INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Mikołaj Sapieha      "Portret Mikołaja Sapiehy (1558-1638), wojewody mińskiego i nowogrodzkiego" z 1709 r.
Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sapieha Mikołaj h. Lis (ok. 1558–1638), wojewoda miński, potem nowogródzki. Był najstarszym synem woj. mińskiego Bohdana (zob.) i Maryny z Kapustów, bratem podkanclerzego lit. Pawła Stefana (zob.).

Wysłany przez ojca za granicę, 20 VI 1582 był S. w Bolonii i zapewne odbył studia na tamtejszym uniwersytecie, w r. 1586 przebywał w Rzymie (7 VIII był świadkiem promocji M. Rudominy), a w r. 1587 w Orleanie. Po powrocie do kraju został sekretarzem Zygmunta III. W r. 1588 otrzymał nominację na podkomorzego grodzieńskiego. Król przyznał mu wówczas 360 złp. półrocznej pensji. Po zapadłej na sejmie w r. 1596 decyzji o wysłaniu do Sztokholmu poselstwa, które miało wystąpić z poparciem dla władzy Zygmunta III w Szwecji, został S. włączony do jego składu. List wierzytelny (S. został w nim określony jako «palatinides Minscensis») wystawiono w Warszawie 7 V t. r. Zapewne z tą misją wiązały się rychłe nadania dla S-y: dn. 20 V 1596 uzyskał S. stałą pensję roczną w wysokości 2 tys. złp. z dochodów palowego gdańskiego, a wkrótce, 29 V, nadał mu król ciwuństwo korszewskie. Poselstwo uzyskało audiencję u ks. Karola Sudermańskiego i szwedzkiej Rady Stanu 6 X, a 28 X otrzymało odpowiedź na swoje przedłożenie; ks. Karol odrzucił w niej zarzuty o naruszaniu uprawnień Zygmunta III i zarazem zapowiedział rezygnację z działań przeciw niemu. Ok. r. 1598 poślubił S. córkę Mikołaja Dorohostajskiego (zob.) – Rainę, od r. 1597 wdowę po kaszt. smoleńskim Wacławie Agryppie (zob.); wniosła ona S-że star. niemonojckie, na które otrzymał on przywilej królewski 13 IV 1599. T. r. był S. deputatem na Trybunał Lit. ze Żmudzi. W r. 1603 posłował na sejm, wybrany na sejmiku słonimskim 11 XII 1602.

Podobnie jak pozostali członkowie rodziny S. utrzymywał bliskie kontakty ze swym krewnym kanclerzem lit. Lwem Sapiehą, korzystając z jego pomocy i rad zarówno w sprawach prywatnych, jak i publicznych. W okresie rokoszu sandomierskiego był związany ze stronnictwem dworskim. Będąc w r. 1607 deputatem (zapewne z Podlasia) na Trybunał Kor., obradujący w Piotrkowie, z satysfakcją powiadamiał kanclerza, iż żaden z sędziów trybunalskich nie zezwolił na odroczenie obrad, mimo nacisku rokoszan (28 III). W tym czasie był gotów odkupić za 16 tys. złp. woj. połockie od stryja Andrzeja (zob.), lecz do transakcji nie doszło, ponieważ stryj, godząc się odstąpić urząd, chciał zarazem zatrzymać związaną z nim pensję. W r. 1608 odbył S. kurację w Warmbrum (Cieplicach) i w Karlsbadzie, lecz, jak pisał do Lwa Sapiehy, nie odniosła ona pożądanego skutku; na początku r. 1609 wrócił S. do kraju. Dn. 25 XI 1611 otrzymał urząd woj. mińskiego po śmierci Jana Paca. W r. 1612 został włączony w skład poselstwa wysłanego przez króla do oddziałów skonfederowanego wojska w okolicach Brześcia Lit. Jesienią t. r. przebywał w swym starostwie w Niemonojciach. Pozostawał już wówczas w dość bliskich stosunkach z hetmanem Krzysztofem Radziwiłłem. Szykując się na zwyczajny sejm warszawski (rozpoczynający obrady 19 II 1613) pisał z Kodnia do Lwa Sapiehy i, powołując się na swe zasługi dla Rzpltej, prosił, aby nie zapomniał o nim, gdy będą rozdawane wakanse powstałe w wyniku śmierci kaszt. trockiego Jerzego Radziwiłła. S. chciał wówczas dostać albo star. mozyrskie, albo majętność Oniszki (20 II 1613). Na sejm przybył spóźniony, już po wotach, podobnie jak wielu malkontentów z Litwy i Korony. Był obecny na udzielonej przez króla audiencji posłom z Prus Książęcych: Janowi Truchsesowi z Wetzhausen i Andrzejowi Koene-Jaskiemu (21 III). Po sejmie uczestniczył w staraniach o «uspokojenie» konfederacji wojskowej zgrupowania brzeskiego lit.; do końca października udało się wypłacić należny wojsku żołd i konfederacja została rozwiązana. W październiku brał S. udział w przedsejmowym sejmiku w Brześciu Lit. i – jak pisał – przyczynił się do uchwalenia przez szlachtę poboru dla W. Ks. Lit., niemniej jednak krytycznie oceniał S. sytuację w Rzpltej, a zwłaszcza funkcjonowanie władz centralnych i absolutystyczne, jego zdaniem, postępowanie króla; godząc się na odbycie sejmu nadzwycz., zastrzegał: «byleby nie pro forma był składany i odprawowany». W l. n. przebywał głównie w swych Boćkach na Podlasiu zajęty sprawami majątkowymi.

