Mikołaj z Zawichostu (zm. 1343), mieszczanin, ławnik i rajca krakowski. Pochodził z Zawichostu położonego w ziemi sandomierskiej. Ojcem jego był może Albierz z Zawichostu, który pod koniec XIII w., wraz z Wigandem de Lupcicz, dokonał w Krakowie podziału dziedzictwa po zmarłym Albercie z Zawichostu, bracie swojej babki. M. w źródłach występuje po raz pierwszy w r. 1302, gdy sprzedawał stragan chlebowy Henrykowi Sudermanowi. Dwukrotnie: w r. 1303/4 i w 1309/10, był ławnikiem. Wziął udział w buncie mieszczaństwa krakowskiego pod wodzą wójta Alberta. Dn. 5 V 1312 wszedł nawet w skład buntowniczej rady miejskiej. W ostatnim jednak momencie przerzucił się do partii Łokietka i natychmiast po uśmierzeniu buntu został wybrany 14 VI do rady miejskiej wyznaczonej przez księcia. Odtąd M. sprawował urząd rajcy aż do r. 1325, z przerwą w r. 1319, gdy rajcą został jego zięć Mikołaj Rusin. Kiedy M. ustąpił z tego urzędu, jego miejsce w radzie zajęli zięciowie: w l. 1327 i 1329–30 Mikołaj Rusin, natomiast w l. 1332–4 Jan z Zawichostu, zwany wcześniej Janem z Nysy. Należy przypuszczać, że ich wybór do rady odbył się przy wydatnym poparciu ze strony teścia, który w ten sposób zapewnił swej rodzinie mocną pozycję w mieście.
Drugą formą działalności M-a, która przysparzała mu splendoru i znaczenia w samym Krakowie oraz poza jego granicami, był handel suknem, mięsem, obroty nieruchomościami i prowadzone na szeroką skalę operacje finansowe. M. musiał mieć opinię człowieka przedsiębiorczego i solidnego, skoro jemu to właśnie i innym, również energicznym, doświadczonym mieszczanom krakowskim, ówcześni kolektorzy kamery apostolskiej w Polsce: Andrzej de Verulis i Galhard de Carceribus, wielokrotnie zlecali przewożenie do banku kamery apostolskiej w Brugii we Flandrii znacznych sum pieniężnych zebranych w Polsce na rzecz papiestwa. Podczas podróży do Flandrii, którą krakowianie odbywali Wisłą, a więc także poprzez tereny znajdujące się pod okupacją zakonu krzyżackiego, M. miał możność śledzenia wielu wydarzeń zachodzących w stosunkach polsko-krzyżackich i zapewne z tego też względu był wzywany do składania zeznań przeciwko Zakonowi w toczącym się wówczas procesie polsko-krzyżackim, w którym strona polska domagała się zwrotu Pomorza, ziemi chełmińskiej, inowrocławskiej brzeskiej, dobrzyńskiej i michałowskiej. Dn. 27 II 1339 M., wraz z grupą 12 innych mieszczan krakowskich, otrzymał wezwanie do stawienia się w charakterze świadka do Uniejowa na dzień 11 III, ale w wyznaczonym dniu tam się nie zjawił.
Pod koniec życia M. zgromadził w swym ręku rozległą fortunę, która obejmowała co najmniej pięć domów i trzy place przy ulicy Brackiej, zespół zabudowań i placów od ulicy Brackiej do ulicy Wiślnej, dom przy ulicy Św. Marka, kramy sukienne oraz 4,5 jatek rzeźniczych. Przejściowo w jego posiadaniu znajdowały się dwie słodownie i stragan chlebowy. Majątek ten w całości przejęli w swe władanie wnukowie M-a. Część majątku otrzymały dzieci Mikołaja Rusina, który był mężem córki M-a, Heleny, Jan, Gertruda i Anna. Drugą, znacznie rozleglejszą część, w wyniku podziału w r. 1343 uzyskały córki Jana z Zawichostu, drugiego zięcia M-a, Maneta, Elżbieta i Agnieszka. O innych członkach rodziny M-a mamy skromniejsze wiadomości. Syn Paweł, jako kanonik wiślicki, otrzymał od papieża Jana XXII 24 XI 1329 kanonię krakowską, zaś mężem nie znanej z imienia siostry M-a był Gierasz. Nie wiemy zupełnie, kim była żona M-a. M. zmarł w r. 1343 między 2 V a 18 XI.
Ptaśnik J., Studia nad patrycjatem krakowskim. Cz. II, „Roczn. Krak.” T. 16: 1914 s. 9–12; Długopolski E., Bunt wójta Alberta, „Roczn. Krak.” T. 7: 1905 s. 147; tenże, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wr. 1951 s. 154; Kutrzeba S., Historia rodziny Wierzynków, „Roczn. Krak.” T. 2: 1899 s. 48; – Kod. m. Krak., I nr 9, 14, 237, III nr 376; Kod. Mpol., nr 157, 169; Lites, Wyd. 2., I 112–13, 383–6; Mon. Pol. Vat., I (indeks oraz III 264); Najst. księgi m. Krak., (indeks oraz nr 25).
Jacek Laberschek