Jaroszyński Mikołaj h. własnego (ur. 1742), konfederat barski, poseł na Sejm Czteroletni. Najstarszy syn Zachariasza (1700–1774), podstolego winnickiego, i Marianny ze Szczeniowskich. Wraz z ojcem i wujem, Stanisławem Szczeniowskim, starostą trechtymirskim, należał do pierwszych działaczy konfederacji barskiej. Pisał się wówczas starostą wyszogrodzkim. W Barze wykonał przysięgę konsyliarską. Zebrawszy z inicjatywy własnej i krewnych kilkuset lipków i kozaków, 9 IV 1768 r. zajął Winnicę, wypierając stamtąd rosyjski oddział rotmistrza Salemanna. Wraz z regimentarzem S. Szczeniowskim ruszył w woj. kijowskie, aby wyprowadzić z Białejcerkwi wojsko komputowe partii ukraińskiej. Stoczył szereg potyczek (m. in. pod Chmielnikiem) i 24 IV wtargnął do Berdyczowa. Pozyskawszy dla konfederacji tamtejszy garnizon opuścił z nim fortecę. Po rozbiciu konfederatów na Ukrainie wycofał się za granicę mołdawską. Dn. 16 XII 1768 r. jako konsyliarz podpisał w Dańkowcach (wraz z ojcem i Szczeniowskim) punkta do układu polsko-turecko-tatarskiego. Wkrótce potem J. i Szczeniowski podjęli próbę działań wojennych na pograniczu, oddział ich jednak został z początkiem stycznia 1769 r. zaskoczony przez wojska carskie w Mohylewie. Szczeniowski został wzięty do niewoli. J., utraciwszy większość ludzi, koni i taboru, z niedobitkami uszedł za granicę. W ciągu zimy przedostał się do woj. bracławskiego, gdzie korzystając ze stosunków rodzinnych werbował zwolenników konfederacji i zbierał informacje o wojskach carskich. Ścigany «w głodzie, mizeryi i nędzy po lasach i jaskiniach tułać się musiał». Uzyskawszy wiadomości o ruchach wojsk rosyjskich, w przebraniu chłopskim przedostał się przez Chocim na stronę turecką. Indagowany po drodze przez Rosjan i nieufnych Turków dotarł wreszcie do Benderu. Joachim Potocki nie dał wiary jego doniesieniom, co zdaniem J-ego fatalnie odbiło się na losach kampanii. W sporach różniących starszyznę konfederacką na emigracji trzymał z Michałem Krasińskim przeciw J. Potockiemu. Został przez Potockiego aresztowany (w Jenikoi na Wołoszczyźnie), pozbawiony funkcji konsyliarskiej i oddany pod sąd wojskowy; został zmuszony do złożenia 18 VI 1770 r. «niesłusznej przysięgi». Dn. 24 X 1771 r. wniósł w Czernowodzie manifestację przeciw Potockiemu, oskarżając go o uzurpowanie władzy i sprzeniewierzenia finansowe oraz obarczając go odpowiedzialnością za niepowodzenia wojenne.
W r. 1776 ożenił się J. z Marianną Kordyszówną, córką Stanisława stolnika bracławskiego. Posag, spadek po ojcu i późniejsze spadki po Kordyszach przyniosły mu znaczną fortunę. Postępował w hierarchii tytularnych godności: w r. 1777 z wojskiego mniejszego podczaszy zwinogrodzki, w 1784 podczaszy bracławski, w 1790 stolnik winnicki. W t. r. został wybrany posłem bracławskim na drugą kadencję Sejmu Czteroletniego. Dn. 5 X 1791 r. przyjęty to Tow. Przyjaciół Konstytucji 3 Maja. Działał w swoim województwie na rzecz akceptacji Ustawy Rządowej. W sejmie wypowiedział się (11 V 1792) za utworzeniem w Rzpltej niezależnej od Rosji hierarchii prawosławnej. Z wpływowym w Bracławszczyźnie eks-barzaninem bardzo liczył się Stanisław August, który nadał mu 18 V 1792 r. Order Orła Białego. Wkrótce potem (przed limitą sejmu z 29 V) król wysłał J-ego, aby zorganizował ewakuację szlachty z zagrożonego pogranicza. W dalszym postępowaniu J. miał się kierować wskazówkami Kołłątaja. Z liczną ponoć grupą uchodźców z Bracławskiego J. cofał się przez Wołyń i przeszedł granicę Galicji. Z Ożochowic nad Zbruczem 25 VI zapewniał Kołłątaja o bojowej gotowości emigrantów i zapytywał, czy mają oczekiwać przybycia króla. Targowiczanie spalili posiadłość J-ego Miastkówkę. J. pozostawił 3 córki (Honorata za Wacławem Jełowickim, Józefa za Fabianem Lipińskim i Justyna za Michałowskim) oraz syna Jana (1783–1842), marszałka olgopolskiego.
Boniecki; Uruski; Żychliński; – Dembiński B., Stanisław August i ks. Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, Lw. 1904; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; Łoza S., Historia Orderu Orła Białego, W. 1922; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, „Pam. Bibl. Kórnickiej” Z. 2: 1930 s. 71; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897, Wolański A., Wojna polsko-rosyjska, P. 1922; – B. Czart.: rkp 727 (korespondencja króla); B. PAN w Kr.: nr 197 (korespondencja Kołłątaja), nr 318 (manifest J-ego z 24 X 1771).
Emanuel Rostworowski