Szostowicz (Szostakowicz, Szóstowicz, Szustowicz) Michał, w zakonie Urban, krypt.: S., U.S., U.S.-S.P., U.S.S.P., U.S. Schol. Piarum (1745–1791), pijar, nauczyciel, poeta, tłumacz, wydawca.
Ur. 26 IX (wg niektórych źródeł w r. 1746) w woj. krakowskim.
Dn. 17 X 1762 wstąpił S. do zakonu pijarów i przyjął imię Urban od św. Michała. Po dwuletnim nowicjacie studiował w r. szk. 1764/5 retorykę w Nowym Sączu, a w l. szk. 1765/6 i 1766/7 filozofię w Międzyrzeczu Koreckim. Następnie uczył w Międzyrzeczu Koreckim w klasach od infimy do poezji, z przerwą w r. szk. 1770/1, gdy z powodu zarazy pracował poza Międzyrzeczem jako nauczyciel domowy. W r. szk. 1772/3 studiował teologię spekulatywną w seminarium pijarskim w Warszawie. Po ukończeniu studiów uczył filozofii, matematyki i wymowy w szkołach pijarskich, m.in. w Radomiu i Międzyrzeczu Koreckim. Potem wykładał w warszawskim Collegium Nobilium; w r. szk. 1773/4 był tam nauczycielem historii i geografii, a w l. 1775–8 również wiceprefektem. Ceniony jako nauczyciel, «zrobił sobie wstęp do rodzin potężnych w kraju» (Enc. Org.).
W l. 1774–7 współpracował S. z tygodnikiem literackim „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Opublikował tam 23 utwory poetyckie, w tym przekłady, m.in. moralizatorski „Wiersz tłumaczony z francuskiego owdowiałej i pokrzywdzonej matki od osierociałych dzieci pod figurą trzody” (T. 14: 1776) oraz utwór S. Gessnera „Zima. Dafnis” (T. 13: 1776). Większość oryginalnych wierszy S-a miała charakter okolicznościowy i wskazywała na liczne kontakty towarzyskie, m.in. ze star. garwolińskim Stanisławem Bielińskim, podkomorstwem krzemienieckim Joanną i Mikołajem Piaskowskimi, hetmanową w. lit. Aleksandrą Ogińską oraz Wojciechem Jakubowskim, gen. wojsk francuskich i literatem. Z okazji święceń biskupich Adama Naruszewicza powstała Oda III z tychże okoliczności (T. 12: 1775). W odzie, napisanej w r. 1775 na ślub kasztelanica chełmskiego Feliksa Olędzkiego z chorążanką chełmską Różą Węgleńską, nawiązał S. do przeżyć związanych z rozbiorem Rzpltej. W r. 1776 kilka utworów poświęcił królowi Stanisławowi Augustowi, m.in. Do Najjaśniejszego Pana odwiedzającego Collegium Nobilium Scholarum Piarum podczas dawania z rocznej applikacji dowodów przez młódź szlachetną tam się edukującą (T. 16: 1776), w którym chwalił władcę jako «ojca nauki», dbającego o rozwój szkolnictwa. W wierszu Woły (T. 14: 1776) napiętnował złe skutki małżeństw zawieranych dla zysku; towarzyszyła temu refleksja nad ciężką dolą chłopów. Niektóre wiersze S-a miały postać sielanki, wraz z typowymi dla tego gatunku motywami. Utwór Szczęśliwość osobności (T. 12: 1775) przywoływał model spokojnego życia w duchu horacjańsko-stoickim, a Jesień czy Słowik (oba T. 14: 1776) sytuowały się w kręgu estetyki sentymentalizmu. Pewne cechy rokokowe uwidaczniały się w wierszach Umowa Pasterska. Filis i Tyrsis, a zwłaszcza Zemsta miłości, natomiast ślady metaforyki barokowej można dostrzec w wierszu Żal dla niewzajemności w kochaniu (wszystkie T. 12: 1775).
