Judycki Mikołaj Władysław h. Radwan odmienny (zm. 1670), kawaler maltański, kasztelan nowogrodzki i regimentarz wojsk litewskich. Pochodził z rodziny osiadłej w pow. rzeczyckim za panowania Zygmunta Augusta. Syn Hrehorego, marszałka rzeczyckiego. Dworzanin królewski; w l. 1627–9 starszy nad armatą w walkach ze Szwedami, w r. 1636 skarbnik rzeczycki. W r. 1640 już jako stolnik rzeczycki wpisał się do księgi nacji polskiej na uniwersytecie w Padwie. W czasie swego pobytu za granicą na dworze papieża Urbana VIII w Rzymie wstąpił do zakonu maltańskiego i w jego szeregach walczył z korsarzami i Turkami w Algierze, Bizercie i na Kandii (Krecie). Wg panegiryku, wdzierał się do portu tunezyjskiego i palił tam obciążone łupem zakotwiczone okręty korsarskie. Po powrocie do kraju walczył z Kozakami, został komendantem stwołowickim i pociejkowskim. W styczniu 1654 r. był posłem królewskim na sejmik rzeczycki. Dn. 11 IV 1654 r. został mianowany generałem artylerii i wojsk cudzoziemskiego autoramentu; otrzymał także starostwo skirstymońskie. T. r. odbył pod wodzą Janusza Radziwiłła kampanię moskiewską. W początkach sierpnia t. r. Radziwiłł, uchodząc z 5000 jazdy przed wojskami carskimi, zostawił J-ego «na swoje miejsce» w porzuconym przez niego obozie, położonym na lewym brzegu Wilii o 5 km od Wilna. Po zajęciu miasta przez kn. Czerkaskiego J., spaliwszy most, wycofał się z W. Gosiewskim w ślad za Radziwiłłem na Żmudź, gdzie wkrótce został uwięziony za sprzeciw wobec aktu kiejdańskiego. Przekazany przez J. Radziwiłła Szwedom i więziony w Prusach uciekł z niewoli w 1656 r. Przez wojsko litewskie wyznaczony był jednym z komisarzy «dla szacunku i verificatiey» dóbr zmarłego J. Radziwiłła, ofiarowanych przez króla wojsku. Dn. 19 I 1658 r. jako «dyrektor wojsk W. X. Lit.» prowadził pertraktacje z Bogusławem Radziwiłłem o zwrot dóbr radziwiłłowskich.
W początkach 1660 r. stacjonował z ok. 4000 ludzi w Miadziole, skąd próbował zdobyć Ikaźń. Dn. 5 II wycofał się w jego pobliże z Głębokiego Władysław Wołłowicz, woj. witebski, z 12 chorągwiami i nieliczną szlachtą z pospolitego ruszenia. W parę dni później wskutek nieprzyjaźni między obu dowódcami, którzy nie połączyli swych sił, oba oddziały zostały rozbite i oparły się w ucieczce dopiero w Nowogródku. J. ustąpił na Pińszczyznę, gdzie objął komendę nad rozbitym 15 I 1660 r. pod Malczem oddziałem M. Obuchowicza, który sam dostał się do niewoli. T. r. (20 V) został kasztelanem nowogrodzkim. Następnie uczestniczył J. w kampanii 1660 r., bił się pod Połonką, brał udział w pościgu, oblegał Borysów, 8 X brał udział w bitwie nad rzeką Basią. Dn. 26 X 1660 r. zdał mu komendę nad wojskiem lit. prawego skrzydła hetman wielki P. Sapieha – wyznaczając dla wojska kwatery w powiatach oszmiańskim i bracławskim w dobrach Koziany i Dzisna. J. stacjonował w Duniłowiczach w pow. oszmiańskim, skąd obserwował ruchy wojsk I. Chowańskiego, który z Połocka usiłował przyjść obleganej załodze Wilna z odsieczą. Z J-m współdziałał regimentarz nad wojskiem lewego skrzydła (żmudzkim) Michał Pac, znajdujący się w pobliżu, który dopiero 8 III 1661 r. odszedł pod Dyneburg. Dn. 22 II 1661 r. miało już dojść do starcia wojsk J-ego z Chowańskim w rejonie Głębokiego, gdy ten na wieść (nieścisłą) o upadku Wilna wycofał się na północ do Połocka. J. obiegł w połowie marca twierdzę Dzisnę, a następnie z 20 chorągwiami jazdy udał się w pościg za Chowańskim wycofującym się z Połocka i wtargnął aż pod Psków. Wracając podzielił armię na 4 oddziały, wzmocnił je oddziałkami utworzonymi z czeladzi i spustoszył ziemię pskowską. Po powrocie poddała mu się 29 III 1661 r. Dzisna. J. rozłożył się obozem w Połudowiczach między Dzisną a Połockiem nad Dźwiną, walcząc z Chowańskim, który