Dn. 30 V 1618 otrzymał S. urząd woj. nowogródzkiego po śmierci Teodora Skumina Tyszkiewicza. Wjazd na to województwo odbył 24 VII t.r. Dwa dni później potwierdził prawa i przywileje mieszczan nowogródzkich. Na sejm w r. 1618 przybył już po wotach, uczestniczył w jego dalszych pracach. Brał następnie udział w sejmie w r. 1620; delegowano go wówczas do rozgraniczenia woj. podlaskiego z brzeskim lit. (zjazd w celu przeglądu odpowiednich dokumentów wyznaczono na 15 V 1621). W lutym 1621 był S. w Wilnie na pogrzebie kaszt. wileńskiego Janusza Radziwiłła. Nieobecny na sejmie w lutym 1623, został na nim wyznaczony do nowej komisji do traktatów ze Szwecją. Zaskoczony tym wyborem, wymówił się wobec króla od tego obowiązku, powołując się na kłopoty ze zdrowiem. W kilku listach do hetmana Krzysztofa Radziwiłła także podkreślał niemożność swego udziału w tej komisji, «a to z wielu racji, ale i z tej, żem słabego zdrowia». W tym czasie S. owdowiał; Lew Sapieha próbował swatać go z wojewodzianką podlaską, zapewne córką Jana Wodyńskiego, Gryzeldą, lecz bez powodzenia. W r. 1625 ożenił się S. z córką podstarosty radomskiego Jerzego Dembowskiego z Bukowa (Bukowna) – Zofią, trzykrotną wdową. W grudniu t. r. zabiegał u hetmana Radziwiłła o ochronę swych dóbr na Żmudzi przed stacjami wojskowymi.

