Szajowski Melchior h. Sulima (ok. 1737 – przed 1803), sekretarz prymasa Antoniego Ostrowskiego (zob.), w powstaniu kościuszkowskim pełnomocnik Rady Najwyższej Narodowej w ziemi sochaczewskiej i powiecie mszczonowskim.
Ur. w paraf. Połaniec w woj. sandomierskim, był synem Andrzeja i Agnieszki z Koczoskich (Kaczerskich?), bratem Kaspra (zob.) i Jana (zm. 1789), kanonika sandomierskiego, oraz Zofii, zamężnej za Andrzejem Michalczowskim, tytułującym się chorążym owruckim.
W semestrze zimowym 1756/7 zapisał się S. na Wydz. Filozoficzny Uniw. Krak.; promowany 20 V 1757 na bakałarza filozofii, miał już wówczas tytuł sekretarza królewskiego. Dn. 20 IX 1760 uzyskał magisterium sztuk wyzwolonych (równoważne z doktoratem filozofii) i w l. 1760–3 wykładał jako docent extraneus na tym Wydziale. Do r. 1767 pracował (prawdopodobnie jako sekretarz) dla prymasa Władysława Łubieńskiego, następnie był sekretarzem kurii bp. włocławskiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego, a gdy ten został w r. 1777 abp. gnieźnieńskim, jego sekretarzem (do r. 1782). W stopniu kapitana, m.in. za protekcją Ostrowskiego, otrzymał na sejmie rozbiorowym l. 1773–5 nobilitację dla siebie i braci z nadaniem h. Sulima i 1 V 1776 wykonał przysięgę (w imieniu swoim i braci) przed kanclerzem w. kor., bp. Andrzejem Młodziejowskim. «Nobilium» stanowiła posiadłość Szajówka (pow. krasnostawski) w woj. ruskim (obecnie Tarzymiechy III). W dyplomie nobilitacji z 21 XII t.r. S. określony został gen.-adiutantem buławy polnej W. Ks. Lit. Dn. 2 II 1778 otrzymał od Ostrowskiego w czterdziestoletnią dzierżawę wieś (wójtostwo) Kęszyce koło Bednar w dobrach łowickich. Również poparciu Ostrowskiego zawdzięczał nadania (m.in. młyn) we wsi Ziąbki koło Łowicza. S. towarzyszył prymasowi w podróży na kurację, był z nim we Frankfurcie nad Menem i tam (jako gen.-adiutant buławy polnej lit.) świadczył na jego odnowionym 30 III 1783 testamencie. Sam na mocy testamentu otrzymał zapis 20 tys. złp. Pozostał z prymasem aż do jego śmierci w Paryżu (26 VIII 1784) i zawiadamiając 27 VIII o tym króla Stanisława Augusta, prosił o protekcję dla siebie i braci. Przed r. 1794 miał S. także posiadłości (dzierżawy) w Bednarach (tu mieszkał z żoną, m.in. w r. 1787), Brochowie, Tułowicach i Borzęcinie (ziemia sochaczewska).
W wyniku drugiego rozbioru w r. 1793 majątki S-ego znalazły się w zaborze pruskim. Gdy działania wojsk insurekcyjnych, a zwłaszcza wyprawa gen. Jana Henryka Dąbrowskiego na pomoc powstaniu w Wielkopolsce, doprowadziły do przerwania oblężenia Warszawy i wycofania się oddziałów pruskich z tej części woj. rawskiego, S. wraz z trzema innymi delegatami przybył do Warszawy i 16 IX 1794 na sesji Rady Najwyższej Narodowej (RNN) zgłosił gotowość obywateli ziemi sochaczewskiej do przystąpienia do powstania. Poinformował, że składkę obywatelską 27 tys. złp. oddali na potrzeby obozu Najwyższego Naczelnika, Tadeusza Kościuszki. Dn. 26 IX t.r., równocześnie z gen.-majorem ziemi sochaczewskiej Leonem Bielickim, zwrócił się do Rady z prośbą o mianowanie pełnomocnika i powołanie komisji porządkowej tej ziemi. W liście z tego dnia do członka RNN Ludwika Gutakowskiego wyraził niezadowolenie z opuszczenia przez wojska gen. Józefa Poniatowskiego Kamionu, posterunku ważnego dla komunikacji między Wielkopolską a Warszawą i dla izolacji oddziałów pruskich, stacjonujących w widłach Bzury i Wisły, od ich głównych sił. Gdy wojska pruskie zaczęły zagrażać nadbzurskim miejscowościom, S. chroniąc się przed aresztowaniem, wyjechał z Brochowa do pobliskiego Borzęcina. Udzielił poparcia Bielickiemu, tworzącemu zbrojne oddziały milicji ziemi sochaczewskiej i 29 IX wziął udział w zjeździe obywateli tej ziemi we wsi Kapinos (obecnie Kampinos), na którym wraz z innymi podpisał akt przystąpienia ziemi sochaczewskiej do insurekcji. Został wybrany na