Szaniawski Mateusz, w zakonie Dominik h. Junosza (ok. 1586 – 1641), dominikanin, kaznodzieja.
Był jedynym synem Katarzyny i Marcina z Szaniaw, wójta dziedzicznego Torczyna w pow. łuckim, fundatora tamże kościoła p. wezw. Świętego Krzyża.
W r. 1603 wstąpił S. do zakonu dominikanów w Lublinie. Dn. 2 V 1604 złożył profesję zakonną, a następnie odbył studia filozoficzno-teologiczne w studium generalnym dominikanów w Krakowie, uzyskując stopień lektora teologii. Być może studiował również za granicą, znał bowiem dobrze język włoski. Po studiach został afiliowany do konwentu lubelskiego, w którym sprawował obowiązki kaznodziei zwycz. Rodzice S-ego zapisali 6 X 1606 konwentowi dominikanów w Łucku swój majątek, m.in. w Torczynie dom przy rynku i dworek na Przedmieściu Łuckim, a także cztery łany ziemi i dwa folwarki, w zamian za co zakonnicy zobowiązali się utworzyć mały klasztor dominikanów przy kościele Świętego Krzyża.
Dn. 20 X 1612 uczestniczył S. w burzliwym wyborze przeora lubelskiego Jacka Suskiego; kongregacja prowincji w Płocku uznała go za jednego ze sprawców zaistniałych kontrowersji. W r. 1613 przebywał w klasztorze w Łucku; był wzmiankowany w r. 1616 jako magister lubelskiego nowicjatu. W Opolu koło Lublina wygłosił 13 II 1617 Kazanie na pogrzebie Wielmożnego Jego Mci Pana Szczęsnego Słupeckiego..., t.r. wydane w Zamościu. Dn. 8 VII został obrany przeorem klasztoru w Bełzie; w grudniu uczestniczył w naradzie we Włodzimierzu, odbywającej się w obecności komisarza generalnego Damiana a Fonseca, który w styczniu 1618 wizytował klasztor bełski. T.r. brał udział w kapit. prowincjalnej w Piotrkowie, która zwróciła się do generała zakonu z prośbą o promocję bakalarską S-ego. Uczestniczył 6–16 X 1619 w zamkniętych obradach kongregacji, zwołanej w klasztorze św. Jacka w Warszawie w celu zaprowadzenia spokoju w prowincji i podziału wpływów między konwentem krakowskim a pozostałymi klasztorami; złożył podpis pod aktami kongregacji, która również zwróciła się dla niego o bakalaureat. Podczas kapit. generalnej w Mediolanie generał zakonu Serafin Secchi nadał S-emu 26 V 1622 stopień bakałarza teologii, zatwierdzony w styczniu r.n. na kapit. prowincjalnej w Warszawie, w której S. uczestniczył jako czwarty definitor. Prowincjał Andrzej Radawiecki zlecił mu wówczas przetłumaczenie z języka włoskiego kroniki zakonu kaznodziejskiego (najprawdopodobniej dzieła G. M. Pio „Delle vite degli huomini illustri di S. Domenico”, Bolonia 1620) oraz nakazał, by S. udał się do Chełma dla zbadania możliwości odzyskania dawnego klasztoru dominikańskiego i Szczebrzeszyna, dla sprawdzenia warunków ewentualnej fundacji klasztoru.