Po zamknięciu „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych” w r. 1777, S. we współpracy m.in. z Jakubowskim, Marcinem Eysymontem i Franciszkiem Dionizym Kniaźninem przełożył, zebrał i wydał łacińskie wiersze ks. Stanisława Konarskiego pt. „Stanisława Konarskiego Scholarum Piarum wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone” (W. 1778). Tom poprzedził wierszowaną dedykacją Do Najjaśniejszego Miłościwego Pana Stanisława Augusta, króla polskiego..., chwalącą monarchę jako szczodrego opiekuna ludzi mądrych. W r. 1778 otrzymał od króla medal «Merentibus». Szwajcarski uczony, Johann Bernoulli, którego S. oprowadzał t.r. po Collegium Nobilium, zapamiętał go jako uprzejmego i bardzo uzdolnionego męża. W l. 1779–82 S. chorował, ale nadal przebywał w Warszawie; być może wówczas zaprzyjaźniony z nim pijar Gracjan Piotrowski napisał „Wiersze [...] do ks. Szostowicza po uzdrowieniu jego przez [...] Golcza” [K. Goltza]. Przyjaźnił się S. także z pijarem i pisarzem, Dymitrem Krajewskim, poznanym w Międzyrzeczu Koreckim. W r. 1782 wydał „Stanisława Heraklego Lubomirskiego, marszałka niegdyś wielkiego koronnego wiersze zebrane i przedrukowane” (W.), które opatrzył poetycką dedykacją Do Jaśnie Oświeconego Książęcia JMci Stanisława Lubomirskiego, Marszałka Wielk[iego] Koron[nego], kawalera orderów polskich, uznając go za wzór cnót obywatelskich.
Za zgodą przełożonych pracował S. od r. 1783 jako wychowawca Jana Nepomucena Małachowskiego, najstarszego syna woj. sieradzkiego Mikołaja. Potem pełnił funkcję proboszcza: w r. 1786 w Wojniczu, a w l. 1787–90 w Chęcinach; tu w r. 1787, uzyskawszy pozwolenie prymasa Michała Poniatowskiego, ustanowił na nowo mansjonarzy przy kościele paraf. św. Bartłomieja, a podupadające bractwo św. Anny połączył z nowo powstałym Bractwem Miłosierdzia. Z okazji wizyty królewskiej napisał w r. 1787 wiersz Do Najjaśniejszego Pana w czasie jego przejazdu przez Chęciny powiatem, spustoszałym zamkiem i kopanymi dawniej marmurami sławne (B. Ossol., rkp. 4962 II k. 241). W tym czasie Kniaźnin przedstawił S-a jako miłośnika wolności w wierszu „Oda VI. Do ks. Urbana Szostowicza, proboszcza chęcińskiego” („Poezje”, W. 1787 III). S. pisał również utwory religijne; spośród nich znany jest jedynie wydany anonimowo Wiersz na Popielec (W. 1788). Napisany rymowanym parzyście ośmiozgłoskowcem, dobrze skomponowany i utrzymany w poetyce elegii, wyraża przekonanie o nieskuteczności pocieszenia znajdowanego w filozofii stoickiej oraz zawiera myśl o uspokojeniu, jakie daje wiara w zmartwychwstanie ciał. Od r. 1791 był S. proboszczem w Końskich, należących do Małachowskich. Tam zmarł 19 XII 1791 (wg niektórych źródeł w r. 1792).
Uczeń S-a, Wojciech Mier, pisał, że S. «gryzmoli, choć go nikt nie czyta». Stanisław Kostka Potocki umieścił S-a, obok Naruszewicza, tam gdzie są «sławni pisarze gotyckiej pamięci, których wiersz twardy, zawiły, nadęty, zły gust ustawnie wychwala i święci...» (R. Kaleta). Twórczość poetycka S-a łącząca w sobie różne prądy artystyczne, jest przypominana głównie w pracach dotyczących poezji okolicznościowej okresu Oświecenia.