jednego z komisarzy tymczasowej komisji porządkowej i otrzymał rekomendację na przyszłego pełnomocnika RNN; tego samego dnia Rada mianowała go pełnomocnikiem w ziemi sochaczewskiej i pow. mszczonowskim, do pomocy Józefowi Wybickiemu, pełnomocnikowi przy korpusie Dąbrowskiego. RNN, rezygnując już z organizowania pospolitego ruszenia, zaleciła S-emu zagrzewać obywateli do powszechnej obrony i stawania zbrojno z wojskiem Rzpltej, a także nakazała pobór i odesłanie rekrutów do dyspozycji najbliżej stacjonującego generała dywizji. S-ego zobowiązano do dostarczania koni i odzieży oraz do ściągnięcia poboru i podatków. Zlecono mu także powiadomienie posesorów, znajdujących się w ziemi sochaczewskiej dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i biskupstwa poznańskiego, o konieczności rozliczania się z tych dóbr z Rządem. W odwecie za działalność S-ego trzydziestoosobowy oddział pruski napadł 30 IX na Brochów, plądrując wieś i jego folwark. S. odesłał wtedy żonę z dziećmi w bezpieczniejsze miejsce, nie rezygnując z zaangażowania w sprawę powstania. Współpracował z Bielickim i Wybickim, wysyłał co tydzień raporty do RNN, wzywał do odzyskania Kamionu. Pozostając w osobistych kontaktach z dowódcami korpusów operujących w widłach Bzury i Wisły, przedstawił Radzie 4 X raport o sytuacji w swym rejonie, m.in. propozycję założenia w Kapinosie wspólnego dla pobliskich oddziałów magazynu oraz zorganizowania komisariatu dla sprawnej dystrybucji. Uważał jednak, że utworzenie Komisji Porządkowej Sochaczewskiej będzie możliwe dopiero po uwolnieniu okolicy z oddziałów nieprzyjacielskich, z czym Rada się zgodziła.
Po klęsce maciejowickiej 10 X 1794 i wyznaczeniu na dzień 19 X t.r. ataku korpusów generałów Benedykta Kołyszki i Poniatowskiego na Sochaczew i Kamion, S. udał się do Wilkowa na spotkanie z dowódcą obrony północnego odcinka ujścia Bzury, płk. Kajetanem Podhorodeńskim; zaofiarował mu swą pomoc zarówno jako pełnomocnik RNN, jak i znający teren przewodnik. Po tej wizycie Podhorodeński zasugerował Poniatowskiemu spotkanie z S-m w Tułowicach, jednak ostatecznie doszło do niego w obozie Poniatowskiego w Śladowie. S. udzielał pomocy wojsku, zaopatrując je z własnych składów; dostarczał m.in. emisariuszom rządu przewodników i koni oraz organizował przeprawy przez Bzurę. Będąc 19 X świadkiem walk w rejonie Kamionu, wysłał następnego dnia ze Śladowa do RNN raport o starciach wojsk polskich z pruskimi, chwaląc odwagę i waleczność rodaków. Wskazał możliwości zdobycia pruskich szańców i zwrócił uwagę Rady na niemal zupełne «ogłodzenie» ziemi sochaczewskiej, będącej w tym czasie jedynym już wtedy teatrem walk po lewej stronie Wisły. RNN przekazała 22 X raport S-ego Naczelnikowi Tomaszowi Wawrzeckiemu. S. wspomagał organizację obu głównych przepraw wojsk Dąbrowskiego przez Bzurę, a dla wracającego z Wielkopolski korpusu generała przygotował na polach brochowskich m.in. 200 korców owsa i ponad 600 wozów siana. Po udanej przeprawie korpusu udał się do rozłożonego pod Brochowem obozu Dąbrowskiego, by wspólnie z dowództwem ocenić dalsze potrzeby, zorganizować pomoc i przekazać informację do RNN. S. napisał Odezwę do obywatelów mieszkańców ziemi sochaczewskiej i pow. mszczonowskiego, datowaną na 31 X, wraz z raportem z 2 XI przesłaną RNN i odrębnie Wybickiemu do aprobaty. Wobec klęski powstania i zakończenia działalności Rady zapewne nie doszło do jej rozpowszechnienia. We wspomnianym raporcie z 2 XI do RNN informował o spustoszeniach poczynionych przez żołnierzy Dąbrowskiego w dobrach obywateli, mieszkańców tych ziem i apelował, by komendanci wojskowi i komisarze powiatowi sprawiedliwie rozdzielali żywność i oszczędzili zboże na siew. Dalsze jego losy nie są znane; prawdopodobnie w obawie przed aresztowaniem przez Prusaków opuścił z rodziną ziemię sochaczewską. Zmarł przed r. 1803.