w sierpniu znów przeszedł do ofensywy. Dn. 10 VIII z dywizją J-ego połączyło się wojsko żmudzkie M. Paca. Dn. 11 IX wojsko wymówiło J-emu posłuszeństwo tworząc konfederację wojskową. Nową ofensywę Chowańskiego pokonały wojska litewskie wspólnie z koronnymi 4 XI w bitwie pod Kuszlikami. W r. 1662 J., stojąc nad Dźwiną, nadal jako regimentarz walczył z Chowańskim. W czasie gdy od Połocka zagrażała nowa ofensywa, 9 IV 1662 r. J. nagłym wypadem z kilkuset piechoty zdobył Siebież, we wrześniu odpierał wspólnie z M. Pacem nowe ataki Chowańskiego, który, jak obawiano się, mógł zagrozić nawet Wilnu. Położenie to nie zmieniło się i w r. 1663. J. mimo zakusów na Połock nie mógł zdobyć tej silnej twierdzy, wojska carskie nie mogły pokonać litewskich w polu. W końcu grudnia 1663 r. i w styczniu 1664 r. uczestniczył J. wyprawie A. Połubińskiego na Rosławl i Brańsk w głąb ziem moskiewskich i brał udział w pertraktacjach wojska lit. z komisarzem król. K. Zawiszą, marszałkiem w. lit. W końcu stycznia przybył do Dzisny, zamierzając po nadejściu posiłków 3000 ludzi z Bychowa rozpocząć oblężenie Połocka. Oblężenie nie doszło jednak do skutku. W kwietniu J., zrażony trudnościami zaopatrzenia twierdz, brakiem ludzi i «chleba» dla nich, porzucił powierzone swej pieczy twierdze i pas pograniczny, za co król w sierpniu t. r. groził mu odpowiedzialnością przed sejmem.
Od r. 1661 upominał się J. u Bogusława Radziwiłła o zabraną do Słucka «armatę» litewską. Sprawa weszła na forum sejmowe i w związku z nią sejm 1667 r. zobowiązał J-ego do przeprowadzenia inwentaryzacji sprzętu artylerii litewskiej. Przed śmiercią fundował J. w kupionych w r. 1666 dobrach Mysz w Nowogródczyźnie kolegium jezuickie. Zmarł w r. 1670 (przed wrześniem), pogrzeb odbył się 16 III 1671 r. w Wilnie.
J. miał pięciu braci, z nich Tomasz był kawalerem maltańskim i poległ w walkach z Turkami, Aleksander zginął pod Żwańcem w walkach z Tatarami, a Jerzy Władysław, rotmistrz J. K. M., był uczestnikiem konfederacji wierzbołowskiej wojska litewskiego, a następnie tyszowieckiej, poległ w bitwie pod Pułtuskiem w r. 1656.
Enc. Org.; Enc. Wojsk.; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; Boniecki; Kojałowicz W. W., Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium…, Wyd. F. Piekosiński, „Herold Pol.” 1897; Pułaski F., Katalog rękopisów biblioteki… Krasińskich, W. 1911 s. 446; – Jasnowski J., Aleksander Hilary Połubiński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” (W.) T. 10: 1938 z. 2 s. 169; Kubala L., Wojna szwedzka, Lw. 1913 s. 89, 92; tenże, Wojny duńskie, Lw. 1922 s. 355, 454; Wójcik Z., Traktat andruszowski 1667 i jego geneza, W. 1959; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XXXIV s. 200, 224 i n., 251, 484; Baliński M., Pamiętniki historyczne, Wil. 1859 (diariusz M. Obuchowicza) s. 65; Jankowski Cz., Powiat oszmański, Pet. 1898 III 202 n. (list. Jana Kazimierza do J-ego z Warszawy 12 VIII 1664); [Judycki M. W.], Vexillum Radvanum…, Vilnae 1671; Księgi nacji polskiej w Padwie, Wyd. S. Windakiewicz; Medeksza S. F., Księga pamiętnicza wydarzeń zaszłych na Litwie 1654–1668, Wyd. W. Seredyński, Kr. 1875, Script. Rer. Pol., III; Poczobut Odlanicki W. J., Pamiętniki, W. 1877; Podgórski A., Pomniki dziejowe Polski, Wr. 1840 s. 163 i n. (diariusz Maskiewicza); Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1890 VI 56; Sapunov A., Vitiebskaja Starina, Witebsk 1885 t. IV cz. II s. 102 i n., 108 i n., 139 i n., 198 i n., 208 i n., 356; Vol. leg., IV 468; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II ks. 20, 598 n., dz. V teka 134 nr 6163; B. Czart.: rkp. v. 411 nr 31, v. 418 nr 39, 63, v. 1380 nr 27, 28, 29, 31, 32, 35–42, 44, 51, 63, v. 1351.
Tadeusz Wasilewski