Aleksandrowska E., „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, 1770–1777. Monografia bibliograficzna, W. 1999; Bielski, Vita et scripta, s. 174 i n.; Dawni pisarze polscy, W. 2003 IV; Enc. Org.; Estreicher (jako Szostakowicz); Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, IV–VI; – Aleksandrowska E., Pijarzy w środowisku pisarskim polskiego Oświecenia, w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX w., Red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, W.–Kr. 1993; taż, Wojciech Mier (1759–1831), w: Pisarze polskiego Oświecenia, Red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, W. 1992 I; Bogdziewicz H., Działalność literacka polskiego środowiska pijarskiego w dobie Oświecenia, Kr. 2005; tenże, Pijarscy pisarze, literaci – teoretycy literatury, poeci, prozaicy – w okresie Oświecenia, że szczególnym uwzględnieniem ostatniego okresu Oświecenia, Kr. 1998; Fieguth R., „Sturm und Zephyr”. Zur Poetik der Kontraste und Paradoxein der Komposition der Oden oder Lyrica in vier Büchern (1787) von Franciszek Dionizy Kniaźnin, w: Zentrum und Peripherie in den slavischen und baltischen Sprachen und Literaturen, „Slavica-Helvetica” T. 71: 2004; Ginkowa Ł., Konstanty Timiniecki (1767–1814), w: Pisarze polskiego Oświecenia, Red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, W. 1996 III; Grzesiński W., Monografia Chęcin, Kielce 1908 s. 42, 52; Kaleta R., Obiady czwartkowe, „Studia Warsz.” T. 16: 1973 z. 2; tenże, Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Kostkiewiczowa T., Poeci ze środowiska pijarskiego w wieku oświecenia – rekonesans, w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX wieku, Red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, W.–Kr. 1993; Łossowska I., Tadeusz Michał Dymitr Krajewski (1746–1817), w: Pisarze polskiego Oświecenia, Red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, W. 1994 II; Mazurkowa B., Na ziemskich i niebieskich szlakach. Studia o poezji Franciszka Zabłockiego i Franciszka Dionizego Kniaźnina, Kat. 2008; taż, Weksle prawdy i nieprawdy. Studia literackie o książce oświeceniowej, W. 2011; Mączyński R., Medale zasłużonych pijarów, „Roczn. Warsz.” T. 20: 1988; Napiórkowska J., „Popielec” Urbana Szostakowicza – nieznany utwór nieznanego autora, „Napis”, S. IX, 2003; taż, „Na jakież ci się zbiorę wiązanie?” – Urban Szostowicz w darze dla rodziny Piaskowskich, „Prace Polon.”, S. LIX, 2004; Norkowska A., Wizerunki władcy. Stanisław August Poniatowski w poezji okolicznościowej (1764–1795), Kr. 2006; Turowska-Barowa I. Z., „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (1770–1777). Ze studiów nad literaturą stanisławowską, Kr. 1933; – Poezje zebrane Wojciecha Miera, Oprac. E. Rabowicz, E. Aleksandrowska, Wr. 1991; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1963 I; Wiersze imieninowe poetów z drugiej połowy XVIII wieku, Oprac. T. Chachulski i in., W. 2011; – Informacje Agnieszki Szmerek z Kr. na podstawie kwerendy w Arch. Prow. Pol. Zakonu Pijarów (sygn. „S” 1, Matricula Provinciae Sch. P. 1742–1867, k. 92 poz. 439, sygn. Coll Petr. 10, Liber Suffragiorum 1770–1801, k. 93, sygn. Coll. Petr. 13, Decreta de diligentia magistrorum 1742–1801, k. 51–8v, Pitala A., Profesorowie i nauczyciele szkół pijarskich w II poł. XVIII wieku – Collegium Nobilium w Warszawie, s. 9–11, mszp.).
Roman Dąbrowski