W małżeństwie z Kandydą, córką krakowskiego malarza Andrzeja Radwańskiego (zob.) i Zofii z Golańskich, siostrą Feliksa (zob.), miał S. córki: Marię Reginę Teklę, ochrzczoną 25 IX 1787 w Kompinie (chrzestnymi byli: bp włocławski Józef Rybiński i Marianna Kozietulska, starościna będzińska), zamężną du Bouchet (zm. w listopadzie 1866 w Warszawie), i Teresę Brygidę Pelagię, zamężną Rusiecką, oraz syna Antoniego Jana Nepomucena Melchiora (ur. 2 VI 1789), właściciela m.in. Woli Gawartowej, studenta (1808–11) i absolwenta Szkoły Prawa w Warszawie.
Postać S-ego występuje w powieści „Wierna Puszcza” Marii Kann (W. 1972); autorka ogłosiła w niej jego list do RNN z 20 X 1794 ze Śladowa.
Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., Oprac. B. Trelińska, L. 2001 s. 660 (błędnie jako Szajewski); Korytkowski, Arcybpi gnieźn., V 114, 138, 143; Korytkowski, Prałaci gnieźn., IV 56; Kwiatkowski W., Prymasowska kapituła i kolegiata w Łowiczu, W. 1939 s. 405; Librowski S., Sumariusz wpisów Kopiariusza Kapituły Kolegiackiej w Łowiczu z przełomu XVIII i XIX, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 34: 1977 s. 271–2; Małaszewski P., Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostającym, L. 1805 s. 464; Niesiecki, X dod. 416; Pol. Enc. Szlach., XI 236; „Regestr diecezjów” Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783–1784, Oprac. K. Chłapowski, S. Górzyński, W. 2009; Roguski M., Zalewski J., Rody szlachty polskiej, W. 1993 s. 146; Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; Słown. Geogr. (Tarzymiechy); Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851 s. 245; Wajs A., Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Katalog, W. 1995 s. 115 (błędnie jako Szajewski); Warężak J., Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego, Wr. 1961 cz. 2 z. 1 s. 143; – Bauer K., Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego, W. 1981; Bieliński, Uniw. Warsz.; Kowecki J., Pospolite ruszenie w Insurekcji 1794, W. 1963; Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, W. 1987; Pałucki W., Ziemia sochaczewska w wiekach XIV–XVII, w: Dzieje Sochaczewa i ziemi sochaczewskiej. Studia i materiały, W. 1970 s. 73, 75; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, cz. I. Na schyłku dni Rzeczypospolitej 1755–1795, Kr. 1904; Skiełczyński Z., Dawny Brochów, Leszno 1993 s. 29; Tomczak A., Kancelaria biskupów włocławskich w okresie księgi wpisów (XV–XVIII w.), „Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” R. 69: 1964 z. 3 s. 73, 75; Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wr. 1957; Wieteska J., Parafia Kompina. Monografia historyczna, Niepokalanów 1948 s. 61; – Akty powstania Kościuszki, I, II 429 (błędnie jako Szajewski); Album stud. Univ. Crac., V 118 (błędnie jako Szapowski); Modelski T. M., Kilkanaście aktów i pism z r. 1794 (z papierów M. Kochanowskiego w Bibliotece Poturzyckiej we Lwowie...), „Kwart. Hist.” R. 32: 1918 z. 2–3 s. 281–8; Statuta nec non liber promotionum, s. 413, 415; Supliki chłopskie XVIII wieku, Oprac. J. Leskiewicz, J. Michalski, W. 1954 s. 106–7, 110, 115 (błędy w indeksie); Vol. leg., VIII 307; – AGAD: Metryka Kor. Księgi Kanclerskie, sygn. 41 s. 485–91, sygn. 45/46 k. 4v, Sigillata, sygn. 32 f. 393, Zespół II Rada Stanu Król. Pol., sygn. 155 s. 140–4, 171, Arch. Król. Pol., sygn. 252 k. 351, 353, 354, sygn. 253 k. 270–1, 283–4v; AP m. stoł. W., Oddz. w Łowiczu: Zbiór W. Tarczyńskiego, sygn. 40 k. 14–17 (dok. nobilitacji), k. 64–8; Arch. UJ: rkp. 91 1/2 s. 284, 292, rkp. 92 s. 54, 59, 66, 71; B. Czart.: rkp. 698 s. 1067–8, rkp. 964 s. 339–40, 429; – Informacje Mariusza Machyni z Kr. na podstawie kwerendy w AP w Kr., Oddz. na Wawelu (Terr. Crac. Nova, ks. 15 s. 824–5, ks. 23 s. 69) oraz Andrzeja Haratyma z W.
Adam Lesław Szajowski