Nie wiadomo, czy S. uczestniczył w obradach sejmu warszawskiego w r. 1626; nie było go wśród wotujących. Powołano go na tym sejmie na członka Trybunału Lit. oraz na rezydenta do boku króla (na trzeci kwartał t. r.). W r. 1627 był na sejmiku przedsejmowym woj. nowogródzkiego, gdzie wraz ze zgromadzoną tam szlachtą domagał się ukrócenia rozbojów dokonywanych przez nie opłacone chorągwie wojska lit.; 3 IX pisał w tej sprawie z Nowogródka do hetmana Radziwiłła. T. r. wziął udział w sejmie; 23 X Zygmunt III na żądanie posłów wyznaczył go do komisji do rewizji rachunków sejmowych. Obecny na sejmiku przedsejmowym w Nowogródku 4 IX 1630, przełożył, z powodu szerzącej się zarazy, roczki sądowe woj. nowogródzkiego do lata r. n. i równocześnie postanowił przenieść kancelarię nowogródzką do Cyryna (na płd.-wschód od Nowogródka). Sam schronił się przed zarazą w Boćkach. Na sejmie w r. 1631 należał do zwolenników reformy elekcji, opowiadał się za wysuniętym przez Jerzego Zbaraskiego wnioskiem o powołaniu deputacji senatorsko-poselskiej do przygotowania projektu sposobu wyboru króla i przesłania go sejmikom do rozważenia i przedstawienia na następnym sejmie. Nie godził się natomiast na uchwalenie w tej sprawie konstytucji już na tym sejmie, czego domagało się stronnictwo dworskie.

Po śmierci Zygmunta III, S. uczestniczył w sejmie konwokacyjnym i 22 VI 1632 wotował za skróceniem czasu jego obrad do trzech tygodni oraz popierał propozycję prymasa Jana Wężyka, aby sejm elekcyjny odbyć w Warszawie w sześć tygodni od zakończenia konwokacji. Jeden z nielicznych nie podpisał się pod uchwałą o pokoju religijnym. Podobnie jak inni senatorowie otrzymał S. od papieża Urbana VIII list z 3 V t. r. zalecający wybór na króla królewicza Władysława. Wziął S. następnie udział w sejmie elekcyjnym t. r.; podpisał pakta konwenta i – z woj. nowogródzkim – wybór Władysława Wazy. Ze względu na podeszły wiek nie uczestniczył w militarnych przygotowaniach do wojny z Moskwą. Wysłał jednak do hetmana Radziwiłła swego syna Tomasza i 12 XII 1633 dziękował hetmanowi za powierzenie mu komendy nad chorągwią.

S. nie był panem wielkiej fortuny. Posiadał kilkanaście drobnych majętności, wśród których największymi były odziedziczone po ojcu Korciany na Żmudzi i Boćki na Podlasiu. W woj. wileńskim miał otrzymane 6 V 1600 po Melchiorze Talwińskim grunta w siołach Perteleże i Pryga, na Podlasiu także część majętności Kruhła (od r. 1600, od Jana Wahanowskiego). Z czasem wszedł w posiadanie dóbr w woj. nowogródzkim i w r. 1630 zabiegał u marszałka w. lit. Jana Stanisława Sapiehy (syna Lwa) o wymianę swoich żmudzkich Korcian na jakiś majątek pod Słonimiem lub Nowogródkiem. W woj. trockim miał odziedziczone po Dorohostajskich Pietuchowo. W r. 1635, po śmierci brata Pawła Stefana, przejął w wyniku układu z jego żoną duże, lecz mocno zadłużone, majętności Holszany w woj. wileńskim, Szawle na Żmudzi, dwór i kamienicę w Wilnie i ruchomości; spadek ten jeszcze t. r. (14 XII) przekazał synom. Poważnie uzupełniały jego majątek nadania królewskie, o których powiększenie stale zabiegał. Oprócz wspomnianych już (ciwuństwo korszewskie i star. niemonojckie) miał S. star. hajneńskie (przywilej 3 II 1605), dzierżawę żyżmorską oraz leśnictwo bielskie (dostał przed 23 I 1618) oraz wieś Stajków w star. pińskim (scedowaną przez Mikołaja Radzimińskiego w r. 1605). Dn. 20 I 1610 uzyskał zgodę na przyłączenie do star. niemonojckiego wsi Ryndiszki, 2 III t. r. dał mu król przywilej na dołączenie do ciwuństwa korszewskiego wsi Obelin, a 1 II 1627 na przywrócenie wsi Buchowicze do star. hajneńskiego. Królewszczyzny te jeszcze za życia postarał się scedować synom. Przez kilkanaście lat był S. jednym z opiekunów dzieci swego stryja, woj. witebskiego Mikołaja (zob.) i współzarządcą ich dóbr. W r. 1600 został w tym charakterze pozwany przez dworzanina królewskiego Jana Porudyńskiego, który miał od Zygmunta III zapis na dobrach woj. witebskiego i nie otrzymał od jego spadkobierców należnej mu z tego tytułu sumy 935 kóp gr. lit. W r. 1602 wraz ze swym bratem Pawłem Stefanem rozsądzał S. w Kodniu spory majątkowe między bratankami, t. r. zajmował się pogrzebem jednego z nich, Jana, oraz spłacaniem pozostawionych przez niego długów. W r. 1604 wytoczył przed Trybunałem Kor. w Lublinie proces kaszt. wileńskiemu Hieronimowi Chodkiewiczowi, o szkody wyrządzone w dobrach kodeńskich bratanków. W l. 1613–14 pośredniczył w przeprowadzanym przez bratanków dziale dóbr, a i później łagodził spory między nimi.