W r. 1624 był już S. przeorem we Włodzimierzu. W maju 1626 uczestniczył w Lublinie w obradach kapituły, która zwróciła się do generała zakonu z prośbą o nadanie mu stopnia magistra teologii. Od końca t.r. był przeorem w konwencie łuckim. Uzyskanie przez niego stopnia magistra teologii w czerwcu 1628, podczas kapit. generalnej zakonu w Tuluzie, uczcił student Gabriel Franco oracją pt. „Σύγχαρμα honoris oblati: admodum rewerendo patri, Fratri Dominico Szaniawski...” (Cracoviae 1629). Mimo zapowiedzianej na kolejnej kapit. generalnej w Rzymie w czerwcu 1629 nominacji na regensa krakowskiego studium generalnego, S. nie objął tego urzędu. Już jako przeor bełski uczestniczył w czerwcu 1630 w kongregacji dominikanów w Sandomierzu, która zatwierdziła jego tytuł magistra teologii. Oskarżony t.r. o przestępstwa natury obyczajowej («mala familiaritate»), lecz mimo to ponownie wybrany 30 III 1632 na przeora włodzimierskiego, nie został przez radę prowincji zatwierdzony, zapewne ze względu na toczący się proces w tej sprawie. Uznany za winnego 12 VIII t.r., został skazany na ciężkie kary; oczyścił się z zarzutów w marcu 1633. Obrany następnie przeorem w Piotrkowie, spotkał się po raz kolejny ze sprzeciwem rady prowincji w Lublinie, która 28 V 1634 wstrzymała się z zatwierdzeniem jego wyboru, a 29 VI t.r. wybór ten stanowczo odrzuciła; dopiero kolejna rada 9 VIII w Gidlach uznała, że dotychczasowe przeszkody przestały istnieć i dokonała zatwierdzenia S-ego jako przeora w Piotrkowie. S. uczestniczył m.in. w obradach prowincji w Przemyślu (lipiec 1635), w kongregacji w Klimontowie (maj 1636) oraz radach w Zadubcach i Lublinie (październik i grudzień t.r.). Funkcję przeora piotrkowskiego sprawował do końca t.r.
W październiku 1637 brał S. udział w obradach kapituły w Gidlach, która powierzyła mu opracowanie historii zakonu dominikanów w Polsce, zobowiązując wszystkich przeorów do dostarczenia mu potrzebnych dokumentów; zamiar ten nie został jednak zrealizowany. Jesienią t.r. został S. obrany następcą Waleriana Grocholskiego, pozbawionego urzędu przeora w Lublinie, co 19 XI zatwierdziła rada prowincji w Zadubcach. Wprawdzie generał zakonu 8 V 1638 przywrócił Grocholskiego na przeorstwo, ten jednak 10 V t.r. zrezygnował z urzędu i mimo braku formalnego umocowania, S. pełnił funkcję przeora co najmniej do 2 VI 1639. Jako przeor lubelski uczestniczył 17 VII 1638 w konsylium w Warce. Dn. 29 IX 1640 został obrany przeorem klasztoru w Janowie koło Lublina; ponieważ jednak klasztor ten nie uznawał prowincjała Jana Dionizego Mosińskiego, rada prowincji zwróciła się do S-ego z prośbą o nieobejmowanie funkcji i na przeora janowskiego wyznaczyła ponownie Bernarda z Parczewa. Już 29 XI t.r. został S. po raz kolejny zatwierdzony na urzędzie przeora klasztoru we Włodzimierzu, w miejsce usuniętego Mateusza Borowickiego. Przez współczesnych był S. oceniany jako dobry kaznodzieja. Zmarł w r. 1641 w Lublinie, został pochowany w tamtejszym kościele Dominikanów p. wezw. św. Stanisława.
W starszej literaturze S-emu przypisywano niekiedy urząd biskupa bakowskiego, myląc go z Dominikiem Szaniawskim (1744–1814), przeorem klasztoru św. Stanisława w Lublinie, od r. 1795 biskupem nominatem bakowskim.
