różnej proweniencji, nr 303 s. 41, 127, 198; B. Czart.: rkp. 721 s. 649, 653, rkp. 736 s. 781–3, rkp. 879 s. 327–31, 335–9, 815–35; B. Jag.: rkp. 5344 t. IV k. 191, rkp. 6662 k. 98; BUW: rkp. akc. 1361 nr 17; Nacyjal’ny histaryčny archiŭ Belarusi (NHAB) w Mińsku: F. 1731 op. 1 nr 42 k. 482–2v, F. 1734 op. 1 nr 62 k. 172v, 180v, 186v, nr 63 k. 39–9v, 63–4, 219v, 685–6v, nr 64 k. 14–14v, nr 68 k. 604–9, F. 1775 op. 1 nr 2 k. 286, F. 1778 op. 1 nr 21 k. 435–5v, 444v, F. 1878 op. 1 nr 2 k. 981, F. 2574 op. 1 nr 30 k. 583, nr 54 k. 627–8v; Rossijskij gosudarstvennyj istoričnyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) op. 1 nr 184 s. 191–2, nr 546 s. 238–9, nr 549 s. 125–7, 185–6, nr 551 s. 1222–4, nr 555 s. 718–19; – Informacje Andreja Macuka z Mińska na podstawie kwerendy w NHAB w Mińsku (F. 1734 op. 1 nr 41 k. 315–22) i Łukasza Przybyłka z W. na podstawie kwerendy tamże (F. 1731 op. 1 nr 46 k. 636–6v, nr 49 k. 1–1v, 427–7v, nr 59 k. 129–9v, F. 1734 op. 1 nr 55 k. 252–3v, F. 1778 op. 1 nr 36 k. 232–2v, 726–6v <664–4v>, nr 37 k. 81–2v, 569–570v, F. 2574 op. 1 nr 9 k. 73–4v, 374v, nr 13 k. 98–8v).
Andrzej Haratym