S. był gorliwym katolikiem, nietolerancyjnym wobec różnowierców, uważał, że nie ma dla nich miejsca w swoich dobrach. W r. 1626 wraz z synem Kazimierzem wzniósł w Niemonojciach kościół p. wezw. Narodzenia Najśw. Marii Panny, w Korcianach ufundował drewniany kościółek p. wezw. Zwiastowania Najśw. Marii Panny. W r. 1618 dał zgodę unicie Piotrowi Kiersnowskiemu na budowę cerkwi w leśnictwie bielskim i nadał w tym celu grunta. Będąc już w podeszłym wieku zasłynął S. („Słown. Geogr.”) «procesem głośnym na całą Litwę z mniemanymi czarownikami, na których wyjednywał dekreta śmierci przez spalenie w Nowogródku». S. istotnie takie pozwy wydawał, m. in. 4 XI 1631 pozwał o czary popa M. Hromykę i jego żonę. S. zmarł w lutym 1638; pochowany został w Pietuchowie. Jak zapisał w pamiętniku Albrycht Stanisław Radziwiłł, pozostawił S. «swym synom najlepsze imię, ale średnie dziedzictwo».

Informacja, iż pierwszą żoną S-y była Anna Boglewska, jest zapewne pomyłką; być może powstała stąd, że S. był z Boglewskimi spowinowacony, jego druga żona, Zofia z Dembowskich, była bowiem wcześniej trzykrotnie zamężna: 1. v. za Adrianem Mikołajewskim (1593), 2. v. za Janem Boglewskim (1609), 3. v. za Stanisławem Lasockim, kaszt. czerskim (1621).

Potomstwo zostawił S. jedynie z pierwszego małżeństwa, z Rainą z Dorohostajskich: córkę Elżbietę, która po śmierci swego męża Pawła Wojny wstąpiła ok. r. 1625 do zakonu bernardynek w Brześciu Lit. przyjmując imię Konstancja, oraz synów: woj. nowogródzkiego Tomasza (zob.) i Kazimierza Mikołaja. Najstarszy syn S-y Paweł, star. żyżmorski, zmarł młodo w r. 1612.

Kazimierz Mikołaj (zm. 1639), od r. 1618 star. niemonojcki, odbył studia na Uniw. Krak. (od r. 1619), w Padwie (od 12 III 1623) i w Lowanium (1625); był następnie dworzaninem królewskim. Dn. 16 X 1635 ojciec scedował mu leśnictwo bielskie. W r. 1638, w dziale z bratem Tomaszem, wziął m. in. Korciany i dwór w Wilnie.

W dawnej literaturze, zwłaszcza genealogicznej, jest S. mylony z innymi Mikołajami Sapiehami, np. ze swym stryjem woj. witebskim, czy dalszym krewnym kuchmistrzem lit.