Estreicher; [Giżycki J. M.] Wołyniak, Wykaz klasztorów dominikańskich prowincji ruskiej, Kr. 1923 II 136–7; PSB (Słupecki Feliks); Podr. Enc. Kośc.; – Horin S., Rzymskokatolickie zakony na Wołyniu w końcu XVI – pierwszej ćwierci XVII wieku w materiałach archiwalnych, „Roczn. Inst. Europy Środkowo-Wschodniej” R. 3: 2005 s. 117, 122; Jaroszewski S., Dominikańscy przeorzy konwentu św. Stanisława B.M. w Lublinie 1582–1660, L. 2001 s. 35, 46, 48–9, 77–9, 111; tenże, Ojciec Paweł Ruszel dominikanin lubelski (1593–1658), L. 2000 s. 38–9; Kłoczowski J., Polska prowincja dominikańska w średniowieczu i Rzeczypospolitej Obojga (Wielu) Narodów, P. 2008 s. 408–11; Kot S., Słupeccy w ruchu reformacyjnym, „Reform. w Polsce” R. 4: 1926 s. 187; Królik L., Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, L. 1983 s. 302; Mortier D. A., Histoire des maîtres généraux de l’Ordre des Frères Prècheurs (1589–1650), Paris 1913 VI 250–4; Nowowiejski P., Phaenix, P. 1752 s. 126–7; Sinkevyč N. O., Laudare, benedicere, praedicare. Dominikans’ki monastyri Volyni kinca 16 – počatku 19 ct., Kyïv 2009 s. 317; Skwara M., O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku, Szczecin 1999 s. 520, 527; Świętochowski R., Chruszczewski A., Polonia Dominikana apud extraneos, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, Red. J. Kłoczowski, W. 1975 II; Wichrowicz C. J., Samuel Szymon Wierzchoński OP (ok. 1589–1642) jako teolog moralista, Kr. 2008; – Acta capitulorum generalium Ordinis Praedicatorum, Ed. B. M. Reichert, Romae 1902 VI 335, 366, VII 34; Ruszel P., Tryumph na dzień chwalebny Jacka świętego..., Wil. 1641 s. 54–5; – AGAD: Arch. Zamoyskich, rkp. 3151 k. 37v, 39; Arch. Archidiec. w L.: rkp. 246 k. 1v–2; Arch. Pol. Prow. Dominikanów w Kr.: sygn. Bł 1, s. 15–17, sygn. Gi 1, Liber consiliorum Conventus Gidlensis Ordinis Praedicatorum, 1619–1855 s. 54–5, sygn. Kr 20, Liber studii Generalis Cracoviensis, 1519–1842, s. 228, 336, sygn. Lb 8, Katalogi zakonników klasztoru dominikanów w L., s. 1, sygn. Lb 96, Descriptio fundationis Conventus sancti Stanislai, s. 85–8, sygn. Łc 1, Copiarium privilegiorum et aliorum documentorum Conventus Luceoriensis, sygn. Łc 2, Inventaria Conventus Luceoriensis Ord. Praedicatorum, s. 21–4, sygn. Łc 3, Pp 37, Liber consiliorum Provinciae Poloniae, 1610–27, k. 25, 61v, 87v, sygn. Pp 155, Liber consiliorum Provinciae Poloniae, 1631–74, s. 2, 13–14, 24, 33–4, 36, 44–5, 51, 56–60, 70–1, 77–8, 92–4, 98, sygn. Pr 35 (Barącz S., Catalogus Patrum et Fratrum OP) s. 676, Acta Capitulorum Provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum (1603–1700) II, ed. R. F. Madura OP, s. 286, 301, 325–6, 333, 354, 356–7, 362, 387, 412, 416, 455, 463, 474, 534, 545, 552 (mszp.), Supplementum ex Registris litterorum magistrorum et procuratorum generalium OP (1608–1701), ed. R. F. Madura OP, s. 35, 57–8, 60–1 (mszp.), Świętochowski R., Materiały do słownika biograficznego dominikanów w Polsce (kartoteka); Arch. Kurii Generalnej Dominikanów (Santa Sabina) w Rzymie: IV sygn. 62, Registrum litterarum et actorum Mag. Gen. O.P., k. 84v, IV sygn. 70 k. 73–4; B. Kórn.: rkp. I F 93 (Teleżyński W., De rebus gestis provinciae Poloniae Santi Hyacinthi ordinis Praedicatorum), k. 235; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 3268 k. 7–9v, rkp. 3279 t. 1 k. 116–17, t. 6 k. 1–8v.
Anna Markiewicz