 

Portrety S-y i syna S-y, Kazimierza Mikołaja z galerii kodeńskiej w Muz. Narod. w Przemyślu; – Słown. Geogr. (Boćki, Hajna, Korciany, Korszew, Niemonojcie); Boniecki, I 338 (Boglewscy), IV 236–7 (Dembowscy), 384–5 (Dorohostajscy); tenże, Poczet rodów, s. 307–8; Dworzaczek; Kossakowski, Monografie, III; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970 s. 33–4; Niesiecki, I 194, 226, VIII 270 (błędnie jako koniuszy lit.); Sapiehowie; Bartoszewicz J., Tablice historyczne, „Bibl. Warsz.” 1863 t. 4 s. 139–41; Elektorowie; Wolff J., Pacowie, Pet. 1895 s. 50; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; Katalog rękopisów zbiorów BOZ Biblioteki Narodowej w Warszawie, W. 1991 II; – Barycz, Polacy na studiach w Rzymie, s. 244; Byliński J., Dwa sejmy z roku 1613, Wr. 1984; Hist. dyplomacji pol., II; Kaczorowski W., Sejmy konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 r., Opole 1986; Kot S., Stosunki Polaków z Uniwersytetem Lowańskim, w: Polska złotego wieku a Europa, W. 1987 s. 565; Maciszewski. J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609), Wr: 1960 I 60; Pietrzak J., W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej. Sejm w 1623 r., Wr. 1987 s. 123; Seredyka J., Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629–1632), Opole 1978; tenże, Sejm z 1618 r., Opole 1988 s. 142; tenże, Sejm zawiedzionych nadziei, Opole 1981 s. 97; tenże, Senatorowie na sejmach z lat 1611–1623, Zesz. Nauk. WSP w Opolu, Historia, Z. 27, Opole 1990 s. 105, 126–7; Tyszkowski K., Poselstwo Lwa Sapiehy w Moskwie 1600 r., Lw. 1927 s. 46; tenże, Wojna o Smoleńsk 1613–1615, Lw. 1932 s. 60; Załęski, Jezuici, IV cz. 3 s. 1136; Žukovič P., Varšavskij sejm 1627 goda i jego značenie v istorii bor’by pravoslavnych s uniej, „Christianskoe Čtenie” 1910 t. 233 s. 338–9; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XX 161; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, III, VI 292–3; Archiwum Domu Sapiehów, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1892 I nr 72, 81, 224, 235, 368, 413, 422, 426, 432, 477, 501, 510, 523; Misztołt A. A., Historia […] domus Sapiehanae…, Wil. 1724 s. 107–8; Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów, Wyd. A. Sajkowski, Wr. 1961 s. 210; Radziwiłł, Pamiętnik; Script. Rer. Pol., XX (Diariusze sejmowe 1597); Vol. leg., III 181, 215, 238, 241, 365, 367; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II nr 1029 (laudum sejmiku nowogródzkiego z 4 IX 1630), Dz. V t. 335 nr 13860 (korespondencja S-y z l. 1612–33, głównie z Krzysztofem Radziwiłłem), Kapicjana, wypisy z akt grodzkich łomżyńskich nr 60/133–135 k. 691–699, Metryka Kor. nr 156 k. 19 (akt nobilitacji Jana Kiźlinka 27 III 1613, Warszawa), nr 180 k. 403–403v., 405–407v., 568–569v.; AP w Gd.: rkp. 300, 29/112 k. 26v., 28, rkp. 300, 53/157 nr 8a; B. Narod.: sygn.W. 13690, BOZ rkp. 942 k. 90–91, 109–110, 128–129, 140–141, 153–154, 179–182; B. PAN w Kr.: rkp. 351 k. 32–33, 41–42, 47, 49–50, 54–55, 78–79, 118–119, 172, rkp. 344 nr 14, 135; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę, Życiorys Kazimierza Mikołaja Sapiehy pióra Andrzeja Rachuby; – Informacje Małgorzaty Borkowskiej OSB na podstawie żarnowieckiej kartoteki zakonnic polskich.

Mirosław Nagielski

 

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Anna Jagiellonka

1523-10-18 - 1596-09-09
królowa Polski
 

Jakub Wujek

1541 - 1597-07-27
tłumacz Biblii
 

Henryk (de Valois)

1551-09-19 - 1589-08-02
król Polski
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Maciej Bernat

XVI w. - po 1599
drukarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.